Levende Talen. Jaargang 1935

Om het standaardnederlands.

In het physiologisch laboratorium te Amsterdam is Zaterdag 29 Juni een bijeenkomst gehouden ter bespreking van een werkplan om tot meer eenheid in de uitspraak van het Nederlands te komen.

Aldus begint het Handelsblad van 1 Juli 1935 zijn verslag.

De inspecteur M.O.G. Bolkestein, leidde de middag.

Inleiders waren Mej. Dr. L. Kaiser, voorz. Ned. Ver. v. phonet. wetenschappen, lector Univ. te A'dam en Prof. Dr. J. v. Ginneken, te Nijmegen.

De bijeenkomst werd bijgewoond door een vijftigtal belangstellenden uit onderwijs-, spreek-, zang- en toneelwereld.

Uit de besprekingen viel op te maken dat de materie de belangstelling heeft. Wil het streven een kans van slagen hebben, dan, lijkt mij, zullen steeds meerderen zich met de aangesneden problemen moeten bezig houden. En actief bezig houden.

Als voornaamste desideratum noemt het comité voorlopig de vervaardiging van een zestal gramofoonplaten waarop een zo goed mogelijke uitspraak practisch is vastgelegd.

Het is ongetwijfeld iets.

[p. 263]

Intussen leek mij: Dr. Kaisers vergelijking met de standaardmaten en gewichten ernaast. Aan deze is inderdaad maat en gewicht der te ijken voorwerpen te meten; taal en uitspraak van levende mensen lijkt mij niet te meten aan nóg zo voortreffelijke gramofoonplaten van derden.

De stemvork tnoge den musicus 't eerste houvast geven voor 't inzetten van zijn lied, eenmaal van wal gestoken heeft de zanger, de musicus, de mens, slechts zijn eigen innerlijk oor te gehoorzamen.

Prof. v. Ginnekens vierde stelling:

‘Noodig en voldoende is alleen een acoustische norm, d.w.z. een optimale voor het oor, op de Gramofoonplaat vastgelegd’ (Hbld.), zegt op andere wijze 't zelfde.

Ongetwijfeld; de modelgramofoonplaat kan voor wetenschappelijke doeleinden een dankbaar hulpmiddel zijn; op de weg naar de gestandaardiseerde spreektaal kan zij slechts de rol van de stemvork spelen die den uitvoerenden kunstenaar in casu den spreker - goed spreken is heus zo eenvoudig niet - voor al te ver afdwalen behoedt: het eigenlijke, waarom het gaat, is en blijft de spreker.

Het is natuurlijk vergeeflijk dat men, in zijn eerste tasten naar de weg een vergissing begaat, mits men de moed hebbe van de dwalingen zijns weegs terug te keren.

Beter ten halve gekeerd, niet waar?

Het gaat, ik moge het herhalen, om den spreker en niet om de plaat.

Maar dan is nu de vraag: hoe zullen wij dien spreker bereiken.

Er is maar één weg. Hij werd gelukkig ook ter vergadering aangeduid bij monde van den heer Dr. Staverman.

Zoals bij de moderne talen een onderdeel van het examen gevormd wordt door ‘uitspraak’, zo vorme bij de moderne taal die Nederlands heet, de ‘uitspraak’ een onderdeel van het examen.

Men beginne dus met a.s. docenten eerst voor Nederlands en strekke de eis dan uit ook over de andere vakken.

De a.s. onderwijzer spreke behoorlijk en vrij - zo goed mogelijk vrij - van dialectismen.

Geestelijken komen aan de beurt, radiosprekers, toneelmensen, militairen, juristen, leden van de raad - we zullen de Multatuliaanse opsomming tot aan de mannen van de beurs en van de

[p. 264]

bali of de kansel maar achterwege laten - kortom allen die met het woord hebben om te gaan.

De instantie, die haar judicium over het al of niet voldoende Nederlands zal uitspreken, moge aan de hierboven genoemde gramofoonplaat zo nodig haar oor oefenen, het is deze instantie die in de eerste plaats nodig is, de instantie naar wier uitspraken men zich zal hebben te voegen.

Theoretisch kan men zich de zaak aldus voorstellen: Er is een commissie - door vakmensen in het leven te roepen - 't zij gecentraliseerd, 't zij met plaatselijke vertakkingen, aan wier oordeel het Nederlands van den betrokken spreker onderworpen wordt.

Het is in onze dagen met het gesproken Nederlands nog bedroevend slecht gesteld en terecht merkten Dr. Kaiser en Prof. v. Ginneken op, dat de grote formaties, waartoe wij in de loop der jaren, speciaal wat het gesproken woord betreft, gekomen zijn, om maatregelen roepen.

De wereld is feitelijk één grote schouwburg geworden en het toneel is de studio.

Wie zich derwaarts waagt, wete wat van hem verwacht wordt.

De juistheid van wat hier betoogd wordt aannemend, vraag ik mij af, waarom dan niemand ter vergadering ook maar met een enkel woord op de Deutsche Bühnenaussprache (Hochsprache) gewezen heeft, waartoe men reeds in 1898 gekomen is.

Een kleine uitgave van deze bepalingen heeft, zoals men weet, Th. Siebs onder de titel ‘Grundzüge der deutschen Bühnenaussprache’, 3e druk, 1905, verzorgd.

Tot iets dergelijks zullen wij naast de ter vergadering bedoelde gramofoonplaten hier zeker moeten komen.

En het opstellen van deze minimumeisen hoeft in Nederland niet met onoverkomenlijke bezwaren gepaard te gaan.

Er zijn in Nederland voldoende zeer behoorlijk sprekende individuen - vrouwen waarschijnlijk meer dan mannen - uit wier uitspraak al of niet met behulp van gramofoonplaten, de regels voor het Standaard-Nederlands te destilleren zijn.

Wij hebben toch onze uitspraak der vreemde talen ook niet aan gramofoonplaten geoefend - maar aan ons zelf - daarbij door bevoegde instanties voortdurend op tekortkomingen of overdrijvingen gewezen wordend.

O zeker, ik kan het gebruik van gramofoonplaten zeer toe-

[p. 265]

juichen, maar dan voornamelijk om den spreker zijn eigen manier van spreken wat objectiever te doen horen - helemaal objectief zal hij natuurlijk nooit kunnen luisteren - om hem aldus zijn tekortkomingen bewust te maken.

Dit kan men zeer in 't algemeen wel zeggen: Zolang gij U zelf niet op een gramofoonplaat beluisterd hebt, zolang kent gij Uw eigen manier maar zeer subjectief, dat is gebrekkig.

Zoals schriftverbetering mogelijk is, door oefening en niet door mooie voorbeelden te laten zien, zo is zeker ook spreekverbetering mogelijk; niet slechts mogelijk is zij, ze is noodzakelijk. De techniek kan ons daarbij tot steun zijn. De eigen capaciteit is het, die opgevoerd moet worden, met steun van buiten en intelligentie van binnen.

Als een klein duwtje in deze richting is de hier gegeven beschouwing op te vatten. Moge door samenwerking van velen dit blijkbaar urgente probleem in de richting van een oplossing worden gebracht.

LEO STRAUS.