Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar

[p. 147]

Biografe van een vereerde pastoor
Wilhelmina de Reeck
(?, ? - ?, in of na 1640)

Van Wilhelmina de Reeck is niet veel meer bekend dan dat zij een klopje was in Delft, en op de een of andere manier deel uitmaakte van de vrij hooggeplaatste familie van de priester-dichter Jan Baptist Stalpart van der Wielen (1576-1630), wiens leven zij in 1632 beschreven heeft op verzoek van een Leidse pastoor. Die heeft het werkje in 1640 gecorrigeerd en was er zo tevreden mee dat hij het in het Latijn wilde vertalen en daarna publiceren. Daarvan is het echter niet gekomen. De lezers ervan zullen dus bijna uitsluitend gezocht moeten worden in de kring van de bewoonsters van het Delftse begijnhof waar ook Stalpart en zijn biografe hebben geleefd. Als een van de vrij zeldzame Noord-Nederlandse geschriften van een ‘geestelijke dochter’ krijgt haar biografie een plaats, mede omdat het stuk zo nu en dan een glimp geeft van het leven van de begijnen.

[Leven van Stalpart van der Wielen] (fragmenten)

De bedoeling van een levensbericht als dit is niet zozeer een objectieve biografie te geven als wel de voorbeeldigheid en zelfs heiligheid van de betrokkene te demonstreren. Als bewijs van heiligheid dienen onder meer verrichte wonderen.

Leven van Stalpart van der Wielen (fragmenten)
a. [Inleiding]

Beminde lezer, hier zult gij horen een deel van 't leven van den eerwaardigen heer Jan Stalpaart vander Wiel, pastor van Delft en fondateur van onze vergadering; den eerwaardigen man begon te regeren anno 1613 ende rusten in den Heer anno 1630 den 29 Decembrij etc.

Ik verzocht zijnde van een waardig priester om te schrijven al hetgeen ik wist van het leven ende sterven van ons eerwaardigen heer ende vader Jan Stalpaart vander Wiel, zaliger, zo heb ik na mijn best onthoud dit aangetekend anno 1632 den 20 Juni en daaromtrent, maar 't en is het honderdste deel niet van 'tgeen dat van ons eerwaardigen oversten te schrijven is na gemeen opinie. Als ik overdenke al hetgene ik in de tijd van 19 jaar van hem gehoord ende gezien heb, doordien dat ik onwaardig zeer familier met hem was¹, alzo hij mijn biechtvader de tijd van tien jaar gedurende geweest is, ende ik dikmaal in die tijd [in] zijn huis ook converseerde ende logeerde, beneffens de andere maagden die bij hem woonden. Niettegenstaande deze langdurige kennis zo zegge ik dikmaals in mijn overdenken hetgeen sinte Anthonis zeit tot Paulus, den eersten heremiet: Och, vader, hoe laat heb ik u gekend end' hoe vroeg hebt ge mij gelaten! Maar zijn exemplatief leven is waard te onthouwen, al moet men zijn tegenwoordigheid nu derven etc.

1 doordat ik, hoewel ik dat niet waard was, dagelijks met hem omging

[p. 148]

b. [Stalparts levenswijze]

Om nu de schapen Christi wel te regeren naar zijn beste vermogen, begaafd met veel gratiën door den Heiligen Geest, heeft niet alleen met een groten ijver zijn onderzaten gepreekt ende geleerd, maar naar den raad van den heiligen Paulus zelfs ook met goede exempelen in deugden voorgegaan, als wij gezien hebben. Ja hij leefde in zijn huis zo zedig ende afgescheiden van alle conversatie, ook heel sober, als een maagd, ende was ook dikmaals een hele namiddag enig in zijn kamer, aldaar studerende, componeerde¹ end' mediteerde, en daar kwam niemand van zijn huisgezin in, maar klopten aan de deur als de nood vereiste. Ende hij klonk een belle als daar iet te bevelen was, maar hiel zelden iemand te praat in zijn kamer; gaf hier mede te kennen, dat hij de enigheid beminde, ons tot een exempel. Want hij zeide: de vrienden zijn dieven van de tijd; doordien dat de tijd kostelijk, kort ende onzeker is, zo moet men die wel waarnemen. Hij was ook zeer vigilant, want hij sliep heel weinig; omtrent tussen drieën en vieren stond hij alle morgens op na het exempel van den heiligen Carolus Boromeus², die hij in veel deugden gelijk was.

In de kerk ende aan 't autaar Gods was hij een spiegel van devotie, ik meen in den dienst Gods, dat hoge mysterie, welke dienst geschiedde zondags en op de feestdagen. In 't muziek, daartoe had ons eerwaardigen vader geordineerd omtrent de twintig maagden, die hij zelfs ten dele leerden, want hij was een goed musicien; dat kan men zien in al zijn dichten, ende had daarbeneffens een engels-stem. En zijn predicatie geschiedde met een groten ijver, ja schier of men den apostel Paulus zelfs had horen preken; dan hij had ook de gratie van welsprekendheid als sint Jan Guldemont³, en daarbeneffens zo verwekte hij zo groot een bewegen in hem zelven end' aan zijn toehoorders, dat men zelden met drogen ogen uit de kerk gink, waardoor hij menig mens tot het christengeloof ende een geestelijk leven getrokken heeft.

Was hij in conversatie oft ergens over maaltijd, altijd heus en vrolijk voor die tijd, en wist hem na een iegelijk te voegen, geestelijk en weerlijk, hoog en laag, eêl en onêel, ieder na zijn kwaliteit, want hij wilde alle mensen contentement doen na zijn vermogen. Over tafel, in zijn huis oft daar buiten, wat discours dat er viel, zo had men altijd enige stichtige punten of leringen, al was 't op wagens oft in schuiten; dat hield altijd regel⁴, zodat een iegelijk verlangde om bij hem te wezen, want hij was zijn bijwezens waard. Hij was ook op zijn tijd een man van grote penitentie⁵; hij gaf somtijds zijn gehoorzame kinderen te dragen een haren gordeltje, maar hij zelf droeg op zekere tijden een geschakelden, ijzeren riem. Hij had groot medelijden met zondige mensen en troostte ze zoetelijk na zijn vermogen.

1 maakte liederen

2 heilige die voor de katholieke reformatie veel betekend heeft

3 Joannes Chrysostomus, een van de vroegchristelijke kerkvaders

4 zo was het altijd

5 boetedoening

[p. 149]

c. [Eén van Stalparts wonderen]

In Den Hage was een katholiek advocaat, die een geuse¹ vrouw getrouwd heeft op hoop dat zij katholiek zoude worden; maar 't en wilde ten eersten zo niet lukken. Deze joffrouw heeft ettelijke dode kinderen ter wereld gebracht; hierna is zij door het onderrechten van ons eerwaardigen vader tot het geloof bekeerd, hij end' zij door de gratie Gods vast betrouwende ende zij ook op zijn gebed hopende dat ze nu van deze maledictie verlost zoude worden, 'twelk alzo geschied is. Want op dezelfde tijd bevrucht zijnde, heeft zij een levend kind ter wereld gebrocht, 'twelk ons Eerwaardige vader zelf gedoopt en gekerstend heeft, God dankende, die door zijn heilige sacramenten in zijn creaturen werkt. End al degeen die kennis van de zaak hadden, geloofden dat dit kind door zijn gebed verkregen was. God zij geloofd!

Bron
B.A. Mensink, Jan Baptist Stalpart van der Wiele, advocaat, priester en zielzorger 1579-1630. Bussum [1958]. Op p. 197-220 de tekst van de biografie.
RS

1 hervormde