Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 2. Apparaat en commentaar

[p. 545]

[62] Een alchymist

Commentaar

In de bovenmarge bij gedicht [58] noteerde Huygens: ‘Alchymist specht’.

Hiermee legde hij een vergelijking vast die in het eerste deel van dit gedicht terugkeert in de regels 3 en 4:

Hij is de wijse beest die inde boomen pickt

En t'elcker hoôpt het hout is daer met doorgebickt,

De alchimist is een specht die in de bomen pikt en telkens (bij elke pik) hoopt dat het hout doorgebikt is. In deze vergelijking heeft de dichter het fanatieke van de alchimist vastgelegd en het zinloze van zijn onderneming.

Het eerste deel tot en met regel 14 bevat meer van dergelijke rake karakteriseringen. Fraai is de omschrijving in regel 10; ‘Een Krijghs-heer voor Ter Gouw, die eewich voorde wall light;’ (Een legeraanvoerder die eeuwig voor de wallen (van Gouda) ligt om het Goud te veroveren.)

Het middengedeelte van deze print (r. 15-46) opent met de doelstelling:

Sijn witt is Goddelijck, op 't scheppen leght hij toe,

En juist hierom staat Huygens negatief tegenover de alchemie, zoals blijkt uit de conclusie van het gedicht. De armoede en de ellende die de alchimist over zichzelf en zijn gezin afroept is terecht want ‘zo wordt de hand klemgezet die ernaar streeft op God te gelijken en wat God geschapen heeft kapotmaakt bij zijn poging van die betere zaken slechtere te maken’ (r. 47-48).

Uitgaven

Worp, Gedichten ii, p. 10-11; Eymael 1891, p. 17-18, (met aantekeningen p. 74-77); Zes zedeprinten, p. 68-78 (met annotatie en cultuurhistorische toelichting.

Overlevering

H	Autograaf Huygens, ka xl^a, 1623. Het gedicht beslaat drie pagina's van een dubbelblad papier van 310 × 192 mm. In de strikt chronologische orde waarin de handschriften zijn gefolieerd heeft het dubbelblad waarop dit gedicht staat geschreven, de nummers 36 en 39 gekregen. Twee losse blaadjes die in het dubbelblad liggen, zijn gefolieerd: 37 en 38. Gedicht [62] is al volgt over de bladen verdeeld: Fol. 36^r, regel 1-12; fol. 36^v, regel 13-40 en fol. 39^r, regel 41-48.
H-Ot	H heeft deel uitgemaakt van de kopij voor de Otia. Kopijkenmerken zijn: Het, veranderde, potloodcijfer (<11>>12) naast de titel, de formaatsignatuur, en de zetinstructie (Dit innewaert) bij regel 15 en 25. In deze fase bracht Huygens in lichtere inkt een enkele wijziging aan. Zie voor een samenhangende bespreking van de gehele kopij der ‘printen’, p. 503-511.
Ot	Otia 1625, ‘Lib. v. Characteres. Dat zijn Printen’, [E4]^r+v, p. 39-40.
K1	Koren-bloemen 1658, ‘Derde boeck. Zede-printen Ende Stede-stemmen’, [Q4]^r+v, p. 135-136.
K2	Koren-bloemen 1672, ‘Derde boeck. Zede-printen Ende Stede-stemmen’, R2^v-R3^r, p. 132-133.

[p. 546]

Datering

H is gedateerd: 18^a. 7bris. 1623 (= 18 september 1623).

Varianten

[De regels 1 en 2 heeft Huygens later toegevoegd in de marge.]

1	Ha	[ontbreekt]
	b	Hij is een' ruijme sift, daer 'tkoren met sijn'		aeren
	H-Ot	[	]	a'ren
	K1	[	]	aeren
	K2	[	]	aeren,

2	Ha	[ontbreekt]
	b	De stuijuers met de beurs, 'tland met de hoev door		varen.
	Ot	[	]	varen;

3	H	Hij is de		sotte	beest die inde boomen		pickt
	H-Ot	[	]	wijse	[			]
	K1	[				]	pickt,

4	H	En t'elcker		meent	het hout is daer		met doorgebickt,
	H-Ot	[	]	hoôpt	[			]
	K1	[	]	hoôpt,	[			]
	K2	[				]	mé door gebickt,

5

H

Dat nemmer wesen sal; Hij is een Molen-drauer,

6

H

Die blindling loopt en sterft, en sem'len eet voor hauer;

7

H

Een snepper bijden dagh; een jagher bouen wind;

9	H	Een Reijsigher op 't spoor van een vergulde		stall-licht;
	K1	[	]	stallicht;

10	Ha	Een Krijghs-heer		voorder	Gouw, die eewich voorde wall light;
	b	[	]	voor Ter	[	]
	Ot	[	]	voorder	[	]

13

H

Een heer van all, en niet; een Toouenaer in't wilde;

14	H	Een deken, soo hij seght, van't Muntemeersters		gilde;
	Ot	[	]	gilde.

15	H	Sijn	witt is		Goddelijck,	op 'tscheppen leght hij		toe,
	H-Ot	+ [							]
	K1	[		]	Goddelijck;	[	]	toe;

16	H	Om dat hij 't noijt gewint en wordt hij 'tnemmer		moe,
	K1	[	]	moe;

17	H	En vond hij dat hij soeckt, hij mocht het leeren		laken,
	K1	En,[	]	laecken;

18	H	Najagen	spitst begeert, besitt bedompt vermaken;
	Ot	Na-jagen	[	]

[p. 547]

19	H	Veel hebben dat hij jaegt, en eten sich maer		sat
	H-Ot	[	]	satt;

21

H

Hoe ongewisser Iaght, hoe dat hij meer gewilt is;

22	Ha	Maer dese weijman		vraeght,	hoe, waer,	en off het wilt		is,
	b	[	]	{vraeght,}	waer, hoe,	[			]
	b	[	]	{soeckt,}	waer, hoe,	[			]
	Ot	[	]	soeckt,	[				]
	K1	[					]	is;

24	H	Dat sal		sijn	affcomst noch doen smelten van verlang.
	K1	[	]	sijn'	[	]

25	H	Doch hope keert noch staegh den vaeck van uijt sijn' oogen,
	H-Ot	+ [	]

26	H	En hadd' die kleij geuatt, en		hadd	die kroes		gedogen,
	K1	[	]	hadd'	[	]	gedogen;
	K2	[				]	gedogen,

27	H	En hadd' die		koôl	gevonckt, en hadd' dat glas		geduert,
	Ot	[	]	koôl	[	]	geduert
	K1	[				]	geduert,

28	H	Sijn		Maechden	hadden lang		een	goude pan		geschuert,
	H-Ot	[	]	Maeghden	[						]
	Ot	Sijn'		[							]
	K1	[				]	een'	[	]	geschuert:

29

Ha

Nu

*leijdt*

de

hoôp in

'tsant

en heel den hoop in

d'assen:

b

[

]

leght

[

]

'tsand

[

]

Ot

[

]

hoop in't sand,

[

]

d'assen;

K1

[

]

d'assen:

31	H	'Tplecht-ancker is		sijn		tongh,	die roert hij in 'tgedrang
	Ot	[	]	sijn'		[		]
	K1	[			]	tongh;	[	]

41	Ha	Sijn	naeckte		bedd-gemael,	sijn hemdeloos		gebroetsel
	b	[					]	gebroedsel
	Ot	Sijn'	[						]
	K1	[		]	bed gemael,	[			]
	K2	[		]	bed-gemael,	[			]

42	Ha	Sijn	seluer uijtgedraeft om decksel, dack en		voetsel,
	b		[	]	voedsel,
	H-Ot	Zijn	[			]
	K1	[		]	voedsel;

43	H	Hij volgt hun op het spoor; in d'assen vindt hij		dat,
	K1	[	]	dat;

[p. 548]

44	H	Die		saeijen	sij in 'tgaen; ten		laesten	brengt hem 'tpad
	K2	[	]	saey en*	[	]	laetsten	[	]

45	H	In't achterste vertreck van wanhoops dorre		gasten,
	K1	[	]	gasten;

46	H	Daer 't selden		vleesdach	valt, en		menichmael		halfvasten.
	H-Ot	[	]	vleesdagh	[	]	menighmael		[	]
	Ot	[						]	half-vasten.

47	H	Soo wordt de hand geklemt die naer de		Godheijt	tracht,
	H-Ot	[	]	Godheit	[	]

48	H	En		beter	schepselen om erghere verkracht.
	Ot	[	]	beter'	[	]
	K1	[	]	beter	[	]
		[ondertekening en datering]
	H	Constanter. Hag. 18^a. 7bris. 1623. febricitans.
	H-Ot	<				>