Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 2. Apparaat en commentaar

[47] Grill

Commentaar

Wanneer men het papier van het handschrift met dit gedicht éénmaal vouwt, staat op de buitenzijde te lezen:

Want ijder uer een eew is

Die 'sminnaers hert in wachten doet verteeren

Naer d'ingebeelde vreucht van sijn begheeren.

Deze regels kunnen beschouwd worden als een inleiding op Huygens' Grill.

Verkuyl heeft gewezen op het verband van deze tekst met de regels 57-61 uit de eerste scène van het derde bedrijf in Guarini's Il Pastor Fido.¹ Uit dit toneelstuk heeft Huygens enkele fragmenten vertaald (zie [44]). De echo-scène in Guarini's toneelstuk (iv, 8) is, aldus Verkuyl, ‘het beroemdste Echo-gedicht in West-Europa geworden’.² Via een ‘kleine excursie in het gebied van de echo-poëzie’ komt Verkuyl tot de conclusie dat Huygens met zijn Grill een Echo-gedicht heeft geschreven ‘dermate oorspronkelijk (...) niet-traditioneel, van alleen déze dichter, dat een persoonlijke achtergrond waarschijnlijk lijkt.’³ De regels 11-12 van het Franse gedicht Susanne, un jour dat Huygens twee weken eerder, op 30 april, voltooide, vertonen in hun formulering ook enige gelijkenis met de hierboven weergegeven tekst:

Loin de tes yeulx, je m'estimoy un aâge

Susanne, un jour.⁴

Beide gedichten, de Grill en Susanne, un jour, zijn voor Verkuyl ‘een afscheid van eenzelfde ontrouwe vrouw’. De gissing van Jorissen dat deze vrouw Susanna van Baerle is, komt hem dan ook mede op grond van deze gesignaleerde overeenkomst als zeer waarschijnlijk voor.⁵

Susanna van Baerle (1599-1637) die in 1627 de echtgenote zou worden van Constantijn Huygens, wordt nu hier gezien als een ontrouwe vrouw. Deze paradox laat zich verklaren met een beroep op een stukje familiegeschiedenis.

In 1622 werd Susanna met inzet van bijna de gehele familie Huygens aangezocht als toekomstige vrouw voor Constantijns broer Maurits.⁶ Via brieven werd Constantijn, toen in Londen, op de hoogte gehouden van de vorderingen. Zelf gaf Constantijn zijn broer en zusters goede raad. In een brief van 10 augustus 1622 schrijft hij: ‘Mijn hartelijke groeten aan Suzanneke, als ze

1 Verkuyl 1968, p. 56. Zie voor de populariteit van echo-scènes in Nederlandse toneelstukken uit de eerste helft der zeventiende eeuw ook Van Eemeren 1986.

2 Verkuyl 1968, p. 57.

3 Verkuyl 1968, p. 57-60. Het citaat op p. 60.

4 Worp Gedichten i, p. 295. Verkuyl 1968, p. 56.

5 Verkuyl 1968, p. 61

6 Met het meeste inlevingsvermogen is hierover geschreven door Elisabeth Keesing (1987, p. 59 vlgg.). Zie ook Smit 1980, p. 103-106, 110.

[p. 478]

goedgunstig is voor Broer anders riskeert ze mijn verontwaardiging’.⁷

Susanna bleef echter weigerachtig. Maurits schrijft zijn broer de 24ste augustus zeer openhartig over zijn vrees dat zijn pogingen zullen stranden.⁸ Zelfs een uitgebreide brief van vader Huygens, geschreven op 14 januari 1623, mocht niet baten. Susanna trouwde niet met Maurits.

Een maand later was Constantijn terug in de Haagse familiekring.

De veronderstelling dat Constantijn met deze Grill en met Susanne, un jour in verhulde vorm te kennen heeft gegeven dat de hele familie Huygens in haar teleurgesteld was, lijkt mij zeer aantrekkelijk. Ik acht het waarschijnlijk dat Constantijn in de Grill en Susanne, un jour het dreigement aan Susanna dat hij boos zou worden als zij Maurits niet zou trouwen, literair heeft uitgevoerd.⁹

Na de eerste vier versregels, die Verkuyl ‘traditioneel’ noemt binnen het patroon van het ‘Echo-gedicht’, volgen oorspronkelijke regels bedoeld om Echo te ‘confronteren met haar wreedheid, haar leed, haar lot en haar liederlijkheid.’¹⁰

Via een reminiscentie aan het tragische lot van Piramus en Thisbe, roept de ik-figuur bij Echo haar eigen - onbeantwoorde - liefde voor Narcissus in herinnering. Op zijn - voor wie het verhaal uit Ovidius' Metamorphosen¹¹ kent - venijnige vraagjes echoot Echo haar antwoorden (r. 15-36). In regel 37vlgg. vraagt de ik-figuur vervolgens of zij soms ‘een’ knecht' vergelijkt met een in het veld opgerichte bloem. Met deze vraag zinspeelt de dichter op nog een ander tragisch liefdespaar uit de klassieke oudheid: Venus en Adonis.¹² Venus schiep uit het bloed van de gedode Adonis de windbloem. Haar restte van de mooie Adonis slechts wind.

In zijn Grill legt Huygens vervolgens de aangesproken Echo een ontwijkend antwoord in de mond op de vraag of zij misschien nog steeds dronken is van diezelfde liefdesdrank waardoor hopen mensen naar ‘Blommen loopen en nae wint’ hopen. De dichter schetst daarna haar liefdeloze bestaan, waarin ze zelfs meer dan zes satyrs zou begeren.

Bij r. 57 wordt het de dichter toch te veel. ‘Stop’, zegt hij, ‘gij, luidklok van uw eigen schande, als gij zou kunnen zwijgen, zou alles goed zijn.’ ‘Vaarwel’, klinkt dan de echo.

7 Vertaling door Elisabeth Keesing (1987, p. 61) van Huygens' Frans. Worp Briefwisseling no. 169.

8 De Haas 1929, p. 14. Zie ook Keesing 1987, p. 63. Vergelijk ook Smit 1980, p. 105.

9 Zie Keesing 1987, p. 67-68.

10 Verkuyl a.w., p. 59.

11 Ovidius Metamorphosen, iii, r. 351-401.

12 Ovidius Metamorphosen, x, r. 710-739.

Uitgave

Worp Gedichten i, p. 301-302.

Literatuur

Verkuyl 1968; Hellinga en Tuynman 1971, p. 97-99, p. 110-111; Smit 1976, p. 208-209; Kuiper 1977, p. 47-57; Smit, 1980 p. 103-106, 110; Grijp 1987, p. 94-95, 107; Keesing 1987 p. 59 vlgg.

Translitteratie

58	swijghen In H schreef Huygens swighen. In H-Ot bedoelde Huygens swijghen te schrijven. Hij maakte van de letters ig een ij door er twee punten boven te plaatsen. De g realiseerde hij echter niet nog eens.

Overlevering

H	Autograaf Huygens, ka xl^a, 1623, fol. 22. Een blad papier van 308 × 195 mm. Fol. 22^r bevat regel 1-40, fol. 22^v de regels 41-58 en de ondertekening en

[p. 479]

	datering. Het blad is gevouwen geweest, er is een vouw zichtbaar tussen de regels 18 en 19. De versozijde vormde de buitenzijde. Onderaan fol. 22^v staan drie regels, ondersteboven genoteerd. Als het blad papier dubbelgevouwen is, zijn ze rechtstandig te lezen als een soort introductie tot het gedicht. Zie onder Commentaar.
H-Ot	Voor de opname van dit gedicht in de bundel Otia bracht Huygens in H, varianten aan in een lichte tint inkt. Formaatsignaturen duiden op het kopij-karakter.
Ot	Otia 1625, ‘Lib. vi. Van als’, S^r+v, p. 139-140.
K1	Koren-bloemen 1658, ‘iiii Boeck. Van als’, 2g^v-2g2^v, p. 246-248.
K2	Koren-bloemen 1672, ‘Achtste boeck. Mengheling’. 3n^r+v, p. 465-466.

Datering

Huygens dateerde H: 16 Maij 1623.

Varianten

		[titel]
	H	Grill:
	Ot	Grill.
	K1	bos-dicht.

1	H	Eccho,	leden-loose		Gheest,
	H-Ot	Echo,	[	]	Geest,

2	H	Dien soo		menich	Minnaer vreest,
	H-Ot	[	]	menigh	[	]

3	H	Om de		waerheijt	niet te hooren
	H-Ot	[	]	waerheid	[	]

[p. 480]

4	H		Die hem 'thert breeckt door		sijn	ooren.
	H-Ot		[	]	sijn'	[	]

5	H		Kreet ghij niet om Thisbes		doodt
	H-Ot		[	]	dood

6	H		En haer' lieuen		Min-genoodt?	Noot.
	H-Ot		[	]	Minn-genoot?	[	]

7	H		Herde hoer,		cont	ghij verachten
	H-Ot		[	]	kont	[	]

8	H		Zoo		medoogentlijcke	klachten?		'clachten.
	H-Ot		[	]	medoogentlicke	[	]	'klachten.

9	H		Kont ghij		lachen, spijtigh	vell,
	H-Ot		[	]	lacchen, vinnigh	[	]

11	H		Die de		Min	veracht die slaetse,
	H-Ot		[	]	Minn	[	]

13	Ha		Was		niet	Pijrams steruen soet
	b		[	]	{niet}	[	]
	b		[	]	{dan}	[	]
	H-Ot		[	]	dan	[	]

14	H		In sijn Thisbes arm en bloedt? Armen bloet!
	H-Ot		[ ] sijn' [	]

15	H		Daer		met		comt v, can ick		hooren
	H-Ot		[			]	komt [] kan [	]	hooren,
	K2		[	]	mé	[				]

16	H		Weder d'oude		Min	te		vooren,	min te voren.
	H-Ot		[	]	Minn	[				]
	K1		[				]	voren.	[	]

17	Ha		Doe Narcis		u		handt ontwoeij
	b		[	]	uw		[	]
	H-Ot		[			]	hand ontwoeij,
	Ot		[	]	uw'		[	]

20

H

Welcke wegh van steruen nam hij?

21	Ha		*Comt*	v nu		de smalte	weer
	b	β	Doet	[	]	{de smalte}	[	]
	b	β	Doet	[	]	{tgedenken}	[	]
	H-Ot		[		]	de smalte	[	]

22

H

α

Van sijn schoon gestalte seer?

Al te seer.

23

H

Emmers uijt sijn har<t>>d medooghen

[p. 481]

24	H	Quam		somtijdts	een soen gevloghen; Loghen.
	H-Ot	[	]	somtijds	[	]

25	H	Wild' hij nemmer naeder		treên,
	Ot	[	]	tre'en,

28	H	Altijdt	een die hem verselden? Selden.
	H-Ot	Altijd	[	]

30	Ha	Alternet wat		vande	wegh. Wech.
	b	[	]	{vande}	[	]
	b	[	]	{bijde}	[	]
	H-Ot	[	]	bijde	[	]
	Ot	[	]	by den	[	]

31	H	Altijdt		leijt	de		waerheijt	achter,
	H-Ot	[	]	leit	[	]	waerheit	[	]

32	H	Of de		vleijerij		versachter.	Sachter.
	H-Ot	[	]	vleierij			[		]
	Ot	[			]	versacht'er	[	]

35

H

Isser van hem niet gebleuen

36

H

Soo veel als hij was in't leuen? Euen.

37	H	Vergelijckt ghij dan		een	knecht
	H-Ot	[	]	een'	[	]

38

H

Bij een' bloem in 'tveldt gerecht? recht.

39	H	Wat is dan de		schoonheijdts	waerde
	H-Ot	[	]	schoonheidts	[	]

40	H	Die den Hemel noijt en paerde? Aerde.
	H-Ot	Off s'al schoonheit [noijt	]

41

H

En wat <*hem*> wint hij diese vindt,

43	H	Sietme'r		veel	naer Blommen loopen
	H-Ot	[	]	veel'	[	]

44	H	En nae		windt	en aerde		hopen?	Hoopen.
	H-Ot	[	]	wind	[	]	hoôpen?	[	]

45

H

Waert ghij niet van 'tselue soch

46	H	Droncken doe; of sijt ghij't noch?		och.
	K1	[	]	Och!

47	H	Hoe ontwaeckt ghij dus vroech		'smerghens
	K2	[	]	's mergens.

[p. 482]

51	H	Of		*xxx xxx xxx xxx xxx*
	H-Ot	[	]	de Satirs nu eens quamen

52	H	*Twoen dien Satirs met haer* namen? Amen.
	H-Ot	En u in haer' koten [namen? Amen.]

53	H	Sult <ghij dan het>
			ghij eewich		'tminne-liedt
	H-Ot	[		]	'tminne-lied

54	H	Singhen,	en verlaten niet?		Laet	en niet.
	K1	Sing en*,	[	]	Laet,	[	]
	K2	Singen,	[				]

55	H	Soudt ghij'r voor		uw	daeghs geneeren
	Ot	[	]	u	[	]

56	H	*Wel een*	half dozijn begheeren?	gheeren.
	H-Ot	Meer dan't	[		]

57	H	Houdt;	ghij		eijghen	schande bell,
	H-Ot	[		]	eighen	[		]
	Ot	[		]	eigen-schande-bell,
	K1	Houdt;*	[				]
	K2	Houdt;	[				]

58	H	Condt	ghij		swighen	all waer wel.	vaer well.
	H-Ot	Kondt	[	]	swijghen	[		]
	K1	[		]	swijgen,	[		]
		[onderschrift en datering]
	H	Constanter, raptim, et ludibundus.					|
		16^a. Maij 1623. Hagae
	H-Ot	raptim. 1623.
	Ot	Raptim. mdcxxiii.
	K1	[onderschrift en datering ontbreken]