Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 2. Apparaat en commentaar

[p. 453]

[45] Nemo sibi

Commentaar

In dit zesregelige versje combineert Huygens parafrases van citaten uit Persius, Horatius en Martialis tot een syllogisme dat hij in de laatste twee regels verrassend besluit.

Door de viermaal herhaalde anafoor ‘Tschijnt dat men niet en’ binnen overigens vier parallel gestructureerde zinnen, bereikt de dichter een maximale spanning tussen de werkwoorden ‘leven, weten, eten en zien’. Deze verba lijken noodzakelijkerwijs van elkaar af te hangen, uit elkaar te volgen.

Via de stijlfiguur van de ‘versus rapportati’ in regel 5 waar eerst de genoemde vier werkwoorden worden opgesomd en pas in de tweede helft van het vers in een parallelle reeks van een (voorzetsel)bepaling worden voorzien, leidt de dichter zijn als een retorische vraag geformuleerde conclusie in. Leeft men niet door elkaar, weet men niet voor elkaar, eet men niet met elkaar, is men niet bezorgd (‘sien om’) om elkaar, waar leven, eten, zien en weten van anderen (dus niet van elkaar) afhankelijk zijn?

Het antwoord kan alleen bevestigend zijn. Aldus vormen deze zes regels Huygens' bewijs voor de spreekwoordelijke stelling: ‘Nemo sibi nascitur’ (Niemand wordt voor zichzelf geboren) waarvan de eerste twee woorden de titel van dit vers vormen.

Uitgave

Worp Gedichten i, p. 294.

Overlevering

H	Autograaf Huygens, ka xl^a, 1623, fol. 10. Een blaadje papier van 145 × 165 mm.

Datering

H is gedateerd: Non. April. mdcxxiii (= 5 april 1623).

Varianten

5	Ha	Leeft, weet, eet siet		*de mensch, met*	voor,		*med	om malcandren,
	b	[	]	*en niet, bij*	[	]	*bij*	[	]
	c	[	]	men niet door,	[	]	van	[	]
	d	[				]	met	[	]

Thematische bron

Deze zes regels zijn blijkbaar geïnspireerd op een aantal klassieke plaatsen. Boven het gedichtje staan onder de cijfers 13.1, twee regels uit Martialis (Lib. xiii, 1, 1-2). De cijfers geven dus boek en volgnummer van Martialis' epigram aan.

Ne toga cordijlis <desit> et panula desit oliuis,

Aut inopem metuat sordida vlatta famen

(In de rechtermarge noteerde Huygens: ‘cordijllis’. Hij was waarschijnlijk onzeker over de spelling van dit woord.)

Onder het gedicht staat:

- Nisi te scire hoc sciat alter.
Paullum sepultae distat inertiae celata virtus.

[p. 454]

De eerste regel hiervan is een citaat uit Persius (1, 27), de tweede komt van Horatius (Carm. 4. 9. 29).

(Persius): ‘It is so futile to know things unless you are known to them?’

(Horatius): Begraven lafheid en moed die verborgen blijft verschillen weinig (Schrijvers 1993)