Levende Talen. Jaargang 1935

De uitspraak van het Standaard Nederlands.

Naar aanleiding van het artikel over dit onderwerp in het Octobernummer zou ik de volgende opmerkingen willen maken. Evenals de Heer Leo Straus vind ik Mej. Kaiser's vergelijking van de te vervaardigen grammofoonplaten met de standaard maten en gewichten onjuist. Velen, vooral de meer ‘exactaangelegden’ mag het ideaal ijken van de ‘levende’ uitspraak voor de geest zweven, het psychische element bij het voortbrengen en het opvangen van spraakklanken zal nooit uitgeschakeld kunnen worden. Doch ook om een andere reden acht ik die vergelijking gevaarlijk. Reeds in Maart van dit jaar heb ik in een vooordracht over bovengenoemd onderwerp (gehouden voor de Vereniging voor Logopaedie en Phoniatrie) er op gewezen dat we hoogstens voor een bepaald tijdvak kunnen constateren het bestaan van een zeker gebied waarbinnen een bepaalde klank niet als afwijkend of onbeschaafd opvalt. Daarmee erkennen we dus dat er in werkelijkheid een zekere speling bestaat, terwijl bij ijken van enigerlei afwijking geen sprake mag zijn. Nog minder bevredigend wordt dit feit voor hen die in alles gaarne houvast hebben (vergelijk de talrijken die uit het woordenboek willen leren of ze over een bond als hij en over een vereniging als zij ‘mogen’ spreken), wanneer ze tot het inzicht komen dat deze min of meer brede strook bovendien nog vervloeiende randen heeft (hetgeen toch voor de hand ligt bij: een levende taal). Zij kunnen dus niet zweren bij één ideaaluitspraak, maar moeten hun oren steeds weer goed

[p. 364]

de kost geven om te weten wat als algemeen beschaafd kan gelden.

Hieruit kan de lezer reeds opmaken dat ik niet met de Heer Straus meega wat betreft het wenselijke van een ‘normbepaling’ zoals voor het Duits bestaat in ‘Grundzüge der deutschen Bühnenaussprache’. In een feuilleton in de Nieuwe Rotterdamsche Courant (ochtendblad van 16 Dec. 1934) heeft Mej. Dr. Kaiser ook reeds gewezen op het bestaan hiervan. Daartegen heb ik aangevoerd (zie Weekblad voor Gymnasiaal en Middelbaar Onderwijs van 16 Januari 1935) dat er misschien ‘mensen (zullen) zijn die het Duits benijden om het bezit van een “Bühnenaussprache”. Wanneer ze dan echter van Mej. K. zelf vernemen dat “men het Bühnendeutsch niet in het dagelijksch leven spreekt”, zal vermoedelijk hun verlangen om in ons land tot iets dergelijks te komen wel sterk bekoelen.’ - Wel zou het gemakkelijk zijn bij het onderricht aan vreemdelingen, die men uiteraard éen klank zonder de varianten wil bijbrengen, gebruik te kunnen maken van een gezaghebbende handleiding van enkele tientallen bladzijden. En dan niet om te kunnen zeggen: zo moet het, doch alleen maar: zo is het. Dat men in ons land daarover nog niet beschikt is te verklaren uit de geringe behoefte: hoe zelden komt het voor dat een buitenlander serieus onze taal wil leren!

Echter stelt de Commissie tot Bevordering van Eenheid in de Uitspraak van het Nederlandsch zich blijkens haar naam een ander doel. Daarom luidde de vierde stelling die ik in de eerder genoemde voordracht verdedigde (zie Nieuwe Taalgids, September 1935):

‘Wij missen het recht en het is taalkundig onwetenschappelijk hier te willen ingrijpen door eerst een standaard-uitspraak te gaan vaststellen en die dan voor te schrijven. Het enige wat ons te doen staat is de uitspraak van het Algemeen Beschaafd in een bepaalde tijd te belusteren en daarna te beschrijven, mèt alle varianten, die niet storend aandoen.’

Voor toneel, studio, podium, balie en kansel, en vooral ook collegezaal en schoollokaal, zullen alle klanken die niet opvallen als afwijkend in de omgang van beschaafde sprekers gerechtigd zijn. Een paar voorbeelden mogen dit nader toelichten: de klinker in steen nadert soms de ie en klinkt dan geaffecteerd, soms de ei en klinkt dan vulgair. Daartussen ligt echter nog

[p. 365]

een heel aantal varianten: de spraakleraar zal wellicht aansturen op een zeer gesloten klank zoals men die hoort in het Franse je sais tout of in het Duitse er sehnte sich, terwijl de linguist constateert dat deze Nederlandse klinker enigszins diphthongisch is, hoewel weer minder dan de Engelse in I say. - De slotmedeklinker in viel is zeer licht in het Limburgs, zeer dik in de platte uitspraak, met een oe-achtige overgangsklank er vóór. Elocutionisten zullen een zekere voorkeur tonen voor de lichte qualiteit, terwijl de taalkundige erkent dat de gemiddelde uitspraak een vrij: dikke variant heeft, hoewel lichter dan de Engelse in field, maar veel dikker dan de Franse in trois mille of de Duitse in Feldwebel. Maar wie deze l niet te Frans en niet te Engels spreekt zal niet opvallen als hebbende een onbeschaafde of afwijkende l. - Dit alles is echter moeilijk vast te leggen op gramofoonplaten of in een beknopte handleiding. Toch blijkt uit mijn vijfde stelling: ‘Geheel los van dit alles staat de vraag of er niet naar enige verzorgdheid mag en moet gestreefd worden. Doch ook hierbij; zullen de verbeteraars alleen dan het juiste pad bewandelen, als ze op bovenvermelde normen aansturen en niet op een zelfbepaalde gekunstelde uitspraak’, - dat ik met de Heer Straus ‘spreekverbetering... mogelijk... (en) ... noodzakelijk’ acht. Ik meen echter dat vrijwel alles zal moeten bereikt worden door het goede voorbeeld, in zekere gevallen gesteund door een aantal lessen opzettelijk aan deze zo praktische questie gewijd. Daartoe zullen dan allereerst onderwijzers, leraren en hoogleraren het Algemeen Beschaafd moeten hanteren, gesteund door toneelspelers, predikanten, rechters, politici, kortom door allen die in het openbaar (dus ook: voor de radio) het woord voeren.

L.J. GUITTART.