Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar

[p. 132]

‘Een gedurige predicatie’ van gereformeerde vroomheid
Cornelia Eeuwoutsdr. Teellinck
(?, ca. 1553 - ?, 1576)

Van Cornelia Teellinck is één boekje bekend: Een corte belijdenisse des Geloofs: voormaals schriftelijck overghegeven den Kercken-Raadt binnen Ziericzee Door Cornelia Eeuwout Teelinx Dochter, out wesende negenthien jaren. Het boekje is voorzien van een woord vooraf van de hand van haar zuster Susanna, en het is opgedragen ‘Aan alle jonge dochters doende belijdenisse [...] in Zijne kerke gereformeerd naar de zuiverheit des H. Evangeliums binnen Zierikzee’, gedagtekend 22 januari 1607. De bedoelde lezers zijn dus jonge vrouwen die op het punt staan als volwaardige leden toe te treden tot de gereformeerde kerk in Zierikzee. Het stuk is grotendeels een levensbeschrijving, een ‘sommierlijk verhaal hares levens, ende stervens’, waarin staat dat zij gestorven is in 1576, omtrent 23 jaar oud. Zuster Susanna vertelt dat zij de belijdenis in haar beheer had en dat die steeds weer door ‘enige Godvruchtige personen gelezen, ende geprezen, ja nageschreven, ende gekopieerd’ werd. Daarom heeft ze ertoe besloten deze belijdenis ‘nu eindelijk dertig jaren na haren dood, door den druk allen Christ-gelovigen mensen, ende met namen ulieden, weerde, ende lieve zusters in den Here, deelachtig te maken’. Dit alles ter ere Gods, ter stichting van de gemeente en ter gedachtenis van mijn zuster. ‘Haar ganse leven niet anders en was dan een gedurige predicatie, ende spiegel aller deugden’; haar grootste genoegen was het ‘van Goddelijke zaken te spreken’.

Cornelia trouwde met ‘een zeer vroom ende Godzalig jonkman’ die na twee jaar huwelijk ‘in den Here ontslapen is, tot haren onuitsprekelijken rouwe, ende droefheid, den welke zij nochtans alzo wist te matigen, mids haren wille gevangen gevend in den heiligen wille des Heren, dat zij zelfs haren lieven man nu in zijn uiterste liggende, met zo grote kloekmoedigheid uit den heiligen woorde Gods vertroostede, dat alle de omstaanders daar door grotelijks verwonderd ende gesticht zijn geworden’.

Zoals dat eerder de gewoonte was in de kringen van kloosterzusters en ook in het geval van de doopsgezinde dichteressen Soetje en Vrou Gerrits^o wordt dus ook in dit boekje uit de gereformeerde hoek een korte biografische schets van de schijfster opgenomen, tot stichting van de lezeressen. Het voorwoord maakt ook duidelijk hoe geschriften in handschrift toch een vrij brede lezerskring konden vinden. Juist omdat ze het handschrift van haar zuster zo vaak ter kopiëring moest uitlenen, is Susanna tot publicatie overgegaan. Het boekje is blijkbaar veel gelezen. Het enige exemplaar dat wij overhebben maakt deel uit van de vijfde druk.

De bundel bevat een geloofsbelijdenis zoals de schrijfster die schriftelijk heeft voorgelegd aan de kerkeraad van Zierikzee toen zij verzocht toegelaten te worden tot het H. Avondmaal. Ze was toen negentien jaar en nog ongetrouwd. Op de geloofsbelijdenis volgt nog een aantal stichtelijke gedichten die althans gedeeltelijk uit een latere periode dateren. Cornelia staat daarin op de grens van twee werelden. Enerzijds dicht ze in rederijkerstrant bijvoorbeeld een referein en een abc-lied. Maar daarnaast treft vooral een lied op het overlijden van haar man dat als een persoonlijk gedicht op het sterven van een naaste een zeer vroeg specimen in de Nederlandse Renaissance gelegenheidspoëzie is.

Een ander [liedeken] gemaakt op haars mans overlijden

Hoe persoonlijk het gedicht ook is van inhoud en toon, het staat geheel in de traditie van het schriftuurlijk lied, met de (hier weggelaten) bijbelse vindplaatsen in de marge. Alles wat Cornelia tot uiting brengt bij dit droevig sterven, is geijkt door de heilige woorden van de Schrift.

[p. 133]

Een ander [liedeken] gemaakt op haars mans overlijden

Op de wijze: Onze vader in hemelrijk

Mijn lied dat ik zal heffen aan
Spruit uit een hert met druk bevaan
Beklagende wat groter smart
Het is als man end' vrouw, één hart,
Door de dood wordt gescheiden ras;
Nooit meerder druk op aarden was.

Die samen zijn verenigd zoet
In een hart, end' in een gemoed,
In een geloof in Christum zijn,
Voorspoed, tegenspoed getroost zijn,
En danken God naar zijn vermaan
Hoe bitter gaat het scheiden aan!

Zij twee zijn een lichaam voorwaar,
Als ons zegt de Schrifture klaar,
Van God den Heer gebenedijd
Geschapen malkandren altijd
Tot hulpe, ende troost niet klein,
O scheiden, zwaar zijt gij certein¹⁸!

O scheiden, 'twelk zo bitter smaakt!
O scheiden, 'twelk 't hart bange maakt!
O scheiden, wijd zijt gij verscheên
Van de vergaderinge bijeen!^21-22
Nochtans al zijt gij 's lichaams dood,
Gij zijt de deur des levens groot.

Hiervan roep ik uit 's harten grond
Tot U, mijn God, wilt mij doen kond
Dat ik mij uwen wille goed
Gewillig overgeven moet,
Want al dat leeft op aarden fris
Uwe hand onderworpen is.

Sterkt mij, o God, in dezen rouw
Dat ik U wezen mag getrouw,
Bewaart mij voor des satans list,
Bewijst dat gij mijn Vader bist,
End ik dijn kind, end erfgenaam
Voor mijnen Heer Christum heilzaam.

Mijn God, mijn Heer mijn hulp gestadig,
Op U hoop ik, weest mijns genadig.

18 zeker

21-22 zeer verschilt gij van het samengevoegd zijn.

[p. 134]

Bron
Een corte belijdenisse des Geloofs: voormaals schriftelijck overghegeven den Kercken-Raadt binnen Ziericzee Door Cornelia Eeuwout Teelinx Dochter, out wesende negenthien jaren. Ende eenige Jaren naar haar overlijden in Druck uyt-ghegheven bij Susanna Eeuwout Teelinx Dochter hare Suster Midtsgaders Sommige andere leersame ende stichtelijcke stucxkens by de selve Cornelia in rijme ghestelt. De vijfde druck. t'Amsterdam, by Broer Jansz. wonende op de Nieuzijds achter Borchwal, in de Silvere kan 1625. p. 45-47. (UBL sem. rem. 5673-1)

Literatuur
P.J. Meertens, ‘Cornelia Teellinck’. In: Biografisch lexicon voor de geschiedenis van het Nederlandse protestantisme. Deel I. Kampen 1978. p. 370.
M.A. Schenkeveld-van der Dussen, ‘De vrouwelijke blik; Nederlandse dichteressen van de Gouden eeuw’. In: Arie Jan Gelderblom en Harald Hendrix (ed.), De vrouw in de Renaissance. (Utrecht Renaissance studies). Amsterdam 1994. p. 11-27.
RS