Levende Talen. Jaargang 1935

Een merkwaardig boek.

Zó meen ik een geschrift te mogen betitelen, dat van de hand van den bekenden Romanist Prof. Philipp August Becker kort geleden in de Verhandelingen der Saksische Academie (phil.-hist. Kl. 43, 1) verscheen: Der gepaarte Achtsilber in der französischen Dichtung. Het doel van deze aankondiging is de aandacht van vrienden der Oudfranse en Middelhoogduitse literatuur op dit boek te vestigen. Het geeft veel meer en andere dingen dan de titel doet vermoeden en er worden over verschillende problemen meningen in verkondigd, die zeer afwijken van wat men er tot dusver over las.

Bedoeld als een geschiedenis van de tot rijmparen gebonden achtsyllabige verzen in de Oudfranse literatuur werd deze verhandeling door de grote rol, die deze verzen in die literatuur spelen, tot een geschiedenis van zeer belangrijke hoofdstukken van de literatuur zelf. Afgezien van de voorgeschiedenis der bedoelde versparen worden hier in hoofdzaak Galfrid van

[p. 360]

Monmouth, de rijmkronieken, de antieke romans en Chrestien de Troyes in hun betekenis en hun problematiek geschetst.

In het onderstaande zij op enkele punten de aandacht gevestigd, waar de mening van B. òf geheel nieuw is òf met nieuwe argumenten wordt gesteund òf ook waar B. in een belangrijke controverse partij kiest. Kritiek blijve zoveel mogelijk achterwege.

Met bijzondere scherpte wordt Galfrid van Monmouth als de grote leugenaar gekenschetst, wiens Historia het product is van de meest wilde en tendentieuse phantasie. De vraag, waarvandaan Galfrid zijn kennis van de geschiedenis der Britse koningen haalde, is hiermee onmiddellijk opgelost: zijn bron was zijn eigen verbeelding. De gedachte aan een groot Brits wereldrijk zat voor, dat niet als in het verleden slechts Engeland en Scandinavië zou omvatten, maar over Frankrijk heen zich uit zou strekken tot aan het Duitse rijk. De tijd van de Angelsaksische heerschappij moest uit de geschiedenis worden weggevaagd.

Het eerste gedeelte van de Roman de Rou is ons alleen in alexandrijnen bekend (Andresens 1e deel), terwijl de rest in achtsyllabige verzen is gedicht. B. komt nu om verschillende redenen tot de conclusie, dat het hele eerste deel een jongere omwerking is, die niet door Wace zelf is gedicht en eerst in of na 1174 tot stand kwam. Het is duidelijk, dat de betekenis van de kroniek hierdoor aanmerkelijk daalt. Aangaande Wace zij verder opgemerkt, dat B. de mening onderstreept, dat Chrestien diens werk niet heeft gekend. Verder, dat de bekende plaats over de stormfontein volgens hem een jongere interpolatie is.

Dat Benoit, de dichter van de Trojaroman, een ander zou zijn als Benoit, die de Histoire des ducs de Normandie schreef, wordt door B. nog eens nadrukkelijk ontkend. Belangrijker is wat B. te berde brengt over de datering, in verband met die van de Eneas en de oudere werken van Chrestien. B. helt namelijk sterk over tot de mening, dat de Eneasroman jonger is dan Erec en Cligès en dat de roman van Troje vrijwel gelijktijdig met die van Eneas tot stand kwam, beide dan kort na 1165. Al deze werken komen dus beangstigend dicht bij elkaar, maar het laatste woord over deze verhoudingen is stellig nog niet gesproken.

Het uitvoerigste hoofdstuk van het boek is dat over Chrestien

[p. 361]

de Troyes. Het wordt al direct interessant, waar B. de bekende Cligèsplaats bespreekt, waar Chr. zijn vroegere werken opnoemt. B. overweegt, of Erec hier aan de spits staat, omdat misschien de dichter de overige werken niet publiceerde. Dit is echter moeilijk in overeenstemming te brengen met hetgeen B. verder over Tristan schrijft. Uit het ‘cil qui fist’ (Cl. 1) concludeert hij, dat Chr. noodzakelijk de eerste Tristandichter was. En dan poneert B. een stelling, die menig mediaevalist de haren te berge zal doen rijzen: de hele Tristanstof is een vrije schepping van Chrestien! Het is jammer, dat Foerster dit niet meer heeft beleefd. Hij zou er van genoten hebben. De enige figuur, die ouder is dan de Tristansage is koning Marcus. Chr. nam deze om een voor mij; niet zeer duidelijke reden over uit de legende. Het enige Keltische element, dat B. in de Tristansage erkent, is de naam Tristan, waarbij Drostan ab Tallwch uit de Triaden vergeleken moet worden. Hieruit te concluderen, dat er vóór Chrestien een Keltische Drostansage heeft bestaan, is zuiver een kwestie van geloof. Het verhaal van Diarmaid en Grainne fixeert B. in 1152 en begrijpt dan niet, hoe deze geschiedenis reeds in de 9e en 10e eeuw in Ierland stof tot sagenvorming kon geven. Vermoedelijk zullen vele lezers van Beckers boek op hun beurt niet begrijpen, hoe de schrijver weet, wat er in Chrestiens verloren Tristan heeft gestaan.

Over Philomena en Guillaume d'Angleterre uit B. zich in dit boek aarzelend. In zijn zo juist verschenen studie echter ‘Von den Erzählern neben und nach Chrestien’ (Zeitschr. f. rom. Phil., 55, 257 v.v. en 385 v.v.) spreekt hij als zijn mening uit, dat deze werken niet van Chrestien zijn.

In het licht van B.'s Tristanbeschouwing is het gemakkelijk in te zien, dat volgens B. ook de andere werken van Chr. aan vreemde voorbeelden weinig te danken hebben. Erec is een geheel vrije schepping van den dichter. Al zegt deze ook zelf, dat hij een conte d'avanture gebruikte, dat doet daaraan niets af. Keltisch zijn slechts sommige namen. Onder de ronde tafel verstaat Chr. de tafel, waaraan de jonge vorstenzonen zitten, die ter voltooiing van hun opvoeding aan het hof vertoeven. Chr. heeft dit nergens verklaard, omdat het voor hem van zelf sprak.

Voor Cligès, waar Chr. vrij uitvoerig over zijn bron spreekt, is het niet wel mogelijk, het bestaan daarvan te ontkennen. B. gaat niet met Foerster mee, die de bron in een van de ver-

[p. 362]

tellingen van Marque de Rome aanwees, maar hij meent, dat het oude boek, waarvan Chr. spreekt, geen ander was dan Galfrids Historia.

Ook in Lancelot is niets Keltisch. Van een doodenrijk is geen sprake. Oudere Lancelotverhalen hebben er niet bestaan. Zatzikovens bron - het boek, dat Hugo de Morville naar Duitsland bracht - zal ‘Enfances’ bevat hebben en die plegen later te ontstaan, als de held eenmaal bekend is geworden.

Ivain is een figuur uit Galfrids Historia, maar Galfrid bericht vrijwel niets over hem, wat in de roman terugkeert. Afgezien van het Jocastemotief, dat Chr. uit de Theberoman overnam, de ring van Gyges en de leeuw van Androclus is de Ivain ook een geheel zelfstandige schepping van Chrestien. Ook hier dus geen spoor van Keltische of andere voorbeelden. Voor de datering gaat B. weer uit - zoals Kölbing en Benecke - van v. 666, waaruit te lezen valt, dat tussen Pinksteren en St. Jan een ‘quinzainne’ verliep en hij laat blijkbaar niet gelden, dat dit ‘quinzainne’ niet precies 14 of 15 dagen behoeft aan te duiden. Omdat van de in aanmerking komende jaren alleen in 1166 Pinksteren 14 dagen voor St. Jan viel, is dit dan het jaar, waarin de Ivain ontstond.

Een der merkwaardigste hoofdstukken in dit boek is dat over de graalroman. Niet omdat B. meent, dat het boek, waarop Chr. zich beroept, de Joseph van Robert de Boron is en ook niet wegens de opvatting, dat Chr. het was, die graal en lans verenigde, maar wel en vooral door de kijk, die de schrijver geeft op het Kyôtprobleem. B. wijst erop, dat het eerste gedeelte van de roman, tot waar Perceval de graalburcht verlaat, bijzonder goed is gecomponeerd. Dan plotseling komt er stilstand en allerlei verwarring, die B. onmogelijk op rekening van Chr. zelf kan zetten. Zijn conclusie is dus: Chr.'s aandeel reikt slechts tot ongeveer v. 3430. Wat daarna komt, is het werk van den eersten voortzetter. Wie dat was, is ons uit Wolframs werk bekend, het was Kyôt, die dus de dichter is van de verzen 3431-9234! Of Kyôt geidentificeerd mag worden met Guiot de Provins is nog dubieus. Inderdaad een verbluffend eenvoudige oplossing, die vermoedelijk echter zonder een vergelijkend stilistisch en woordstatistisch onderzoek van de door B. onderscheiden twee gedeelten door geen enkel Romanist of Germanist onmiddellijk zal worden geaccepteerd.

[p. 363]

Na deze slotapotheose volgt nog een kort hoofdstuk over Chrestiens betekenis.

Inderdaad een merkwaardig boek, waaruit, hoe dan ook, heel wat valt te leren. Wat iemand als Becker schrijft, verdient altijd zorgvuldige overweging en het is stellig beter een boek te schrijven, waarin van elke twee of drie nieuwe ideëen er slechts één houdbaar zal blijken te zijn dan een werk, waarin helemaal geen nieuwe gedachten voorkomen. Wat Becker biedt, is leerrijke lectuur, maar alleen voor kritische lezers!

H. SPARNAAY.