Algemeen letterkundig lexicon

herschrijven

‘Herschrijven’ of ‘herschrijving’ is een term die als vertaling van het Engelse ‘rewriting’ gaandeweg meer ingang vindt als een (bijna) synoniem voor bewerking of adaptatie. Hij slaat op teksten die een doorgaans bekend literair werk als vertrekpunt nemen en er een nieuwe versie van maken voor een nieuw publiek en vaak met een nieuwe functie of betekenis.

Vertalingen zijn herschrijvingen waarvan doorgaans verwacht wordt dat ze naar vorm, betekenis en/of effect zo dicht mogelijk bij de originele tekst blijven. Maar de term ‘herschrijving’ slaat vaak ook op teksten die op meer creatieve en zelfs kritische wijze omgaan met het origineel.

De herschrijving van een verhaal berust vaak op het innemen van een ‘ander’ persoonlijk of politiek perspectief. Zo herschreef Angela Carter een aantal bekende sprookjes in haar The bloody chamber and other stories (1979) vanuit een feministisch standpunt. Ook de postkoloniale literatuur (postkoloniale literatuurstudie ) heeft heel wat kritische herschrijvingen van klassieke Westerse verhalen opgeleverd, zoals bijv. Moi, Tituba, sorcière … noire de Salem (1986), waarin Maryse Condé het bekende verhaal van de heksenprocessen van Salem heel anders vertelt, nl. vanuit het vrouwelijke en niet-witte perspectief van een van de ‘heksen’. Zo waren er ook verschillende postkoloniale herschrijvingen van Shakespeares The tempest (1611).

Los van de ideologiekritische dimensies die herschrijvingen kunnen hebben, biedt de schrijftechniek mogelijkheden voor een literair spel met de intertekstualiteit, zoals in de van shakespeareaanse en andere literaire allusies bulkende roman Nutshell (2016) van Ian McEwan, die een op Hamlet gebaseerd verhaal vertelt in onze tijd en vanuit het merkwaardige standpunt van de ongeboren baby van ‘Trudy’ (Queen Gertrude in Hamlet).

De bekendheid van de tekst die herschreven wordt kan een commercieel voordeel opleveren. Dit is de context waarin heel wat fanfiction van het lichtere soort gesitueerd moet worden. Men kan hier denken aan de talloze herschrijvingen van 19^de-eeuwse romans door Jane Austen, Charlotte Brontë, Bram Stoker, enz. Deze classics bevinden zich overigens in het publieke domein, zodat herschrijvers zich niet hoeven te bekommeren om het auteursrecht%. Bij de herschrijving van recentere teksten kan het gebeuren dat men zich blootstelt aan de aanklacht van plagiaat.

Zie ook hertalen, prequel en sequel.

Lit:  B. van Humbeeck, V. Rousseau & C. Windey (red.), Vechten met de engel: herschrijven in de Nederlandstalige literatuur (2009) • L. Plate, ‘Rewriting. Literatuur als parallel script’ in Vooys. Tijdschrift voor letteren 26 (2008), 3, p. 63-73.

heroïsch-galante roman

hertalen