Nederlandse gedichten 1614-1625. Deel 2. Apparaat en commentaar

[73] Een waerd

Commentaar

Ook in zijn print ‘Een Waerd’ doorbreekt Huygens het bekende patroon.

Ter inleiding geeft de dichter vijfmaal een kwalifikatie na de openingswoorden ‘Hij is’. Daarna portretteert hij de waard in zijn bezigheden. In een poging de aandacht van zijn minder goede schotels af te leiden, zet de opperkok zijn gasten taaiere kost voor: nieuws. De economie, de godsdienst, de oorlog in Bohemen, de politiek van Spanje en Engeland, alles komt ter tafel, ook de

[p. 602]

aanslag waaraan Maurits is ontsnapt. De woordenstroom van de waard eindigt in een voorstel op het heil van de prins te drinken.

Op dat moment voert de dichter zichzelf ten tonele. Hij onderbreekt de waard en formuleert een heilwens aan Maurits (r. 49-55A). Vervolgens gaat hij in discussie met de waard na diens repliek dat 'thert spreeckt in den wijn' (r. 55B). Huygens vindt dat maar niets. Als men een heilwens uitbrengt moet men dat nuchter doen:

Geluck of ongevall wordt toe noch af gedroncken.

Gesontheit wordt den Mensch, maer uijt geen kann, geschoncken, (r. 61-62)

Fraai is vervolgens de manier waarop de dichter weer uit deze moralisatie terug in de print komt. Hij sluit zichzelf in bij diegene op wier preken de waard zonder één woord te spreken reageert met een forse rekening (r. 65-68). Daarna gaat het weer over de waard. Zijn portret eindigt in een grafschrift.

Uitgaven

Eymael 1891, p. 14-16, (‘Aanteekeningen’ p. 69-84); Worp Gedichten ii, p. 35-36; Colenbrander 1907, p. 134-144 (met annotaties); Van der Heijden, Spectrum 10, p. 227-231

Translitteratie

18	vreemde. Huygens verduidelijkte later de eerste e.
62	Achter geschoncken is slechts een gedeelte van een leesteken, een, (?) leesbaar.

Overlevering

H	Autograaf Huygens, ka xl^a, 1623, fol. 53^r-54^v. Twee enkelbladen papier van 312 × 194 (oplopend tot 198) mm. Verdeling van de tekst: Fol. 53^r: r. 1-6, fol. 53^v: r. 7-36, fol. 54^r: r. 37-66 en fol. 54^v: r. 67-84.
H-Ot	H is kopij geweest voor de Otia. Potloodcijfer naast de titel, signaturen, vingers (vooral op fol. 53^v) en de zetinstructie (Dit innewaert bij regel 9, 17, 21, 69, 73 en 77) duiden daarop. In lichtere inkt bracht hij, ook in deze tijd, varianten en correcties aan. Zie voor een samenvattende bespreking van de gehele kopij der ‘printen’ p. 503-511.
Ot	Otia 1625, Lib. V. Characteres. Dat zijn Printen', E2^r-E3^r, p. 35-37.
Ot-e	Errata achter in Ot.
K1	Koren-bloemen 1658, ‘Derde Boeck. Zede-printen Ende Stede-stemmen’, Q2^r-Q3^r, p. 131-133.
K2	Koren-bloemen 1672, ‘Derde Boeck. Zede-printen Ende Stede-stemmen’, R^r-R2^r, p. 129-131.

Datering

H is gedateerd: 16.^a 9bris. 23. (= 16 november 1623).

Varianten

2	H	Die inde schouw gekipt, en aenden haert		gebroeijt	is;
	Ot	[	]	gegroeyt	[ ]
	K1	[	]	gebroeyt	[ ]

[p. 603]

4	H	Van Koop,		van	Wellekom, van		Vrede	van Geschill,
	Ot	[	]	en	[				]
	K1	[				]	Vrede,	[	]
	K2	[	]	van	[				]

5	Ha	Daer slemp op sluijten		will;	een Vincker uijt		sijn		stoepen,
	b	[	]	kan;	[					]
	Ot	[				]	sijn'		Stoepen
	K1	[						]	Stoepen,

6

Ha

Die met

een

Rijnsche

Pijp

sijn

wiltbraed

weet te

roepen,

b

[

]

wildbraed

[

]

Ot

[

]

roepen;

K1

[

]

Pjip*

[

]

K2

[

]

een'

[

]

Pijp

[

]

6		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	Non hospes ab hospite tutus. Ouid.

7	Ha	Een vrolick		man	om gelt; al hadd hij suchtens sinn;
	b	[	]	Man	[	]

9	H	Sijn Huijsgesin is		vlott;	in weijnigh' uren vlo<ij>eijt het,
	H-Ot	+ [				]
	Ot	[	]	vlot,	[	]
	K1	[	]	vlot;	[	]

10	H	In weijnigh' ebbt het		uijt,	op Kermis-weken bloeijt het.
	K1	[	]	uyt;	[	]

11	H	Ter Kercken is sijn bé,		verleent	mij eters, Heer,
	H-Ot	[	]	Verleent	[	]

12	H	Mijn dagelicksche Brood verrott van 't vochtigh		weer;
	K1	[	]	weer:

14	H	Mijn		Keucke-meijd	en kan de koelte niet verdragen,
	H-Ot	[	]	Keucke-meid	[	]
	K1	Mijn' Keucken-meid			[	]

15	H	En	staen		mijn	Iongens leegh,		mijn	Borse wordt het		oock,
	K1	En,	[	]	mijn'	[	]	mijn'	[	]	oock;

16	H	Hoe licht is mijn versoeck die niet en		eijsch	als roock!
	H-Ot	[	]	eisch	[	]

17	Ha	De Voerluij		queeckt	hij aen voor afgerichte		eenden,
	b	[	]	{queeckt}	[	]	Enden,
	b	[	]	{voedt}	[	]	Enden,
	H-Ot	+ Voerluijden queeckt [hij						]
	K1	[				]	Enden;

[p. 604]

18	H	Die doen hem 'tvreemde Wild		tot in sijn	fuijck		belenden,
	Ot	[	]	in sijne	[			]
	K1	[				]	belenden;
	K2	[	]	tot in sijn'	[			]

19	H	'Tgeraeckter's Auonds in, en		moglick	's Mergens		uijt,
	K1	[	]	mog'lick	[	]	uyt;

21	H	Gebreeckter aen't gebraed, valt opden vissch te seggen,
	H-Ot	+ [	]

23

H

<*Die c*>>Dat taeij om kauwen is: Hij heefter <s>>zegels af

24	H	Wat nu		een		Actiê	geeft, hoewel sij		gistren gaf,
	Ot	[	]	een'		Acti'	[			]
	K1	[			]	Actie	[	]	gist'ren gaf;

25	H	Hoe 'tHolland buijten gaet bij Witt' en		Moremannen,
	K1	[	]	Mooremannen;

25		[marge]
	H	[ontbreekt]
	H-Ot	1623.
	K1	[geplaatst bij r. 27]

26	H	Hoe 't Christenen betaemt aen		Machome<tt*>>t	te spannen,
	K1	[	]	Mahomet	[] spannen;

27	H	Hoe 't	Bhemen tegen		loopt, hoe 't Oostenrijck		geluckt
	H-Ot	[		]	stroomt, [hoe			]
	Ot	Hoe'	[					]
	Ot-e	Hoe't	[					]
	K1	[				]	geluckt;

28	Ha	Hoe beijde lucken		sall,	waer Gabor henen		ruckt,
	b	Hoe 't [beijde						]
	K1	[	]	sal;	[	]	ruckt;

31

H

Hoe 't meent, hoe 't niet en meent, in seuen jaer, in twee,

32	H	Sijn' dieren		Maghedom te		veijlen	ouer Zee;
	H-Ot	[			]	veilen	[	]
	K1	[	]	Maeghdom op		[te veilen		]

33	Ha	Hoe Roomen Raest of niet; hoe 't		Ratten-kruijt	daer dier is,
	b	Hoe 't [Roomen] raect [of				]
	K1	[	]	Ratten-kruyd	[	]

34	H	En 'teen verCardinaelt eer 'tandere te vier		is:
	Ot	[	]	is;

35	H	Hoe 't Fransche Rijck sijn woord		sijn'	kindren houden sal;
	K1	[	]	sijn'	[	]
	K2	[	]	sijn	[	]

[p. 605]

36	H	Hoe Embden gast-vrij		raeckt;	Hoe mauritz 'tongeuall
	Ot	[	]	raeckt:	[	]
	K1	[	]	raeckt;	[	]

37	H	Van menigh' blinde laegh <v>>geluckigh is		ontkomen,
	K1	[	]	ontkomen;

38	H	Maer onlanx bijder hand den Moordenaer		ontnomen
	K1	[	]	ontnomen,

39	Ha	En		'tLand geschoncken	is: hoe dat hij door een' Brill,
	b	[	]	weer geboren	[	]

41	Ha	Hoe		'tChristenrijckx	geuaer sijn' dagen van sijn' nachten
	b	[	]	'tChristenrijcks	[	]
	Ot	Hoes'		Christenrijcks	[	]

43

H

Die alles voor haer sien geuloden of geuelt,

44	H	Siet stuijten tegen 'tstutt van sijn		beknoopt	gewelt.
	K1	[	]	beknopt	[	]

45	H	All waer 't een		Almanach	hij mocht niet wijder weiden:
	K1	[	]	Almanach,	[	]

46	H	Maer waer belendt sijn praet? Mijn Heeren, eer wij		scheiden,
	K1	[	]	scheiden

47	Ha	<Des Vorsten>De voorspoet vanden Vorst daer't Land soo veel aen leijt,
	b	[	]	leit,

48	H	Heel schelm of		halluf	Geus		die, kick,	daer tegen		zeijt.
	H-Ot	[	]	halve	[				]	zeit.
	K1	[				]	die eens	[			]

49	H	Leeft lang, leeft, groote Vorst, soo lang 't		uw	vijand knagen,
	Ot	[	]	uw'	[	]
	K1	[	]	uw	[	]

50

H

Vw' vrienden troosten magh, wordt nemmermeer verslagen

51	H	Die 't nemmermeer en		waert,	mijn' Ziele stemt 'er toe,
	K1	[	]	waert;	[	]

52	H	En keurt uw'		laesten	dagh der Landen eerste Roe;
	K2	[	]	laetsten	[	]

53	H	Dan emmers		in		een	Kelck die Koeijen kon' verschricken
	Ot	[			]	een'	[	]
	K1	[	]	uyt		[		]

54	Ha	En is noch vrienden		vré,	noch vijands		*vloott*	te lichten
	b	[	]	spoet,	[	]	*spoedt*	[	]
	c	[				]	*spijt*	[	]
	H-Ot	[	]	vré,	[	]	vall	[] licken

[p. 606]

55	Ha	‘Of	Duijtsland waer' geberght. Maer 'thert spreeckt in den		wijn:
	b	Of	[			]
	H-Ot	‘Of	[			]
	Ot	[		]	wijn,

56	Ha	‘Soo	wensch ick drinckende den Princen wel te zijn.
	b	Soo	[	]
	H-Ot	‘Soo	[	]

60	H	De Princen		eijschen		meer,	men dientse niet te gast:
	H-Ot	[	]	eischen		[		]
	K1	[			]	meer;	[	]

65	H	Geluck of ongeuall<en drincktmen> wordt toe noch af gedroncken;
	Ot	[ontbreekt]
	K2	Gesondheit wordt den Mensch, maer uyt geen kan, geschoncken; [= H 62]

62	H	Gesontheit wordt den Mensch, maer uijt		geen	kann,		geschoncken,
	Ot	[	]	geen'	[			]
	K1	[	]	geen	[	]	geschoncken;
	K2	Geluck of ongeval wordt toe noch af gedronken: [= H 61]

63	H	Geneest een siecke vorst daar		ijemand,	droncken-doodt,
	Ot	[	]	yemand	[	]

64	H	Op		sijn	gesontheit		leght in 'tbedd of inde goot?
	Ot	[	]	sijn'	[			]
	K1	[				]	light [[in't]bedd,	]

65

H

Wie sulcke Texten preeckt, en maticheit van leuen

66	Ha	In ombewijnde	vreught, betaelt de Waerdt met schreuen,
	b	[] onbewijnde	[	]

67	Ha	En klaeght	dese dat de greep te diep gaet in sijn' Tess,
	b	Klaeght	[	]

69	H	Geloof en kent hij niet, oft emmers geeft het selden;
	H-Ot	+ [	]

70	H	De liefde toont hij meest aan wie daer meest derft		gelden,
	K1	[	]	gelden;

71	H	De hope houdt hem op, en siet hij maer		een	kist
	Ot	[	]	en*	[	]
	Ot-e	[	]	een	[	]
	K1	[	]	een'	[	]

72	H	En vreest sy gaet		v<e>>oorbij,	de Hoôp segt, t'uwent ist.
	Ot	[	]	voor-by,	[	]

73	H	Sijn		Oestmaend spelt met	er, soo kans' op	Oester sluijten;
	H-Ot	+ [					]
	Ot	[	]	Oest-maend [spelt	] er, [soo	] Oester [sluijten;]

[p. 607]

76

H

Hij leert hem 'tRefereijn om eenen Auond Most.

77	H	Hoe hooger		ouderdom hoe hooger blos		hem aengroeijt,
	H-Ot	+ [									]
	Ot	[			]	hen*	aen		groeyt,
	K1	[	]	ouderdom, [hoe				]	groeyt;
	K2	[			]	hem	[				]

78

H

Tot dat hij steruende gelijck een grammen haen gloeijt.

79	H	Gesteenten gaert hij veel, al erftme'r weijnigh		af,
	K1	[	]	af;

80	H	Robijnen voert hij meest met Neus en all		in		'tgraf;
	Ot	[	]	in't		graf,
	K1	[			]	graf;

81	H	‘Daer	spreeckt hij door sijn' sarck: Die lieuer Waerd als gast was,
	Ot	Daer	[	]

82	H	‘Die	voorspoet rekende hoe meer mijn huijs belast was,
	Ot	Die	[	]

83	Ha	‘Groot	schrijuer, kleine klerck, verwacht hier	's*heren*-dagh,
	b	[	]	'sRechters-dagh,
	Ot	Groot	[		]

84	Ha	‘Geboren <*v*> in't		geschreij,	gestoruen in 't Gelagh.
	b	[	]	geschrei,	[	]
		[ondertekening en datering]
	H	Constanter. 16.a 9bris. 23. Hag.
	H-Ot	[Huygens haalde hier de datering en zijn naam niet door. Bij de andere printen deed hij dat meestal wel. Hier vergat hij blijkbaar te schrappen. Ik laat onderschrift en datering hier ook weg.]