Levende Talen. Jaargang 1935

De positie van de moderne talen op de H.B.S. B.

Zoals de toestand zich langzaam aan begint af te tekenen, wordt 't wel duidelijk, dat door de laatste wijzigingen in 't eindexamenprogramma der H.B.S. B. de positie der moderne talen aan die scholen aanmerkelijk is verzwakt. De eisen zijn niet slechts verminderd, wat op zich zelf niet zo bedenkelijk zou zijn, (ook de taalleraren willen graag meewerken tot verlichting van de leerstof) maar tot een minimum teruggebracht. Daarbij komt, dat de Minister van Onderwijs 't stukje deken, dat hij de moderne talen heeft onttrokken met liefderijk gebaar heeft uitgespreid over de reeds zo warm toegestopte exacte vakken. Na de strafrede van Prof. Rutgers zijn de opgaven voor Wis-, Natuur- en Scheikunde naar moeilijkheid en omvang belangrijk verzwaard. Daarentegen is het ‘eenvoudig stuk proza’, dat uit de vreemde taal moet worden overgezet, voor Frans en Engels althans, gedaald tot het peil van een U.L.O.-examen. Van de twintig minuten, die het mondeling onderzoek zijn toegewezen, wordt nog altijd een gedeelte verspeeld met 't opnieuw, en na 't schriftelijk werk geheel overbodig, vertalen van een prozafragment. Dit voorschrift uit het nieuwe examenprogramma dateert nog uit de tijd van 't opstel in de vreemde taal en had toen alle reden van bestaan. In de praktijk schijnt dit deel van 't mondeling onderzoek door sommige collega's nog bovenmatig te worden gerekt door vragen over onregelmatige werkw. e.d. Voor de lectuur zijn de eisen tot een minimum ineen-

[p. 358]

gekrompen. Wanneer vroeger bleek op 't mond. ex., dat een candidaat van zijn lectuurlijstje slechts één boek behoorlijk kende, werd dit bij de cijferbepaling in rekening gebracht. Nu behoeft hij eigenlijk geen enkel literair werk meer te kennen, mits hij maar blijk geeft (hoe?) zich in de vreemde taal redelijk goed te kunnen uitdrukken. Zich op één boek voorbereiden, of op een bepaalde episode uit roman of toneelstuk, want ook dit is geoorloofd, is kinderwerk bij wat vroeger werd gevraagd en geeft niet de geringste waarborg, dat de vaardigheid van uitdrukking gebaseerd is op een, door een enigszins uitgebreide lectuur verworven, naar breedte en diepte voldoende woordenschat. 't Zelfstandig lezen en, als de leraar te veel practische zin heeft, ook 't lezen in de klas zal zienderogen afnemen met al de nadelige gevolgen daarvan voor de algemene ontwikkeling, de vorming van gemoed en karakter en de verfijning van de aesthetische zin. 't Wiskundig-natuurwetenschappelijk karakter der H.B.S. B. is door een en ander nog eens nadrukkelijk geäccentueerd en de literar-historische richting heeft weer terrein verloren. De uitbreiding van 't aantal uren voor de moedertaal en de Nederlandse letterkunde, hoezeer ook toe te juichen, kan dit verlies niet voldoende compenseren. En dit is jammer, heel jammer! Wij wisten nu wel langzamerhand, dat de morele ellende van de tegenwoordige tijd gedeeltelijk haar oorsprong vindt in de verdorring van 't innerlijk leven door een op de spits gedreven intellectualistische opvoeding, die de bronnen, wellende uit de diepste ondergrond van ons bestaan, heeft verstopt. Al is de H.B.S. hoofdzakelijk instructieinrichting en maar zeer bescheiden opvoedingsinstituut, de gelegenheid tot karaktervorming, buiten die welke uitgaat van geregelde, nauwgezette arbeid, bestaat, maar bestaat bij de gratie der literar-historische vakken. Daar wordt van de leerlingen de emotiedorst gelest en worden door de aanraking met wat de besten van ons geslacht hebben gedacht en gevoeld hun instincten, gevoelens en strevingen verfijnd en veredeld. Daar ook worden ze in kennisgebracht met de levensproblemen van liefde, dood en eeuwigheid, van levensaanvaarding en levensverzaking, waarmee de groten van alle tijden hebben geworsteld. In een woord, daar wordt hun de cultuur bijgebracht, die de exacte vakken niet in die mate vermogen te geven en die op 't gymnasium haar voedingsbodem vindt in de humaniora. Contact met leerlingen van gymnasium en H.B.-

[p. 359]

scholen heeft steeds de indruk bij mij versterkt, dat de gymnasiast innerlijk meer volgroeid is, dat zijn zielsinhoud een harmonischer structuur vertoont, terwijl bij den H.B.-scholier de uitgegroeide geestelijke ontwikkeling een leegte verbergt, gevolg van een achterstand in groei en veelzijdige schakering van 't innerlijke leven. Dat verstandelijke ontwikkeling en karakter- en gemoedsvorming geen gelijke tred houden wordt aan hem nadrukkelijker gedemonstreerd dan bij den gymnasiast. Welnu, 't is aan 't literar-historisch onderwijs op de H.B.S. te danken, dat de breuk tussen beiden niet nog wijder is en men kan zich niet zonder bezorgdheid indenken, hoe de toestand worden zal, als dit nieuwe eindexamen-programma, dat den leerling en den leraar niet optrekt, maar neerzuigt, geheel zal hebben doorgewerkt. Tenzij de taalleraren, gesterkt door 't bezonnen idealisme, waarvan de inleidingen van de collega's Marmelstein, Van Liere en Habbema zo welsprekend hebben getuigd, zich schrapzetten om 't afglijden te voorkomen naar een platvloers onderwijs, hoofdzakelijk bestaande uit het geestdodend vertalen van onsamenhangende prozastukken.

Den Haag.

J.B. BESANÇON.