Onze Taal. Jaargang 79

[p. 307]

Vraag en antwoord

Taaladviesdienst

Ter gelegenheid van het vijfentwintigjarig jubileum van de Taaladviesdienst een speciale aflevering van ‘Vraag en antwoord’: kwesties van toen opnieuw bezien.

Arbeids(des)kundige

?Wat is juist: arbeidskundige of arbeidsdeskundige?

!In de jaren tachtig keurden we arbeidsdeskundige nog af, maar tegenwoordig vinden we beide woorden juist. Deskundige is een opzichzelfstaand woord (geworden) dat ‘expert’ betekent, en daarmee zijn - volgens onder meer de grote Van Dale (2005) - allerlei samenstellingen te vormen: belastingdeskundige, voedingsdeskundige, etc. De variant op -kundige is vaak sterk verbonden met een woord op -kunde, zoals bij natuurkundige - wat iets heel anders is dan een natuurdeskundige.

Een arbeidsdeskundige is dus een deskundige (een expert) op het gebied van arbeid. Maar het woord arbeidskundige bestaat ook: dat is volgens Van Dale iemand die zich bezighoudt met arbeidskunde oftewel arbeidsanalyse: ‘methode-, tijd-, bewegings- en processtudie van menselijke en mechanische arbeidsverrichtingen’.

Er is dus betekenisverschil. Iemand die niet is opgeleid in de arbeidskunde maar wel veel verstand van arbeid heeft, kan het best ‘arbeidsdeskundige’ worden genoemd.

Naar verluid(t)

?Is het ‘Naar verluid zijn er veel mensen gearresteerd’ of ‘Naar verluidt zijn er veel mensen gearresteerd’?

!Naar verluidt wordt tegenwoordig als de juiste vorm gezien. ‘De uitdrukking naar verluidt krijgt een t, omdat het afkomstig is van naar het verluidt’, aldus de verklaring die de Schrijfwijzer (2005) geeft, en andere naslagwerken sluiten zich hierbij aan.

De Taaladviesdienst anno 2010: v.l.n.r. Wouter van Wingerden, Aleid van de Vooren-Fokma, Jaco de Kraker, Tamara Mewe, Rutger Kiezebrink, Roos de Bruyn.
Foto: Onze Taal

De uitdrukking wordt soms geïnterpreteerd als verkorting van naar verluid wordt of naar verluid is; de juiste spelling zou dan naar verluid zijn. Toch heeft verluiden in de woordenboeken geen betekenis die hierbij past. Het betekent wél ‘bekend worden’. Naar het verluidt betekent dus ‘naar het bekend wordt’, en daarin is verluidt een derde persoon enkelvoud in de tegenwoordige tijd. Het onderwerp het is door frequent gebruik weggevallen. De constructie is te vergelijken met naar (het) nu blijkt, waarin ook een derde persoon enkelvoud staat.

Jans/Jan's boek

?Is het Jans boek of Jan's boek?

!Zowel Jans boek als Jan's boek is te verdedigen. Net als in 1985 vinden we het te om de apostrof in bezitsvormen af te keuren: door die apostrof komt de eigennaam duidelijker uit. Dat is vooral een voordeel bij buitenlandse namen en bijvoorbeeld bedrijfsnamen: David Byrne's invloed, Michelle Yeoh's carrière, Sony Ericsson's producten. In het Witte Boekje is dit ook als spellingregel verwoord.

In de officiële spelling is de regel overigens strenger. Daar is de apostrof alleen juist na een open klinkerklank die als één letter (zonder accent) wordt geschreven: Anna's jas, Otto's fiets, Penelope's weefgetouw (maar: Michel Sardous muziek, Renés tekst). Ook bij namen die eindigen op een sisklank en bij afkortingen komt een apostrof: Hans' vriend, ING's klanten.

Germanismen

?En hoe zit het met datgene waar Onze Taal in de jaren dertig zo fel tegen streed: de germanismen?

!Ook op dat gebied is Onze Taal milder geworden. Dat iets een leenvertaling uit het Duits is (of een andere taal), is op zichzelf nog geen reden om het af te keuren.

Een paar germanisme-kwesties die in Onze Taal vaak kritisch bejegend werden:

-	De betreffende publicatie, in plaats van de desbetreffende of de bewuste publicatie, werd lange tijd afgekeurd; in de jaren tachtig werd het ‘minder juist’ genoemd. Opvallend is dat dit gebruik van betreffende toen toch al lange tijd in de kolommen van Onze Taal voorkwam.
-	In de jaren dertig en veertig werd in Onze Taal meermalen het ‘verkeerde’ gebruik van regelmatig - in plaats van geregeld - aan de kaak gesteld. Maar vanaf de jaren zestig gebruikte de redactie het zelf ook geregeld.
-	Datzelfde geldt sinds circa 1970 voor meerdere in de lang afgekeurde, maar nu zo gangbare betekenis ‘verscheidene’.

Geen van deze germanismen wordt tegenwoordig nog afgekeurd, omdat ze volledig zijn ingeburgerd. In het artikel op de pagina hiernaast is daar meer over te lezen.

Respectieve(lijke)

?Is de zin ‘Angelina Jolie en Victoria Beckham en hun respectievelijke echtgenoten waren aanwezig’ juist, of moet het ‘hun respectieve echtgenoten’ zijn?

!In 1987 werd respectievelijke echtgenoten afgekeurd, om de reden dat respectievelijk alleen een bijwoord zou zijn en niet bijvoeglijk mocht worden gebruikt; daarvoor hadden we immers al het woord respectief. Juist was dus respectieve echtgenoten.

Dat advies was te streng. De woordenboeken noemen respectievelijk al vele decennia óók een bijvoeglijk naamwoord. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal meldt dat het sinds het eind van de negentiende eeuw zo gebruikt wordt. Tegenwoordig is respectievelijke echtgenoten zelfs - veruit - de gewoonste formulering; daarom zien we geen reden meer om deze af te keuren.

Samentrekking

?Mag je sociale psychologie en ontwikkelingspsychologie inkorten tot sociale en ontwikkelingspsychologie?

!Zulke samentrekkingen werden lange tijd afgekeurd. Het argument was dat sociale psychologie uit twee woorden bestaat en ontwikkelingspsychologie er één is, dus er worden dan ongelijkwaardige elementen samengetrokken.

Toch komen zulke constructies in de praktijk heel vaak voor, en een grammatica-of taaladviesboek dat het hedendaagse Nederlands wil beschrijven, zou dat gebruik daarom ook moeten noemen - en dan niet in afkeurende zin. In april 1993 was de toon in ‘Vraag en antwoord’ dan ook anders: steeds meer naslagwerken keurden dit soort samentrekkingen goed, zij het dat er meestal een opmerking in de trant van ‘niet voor iedereen aanvaardbaar’ bij stond.

Meer taaladvies?

Op onze website vindt u zo'n 1500 taalkwesties: www.onzetaal.nl/advies. De Taaladviesdienst is telefonisch bereikbaar op 0900 - 345 45 85 (zie ook het colofon).