Logo DBNL
Spreekwoordenboek der Nederlandsche taal (1990)

Spreekwoordenboek der Nederlandsche taal

(1990)–P.J. Harrebomée–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[E]

Eb.

Alle vloed heeft zijne ebbe.15

Dat met den vloed komt, gaat met de eb weg.

Het komt als ebbe en vloed.

Hij is aan het ebben (of: Het ebt bij hem).16

Hij legt het over ebbe en vloed.17

Koopmans (of: Werelds) goed Is ebbe en vloed.18

't Mag vloed zijn of ebben: Die niet waagt, zal niet hebben.19 (Zie de Bijlage.)

Na de ebbe komt de vloed, En de vrienden met het goed.20

Na hooge vloeden diepe (of: lage) ebben.21

Voor eb en vloed daarhenen drijven.

Ecce Homo.

Het is een Ecce Homo.22

Echtestaat.

De echtestaat heeft veel in en geeft veel uit.23

De echtestaat is de grootste orde, daar zoo menige bedroefde zuster in is.24

Geen zoo volmaakte echt, die niet gemengd is met wee.

Echtgenoot.

Vleesch en geest hebben vaak met elkander verschil, gelijk twistzieke echtgenooten; en toch zijn ze onwillig, om te scheiden.

Eclips.

Dan staat er eene eclips meer in den almanak. (Zie almanak.)

Nooit is de zon schooner, dan wanneer zij uit de eclips rijst.

Edelheid.

Edelheid, ijdelheid.25

Niet hoe veel, Maar hoe eêl.26

Was er geen geld, waar zou zijne edelheid dan zijn!27

Edelman.

Al zijt gij edel van geslacht, De deugd wordt meest van al geacht. (Zie deugd.)

De meeste koppelt met de minste: de boerin met den edelman. (Zie boerin.)

Deze wagen kan voeren: Edellieden en boeren. (Zie boer.)

Edel, arm en rijk Maakt de dood gelijk. (Zie arme.)

Een ambachtsman op zijne voeten is grooter dan een edelman op zijne kniën. (Zie ambachtsman.)

Een edelman wast voor den krijg op, als een os voor de bijl. (Zie bijl.)

Een edelman zonder schulden is als een ezel zonder ooren.28

Het is de beste edelman, die zich zelven edel maakt.29

Het is de boer (ook wel: de boerin) op den edelman. (Zie boer.)

Het is de edelman Of de bedelman. (Zie bedelaar.)

Het is een edelman: als hij omziet, volgt hem de mestwagen na.30

Het is een edelman, als zijne broek een peperzak. (Zie broek.)

Het is een edelman, gelijk zijn hoed een hanenkam.1

Het is een edelman van Ter Gou.2 (Zie de Bijlage.)

[Dat wil zeggen: hij had gaarne goud - woordspeling met Gouda.]

Het is ligter rijk dan edel te worden.3

Het ligt geen' boer in 't venster, of een' edelman in de deur. (Zie boer.)

Hij is de eerste edelman van zijn geslacht.4

Hij is dor en eêl. (Zie dor.)

Hij is wel edel, die edele werken doet.5

Hij maakt zich al te gemeenzaam met de edellieden van den prins.6

Hij speelt voor edelman.

Men late den edellieden hun wildbraad, den boeren hunne kermis en den honden hunnen hoogtijd (hunne bruiloft, of: hun been), zoo blijft men ongedeerd. (Zie beenderen.)

Niemand edel zonder deugd. (Zie deugd.)

Toen Adam spitte en Eva span, Waar vond men toen den edelman? (Zie adam.)

Veel beloven en niet geven: dat is op zijn' edelmans.7

Verandering van land kan een' edelman maken.8

Eed.

Alle landsbedienden hebben een' eed gedaan. (Zie bediende.)

Als de drank komt, zijn de eeden uit. (Zie drank.)

Dat is een Fransche eed.

[De ligtzinnige Franschen beloven zonder rijp beraad; daarom is een Fransche eed eene belofte, die men niet denkt gestand te doen.]

De eed dwingt: op mannen trouw - mannen waarheid.9

Die eed is met boter bezegeld. (Zie boter.)

Eeden, op het bed gezworen, zijn maar minneluimen. (Zie bed.)

Eeden van schippers en beloften van vrijers zijn maar wind, als de nood over is. (Zie belofte.)

Een gedwongen eed Is Gode leed.10

Een gedwongen eed (of: Beloften) en heete pasteijen zijn ligt te breken. (Zie belofte.)

Gedwongen eeden zijn van geenerhande waarde.11

Hij houdt den eed, als de hond de vasten.12

Iemand in den eed nemen.

Nood breekt eed.13

Vrijers eed en minneklagten Moet men niets dan grillen achten.14

Eek.

Het is zoo zuur als eek.

Hij ziet zoo zuur, of hij edik gedronken heeft.15

Ik zal u dat uit een eekje klaren.16

Eekhoorn.

Hij is zoo vlug als een eekhoorntje.17

Eelhart Schrander.

Het is er weêr na, als 't is, zei Eelhart Schrander.

Eelt.

Gewoonte maakt eelt (of: harde voeten).18

Ik geloof, dat gij eelt voor de ooren hebt.19

Men zou hier eelt aan zijn gat zitten.

Eems.

Dat loopt van de Eems in den Dollard. (Zie dollard.)

Één.

Aan elken vinger één.

[Zoo snoeft de eigenwaan, daarmede te kennen gevende: ik kan niet ééne vrouw krijgen, maar wel tien.]

Beter één, die 't heeft gezien, Dan van hooren zeggen tien.20

Daar er twee wedden, moet er één verliezen.21

Daar komen er meer dan één.

Dat is er één van de negen en negentig.

[Dat is: het is één der gekken onder de schoolmeesters, van wie elk 100tal er 99 zou bevatten. De oorsprong van het spreekwoord is in hunne halfgeleerdheid gelegen, die hen tot waanwijzen maakte.]

Eén alleen kan geen' ronde- (of: katten-) dans maken. (Zie dans.)

Eén doet, wat tien tegenstaat.22 (Zie de Bijlage.)

Eén man is geen man (of: Eén is geen, ook wel: Eén keer is geen keer).23

Elk is er hier één.24

Geheim van één weet God alleen; Geheim van twee wordt ligt gemeen; Geheim van drie weet iedereen. (Zie drie.)

Gelukt het er één, dan gelukt het er honderden niet.25

Het woord van één Is 't woord van geen.26

Hij heeft er één op zijne scheede.27

[Dat wil zeggen: 't is een vurig man, hij heeft iemand dood gestoken. In zijne scheede steekt de degen, waarmede hij iemands bloed vergoten heeft.]

Ik ben één, zei de hond.

[Eene beschaming voor hen, die zich zelven altijd eerst noemen.]

Loopt er nog zoo één, dan schiet hij hem dood.

[Men zegt dit van den trotschaard, die niemand boven of nevens zich kan dulden.]

Man en vrouw zijn één, zei Jochem; maar in de Delftsche schuit betalen zij voor twee. (Zie delft.)

Man en wijf zijn één; maar als ze zamen kijven, stellig twee.

Twee klimmen meer dan één.

Twee kunnen (weten, of: zien) altijd meer (ook wel: zijn wijzer) dan één alleen.28 (Zie de Bijlage.)

Twee tegen één is moordenaars werk.

Van honderd (of: duizend) niet één, die 't verdragen zou. (Zie duizend.)

 

Altijd het één of 't ander.1

Beloven is één, en woord houden is twee.2

Beter één Dan geen.

Beter één heb-dat dan tien maal barsten.3 (Zie de Bijlage.)

Beter is één heb-ik dan tien had-ik.4

Daar loopt er één van de vijf kuijeren (of: spelen).

Eén hou-daar is beter dan twee (of: tien) gij-zult-het-hebben.5

Eén verkrijgen, doet naar twee verlangen.

Eén verloren, Tien verkoren.6

Eén verloren, twee gevonden.7

Gij zult er wel komen met uw ééntje, zei de boer, ik heb er al tien geraden. (Zie boer.)

Het getal helpers staat tot dat der nieuwsgierige gapers als één tot duizend. (Zie duizend.)

Het is altijd: nul, ik houd er één.

Het is er één van het jaar nul.

Het komt op nommer één aan (of: Nommer één is ermede gemoeid).8

Hij heeft een' kinderachtigen smaak in den mond, en neemt er ééntje, om dien te verdrijven.

[Hij pakt een' fikschen borrel.]

Hij is bang voor nommer één. (Zie bang.)

Hij neemt er één, dun gesneden.

[Zoo spreekt de soldaat van een glaasje ligt bitter.]

Hij past op nommer één.9

Hij ziet er twee voor één.

[Zijn gezigt is door den drank beneveld.]

Honderd om één.

[Er bestaan honderd kansen, dat 't zal gebeuren, tegen ééne enkele, dat 't niet zoo zal wezen.]

In het jaar één, als de uilen preken.10

Nommer één gaat vóór de jufvrouw.

[Die op nommer één past, neemt zijne affaire naar behooren waar. Komt het dus op nommer één aan, of is nommer één ermede gemoeid, dan is oppassen de boodschap. Zijne affaire waarnemen, gaat vóór alles; daarna denke men aan uitspanning.]

Van het één op het ander.11

Zes tegen één.12

[Bij zes kansen tegen heeft men er slechts ééne vóór. De beteekenis staat hier tegenover die van de spreekwijze: Honderd om één.]

Eénarm.

Het is witte wijn uit jufvrouw Eénarm.

[Dit zegt men van hen, die vertooning van rijkdom maken, en altijd van wijn over tafel spreken. De witte wijn is water, en jufvrouw éénarm de pomp, aldus genoemd naar den slinger.]

Eend.

Als de eenden naar het veld gaan, gaat de eerste vooruit.

[Men bezigt dit van iemand, die met overmatige beleefdheid de hem aangeboden eer, van vooruit te gaan, weigert.]

Daar gaan veel woorden in een' zak, en eenden in eene kooi.13

Daar heeft hem eene eend gebeten.14

Dat smaakt als eendenbout. (Zie bout.)

De katten leggen geene eendeneijeren.15

De dominé is geen eendvogel en de kerk geen kikvorsch: de een zal mij niet ontvliegen en de ander niet ontspringen. (Zie dominé.)

Die het geluk heeft, gebraden eenden vliegen hem in den mond.

Eendvogels krijgen aas, maar moeten duiken en zoeken. (Zie aas.)

Eenen taling uitzenden, om eenen eendvogel te vangen.

Elk schot is geen eendvogel, anders kwamen er meer.16

[Men past dit spreekwoord toe op mislukking van allerlei aard, bepaaldelijk op het gedrag van den lichtmis, die er zich mede troost.]

Er is eene vreemde eend in de bijt. (Zie bijt.)

Het kapoen is niet voor hen, die eenden moeten eten.17

Het lijkt zooveel als eene kat (of: koe) een' eendvogel.18

Het zijn mooije woorden; maar de eenden leggen de eijeren.19

[Dat is: de zaak laat zich wel mooi aanzien; maar wij dienen eerst het einde af te wachten, om ze geheel te kunnen beoordeelen. Het spreekwoord bevat eene woordspeling met woord, een volledig aantal lettergrepen, en woord, mannetjes eend. Voor beide gaat de beteekenis van het spreekwoord op, voor den laatste wordt het eerst regt naïf. De dubbelzinnigheid van het spreekwoord, welks laatste deel eigentlijk luidt: de enden leggen de eijeren, zit in de zinspeling op de einden, den afloop der dingen, het slot van zaken. De enden (einden) brengen de voordeelen: de eenden leggen de eijeren.]

Hij is zoo stom als eene eend.20

Hij (of: Zijne moeder) is van eene eend geschrikt.21

[Dit is de oorzaak, dat nathals zoo'n dorst heeft.]

Hij slacht de eenden: hij is op den neus geteekend.

Hij staat erbij als eene kip, die eendeneijeren uitgebroeid heeft, als de eenden te water gaan.

Hij steekt de borst op als eene kermisgans (een pekelharing, of: eene smerige eend). (Zie borst.)

Hij valt erin, als eene eend in de bijt (of: in een vreemd wak). (Zie bijt.)

Hij waagt het er maar aan, gelijk de boer zijne eenden. (Zie boer.)

Hij wil eene eend met water begieten en nat maken.

Hij zendt ze weg, als de boer zijne eenden. (Zie boer.)

Jij verstaat je dat visschen niet, zei Geurt, en hij ontstal den boer zijne eenden. (Zie boer.)

Ik wenschte, dat gij zoo verre waart, als een eendvogel in zeven dagen vliegen mag. (Zie dag.)

Laat de hen (of: eend) eerst op hare eijeren komen.1 (Zie de Bijlage.)

Men ziet het wel aan uwe nebben, dat uwe moeder geen eendvogel was.2

Spreekt men van eene kat, hij maakt er een' eendvogel van.

Wat eendenhemeltje is dat, Gestadig met den bek in 't nat! (Zie bek.)

Zij loopt als eene eend.

Zij ziet zoo sip als eene eend.

Eéndarm.

Om dat lapje geen dief, zei meester Eéndarm, en hij haalde eene broek door het oog van de schaar. (Zie broek.)

Eendragt.

Eendragtig van zin Voedt vrede en min.3

Eendragt is der steden sterkte.4

Eendragt Maakt magt.5

Goede vastigheid maakt eendragt.6

Waar de eendragt ontbreekt, loopt de kracht op krukken.

Eén en twintig.

Het gaat boven de één en twintig.7

[Dat wil zeggen: het is daar niet geheel buiten gevaar. Binnen de 21 voeten rondom het kerkhof, bevond men zich, in de middeleeuwen, op een vrij grondgebied. Zie verder scheltema.]

Eenigheid.

Biecht zonder rouw, Vriend zonder trouw, Gebed zonder eenigheid: 't Is al verloren arrebeid. (Zie arbeid.)

Eenigheid is het gezelschap van verstand.8

Eénoog.

In het land der blinden is Eénoog koning. (Zie blind.)

Eenvoudig.

Eenvuldig, Onschuldig.9

Het eenvoudige is het zegel van het ware.10

Eenvoudigheid.

Opregtheid woont meest bij een voudigheid.11

Op zulk een' warmen dag komt alles uit den grond, zei de dominé tegen den boer; ach! antwoordde hij in eenvoudigheid des harten, dat hoop ik toch niet, want dan komt mijn kwaad wijf ook weêrom. (Zie boer.)

Overal zit bedrog in, als men maar kans ziet, geld te winnen, zei de vrouw in alle eenvoudigheid: in mijn' tijd waren de perziken wel drie maal grooter. (Zie bedrog.)

Eenzaamheid.

Eenzaamheid gebrek maakt oneenigheid in den geest.12

Eer.

Aan kwastig hout kan men eer bevechten.13

Aan zakken te binden en huwelijken te maken, kan men zelden eer behalen.14

Achter in heeft geene eer.15 (Zie de Bijlage.)

Als eene vrouw één' voet uit het huis loopt, stapt ze honderd voeten uit hare eer.16

Als een uil bij lieden van eere.17

Als niet komt tot eer (of: iet), Kent het vaak zich zelf niet meer (zich zelven niet).18

Arm met eere, Kan niemand deren. (Zie arme.)

's Avonds most en 's morgens wijn, Ter eere van Sint Martijn. (Zie avond.)

Beter arm met eere, dan rijk met schande. (Zie arme.)

Beter een schat van eer dan van goud.19

Beter goedeloos dan eereloos.20

Beter met schande gevloden, dan met eere dood gebleven.21

Beter met schande het kwade gelaten, dan met eere slim bedrijf gedaan. (Zie bedrijf.)

Beter zich in eer te zetten, Dan geërfde eer te smetten.

Daar geen dwang is, is geene eer, zei de koster, en hij sloeg de beelden in de kerk. (Zie beeld.)

Daar geene schaamte is, is geene eer (of: Die de schaamte verliest, heeft de eer verloren, ook wel: Schaamte kwijt, eer kwijt).22

De een doet het uit liefde, de ander om eere, de derde om geld.23

De eere heeft veel te lijden.24

De eer gelijkt de schaduw: die volgt dengenen, die ze vliedt, en vliedt dengenen, die ze volgt.

De eer kost zooveel, om ze te behouden, zei de goede maagd.25

De eer Wijst den heer.

De heer uit, De eer uit (of: Zonder heer, Zonder eer).26

De heer Voor de eer; De vrouw Voor den bouw. (Zie bouw.)

De man is de eer van 't huis.

Den een bewijst men groote eer, en hij krijgt ze ten onregte; de ander heeft oneer, en hij kan het niet gebeteren.27

De raaf heeft de eere van den zang boven den nachtegaal.28

Der kinderen eer is de kroon der ouderen.29

Deugd is een eerekleed. (Zie deugd.)

Deugd vrijen en eer volgen, om uit kwaad gezelschap te zijn. (Zie deugd.)

Die aan mijne eer komt, komt aan mijn leven.

Die de kwaden straffen, houden de goeden in rust en eer.1

Die de schande niet ontziet, komt niet tot eer.2

Die minst eere van hun spreken hebben, voeren dikwijls den grootsten bek. (Zie bek.)

Die niet zorgt, heeft geene eer.3

Die op de eer geen achtgeeft, schande is zijn regt.4

Die 't goed en 't kwaad niet kan verdragen, Zal nimmer groote eer bejagen.5

Die veel roode vossen heeft, leeft in de meeste eer.

[Roode vossen zijn goudstukken.]

Die veel stelen wil met eere, moet een lepelmaker worden.6

[Woordspeling: stelen is hier niet zich oneerlijk verrijken, ofschoon het daarvan den schijn heeft, maar stelen aan de lepels maken.]

Door deugd verkrijgt men eer. (Zie deugd.)

Drie dagen van eere. (Zie dag.)

Eene goede vrouw is alle eer waard.7 (Zie de Bijlage.)

Eene vrouw, die geeft, biedt hare eer; eene vrouw, die neemt, verkoopt hare eer: eene vrouw, die in eere wil leven, mag noch nemen, noch geven.8

Een goede hond doet zijn ras eer aan.

Een jong hart biedt men alle eer.9

Een kus in eere, Kan niemand deren.

Een lege beurs: die noemt men leêr; Breng geld, zij krijgt hare eere weêr. (Zie beurs.)

Een man heeft weinig eere, als hij eene vrouw slaat: is zij boos, zoo helpt het niet, en is zij vroom, zoo doet hij haar onregt.10

Een man moet zijne eer verdedigen tot aan zijn einde.11

Een trage hand Krijgt leed en schand; Een kloeke hand Krijgt eer en land.12

Eer bewaard, Is meer waard.13

Eer boven goed (of: rijkdom).14

Eere bewaard En kosten gespaard.15

Eer en trouw is in nobiskroeg verzopen.

[Bilderdijk zegt in zijne Verk]. Geslachtl. op het woord neb: ‘Men zei oudtijds ook nobse, waarvan het verbaster de woord nobiskroeg, dat is, eigenlijk nebkruik. Neb van de kruik is wat wy tegenwoordig oneigenlijk van een kan, die geen pijp heeft, de tuit noemen; naamlijk een min of meer spitsch uitstek aan den bovenrand, die een soort van kantige of rondachtige goot vormt. By de natuurlijke synecdoche in de Volksspraak werd dat nobse of nobs ('t geen eigenlijk nebse is) ook voor kruik-zelf gebruikt.’ Deze verklaring van bilderdijk vereischt echter nadere staving, om aannemelijk te zijn.]

Eere, wien eere toekomt.

Eer, geloof en oog lijden geene scherts.16

Eer hebbe die hand.17

Eer hebbe uw hart (of: Dat doet uw hart eer aan).18

Eer in een land Is elders schand.

Eer is de schaduw der deugd. (Zie deugd.)

Eerkoop, rouwkoop.19

Eerpijn is erger dan tandpijn.20 (Zie de Bijlage.)

Elk zit met eere, daar de waard hem schikt.21

Er is geene eer aan te behalen.22

Geleende kleederen doen niemand eer.23

Gemak voor eer.24

God en de eer waren nooit gescheiden.25

God geve hem eer en goed, waar hij is.26

Gods eer zij 't merk Van al uw werk.

God verkoopt wetenschap voor arbeid, eere voor gevaar. (Zie arbeid.)

Goed verloren, niet verloren; Moed verloren, veel verloren; Eer verloren, meer verloren; Ziel verloren, al verloren.27 (Zie de Bijlage.)

Gulzigheid, traagheid en onkuischheid zijn vijanden van pais en eer.28

Het gaat uwe eer te na: ik wil het wel gelooven.29

Het ging al te zamen te gelijk op: lijf, goed en eer.30

Het is een man met eere.31

Het is eveneens, wie zijn vader is, zoo hij maar deugd en eere bezit. (Zie deugd.)

Het is te laat, eene maagd in hare eer te herstellen, als zij gevallen is.

Het minste kruidje van den hof Vermeldt Gods eer, vertelt zijn' lof.

Het punt van eer eischt de punt van den degen. (Zie degen.)

Hetzij in schande of eer: Natuur gaat boven leer.32

Hij behoudt de eer aan zich zelven.

Hij houdt hem in eere.33

Hij is er met halver eere afgekomen.34

Hij is op het bed van eer gestorven. (Zie bed.)

Hij mag den ring met eere aan den voorsten vinger dragen.35

Hij weet, wat eene maagd In eer en deugd behaagt. (Zie deugd.)

Hij wil goed of geene eer.36

Hij wordt in zijne eer getast.

Hij wordt in zijne eer hersteld.

Hij zou zoo doende met eere aan een paar horens geraken.

Hoe groot ook 't goed en de eer, Nog zoekt hij altijd meer.

Hoe meerder kosten, hoe meerder eer.1

Hoe meer vijanden, hoe meer eer (ook wel: hoe schooner victorie).2

Hoeren en boeven spreken altijd van hunne eer. (Zie boef.)

Iemands eere met manden uitdragen.3

Ik ben een man gelijk een ander man; alleen dat mij God de eere gunde.4 (Zie de Bijlage.)

Is dat het punt van eer? vroeg een Fransch generaal in de bataille van Senef, en hij stierf op een' mesthoop. (Zie bataille.)

Kinders zullen kruipen leeren, Om te kunnen gaan met eere.5

Kom niet aan vrouwen: daar is geene eer te halen.6

Kwade menschen hebben nu eere en pracht; Goede menschen worden als ezels veracht.7

's Lands wijs, 's lands eer.8 (Zie de Bijlage.)

Listig geld steelt en wordt gestolen; ook geeft het eer, en eer wordt door hetzelve verloren.9

Luid roepen is geene eer.10

Luttel spreken en stille zwijgen, Doet der vrouw veel eere krijgen.11

Maagdeneer Is wonder teêr: Eens verloren, keert zij nimmer weêr.12

Maagd! wilt gij staat, of eer, of glans? De luister komt u van de mans.13

Mans eere, vrouwe deugd. (Zie deugd.)

Men heeft geene meerdere eer, dan men zich zelven geeft.

Men heeft het goed, om der eere wil.14

Men kan geene eer aan een wijf slaan.15

Men kent een' man niet eer, Voor dat hij komt tot eer.16

Met eens te mallen Kan eere vallen.17

Met God en met eere den kost winnen (of: door de wereld komen).18

Na eer en staat Volgt nijd en haat.19

Niemand heeft de eer, dan die ze doet.20

Nijd krijt van spijt, Waar eere rijdt.21

Noch eer, noch deugd, noch verstand Vindt men in den boozen kwant. (Zie deugd.)

Op schoone bloemen en vrouwen is niet te rekenen: beider eer is teêr. (Zie bloem.)

Scheidt uw vader uit den tijd, Kind, dan zijt ge uwe eere kwijt; Maar indien uw moeder rust, Dan verliest ge uw' harten-lust.22

Sch.. eer, geld is de man.23

Tijd heeft eer.24

Tot eer hoort raad.25

Trouw (of: Eer) voor goud.26

Van den eenen eertrap tot den anderen opklimmen.

Van vader (of: den man) komt eere, van moeder (de vrouw) gemak.27

Vreugde in eere, Kan niemand deren.

Vrijsters eer is wonder teêr; Daarom waag ze nimmermeer.28

Vrijsters mogen nimmer met geloof, oog of eer spelen.29

Waar eere in is, daar gaat ook eere uit.30

Waar geen eer is, Daar geen zeer is.31

Wat heeft men al te bewaren aan de eere! zei de meid; ik ben blij, dat ik de mijne kwijt ben.32

Wat is van rijkdom, lust of eer? Geen ware vreugd dan in den Heer.33

Weinig met eer: Wat behoef je meer?34

Wie eer en lof begeert, wachte zich van hoeren.35

Wie in het duister eer zoekt, zal die in den lichten dag weder verliezen. (Zie dag.)

Wie in zijn eigen nest sch.., die ligt onzacht, en is geene eere waard.36

Wie zijn kind straft, die heeft eere van hem; wie het niet straft, die zal schande beleven.37

Wij zijn ook lieden van eere geweest.38

Zij draagt hare eer te koop.39

Zoo menig man wist, wat menig man is, menig man deed menig man groote eere.40

Zulk een' vrijer mogt gij kiezen, Gij zoudt eer en goed (of: jeugd en vreugd) verliezen.41

Zulke heer, Zulke eer.42

Zwijgen en regt handelen, baart rust en geeft eer.43

Zwijg: gij hebt geene eere van uw spreken.44

Zwijgt gij, zoo zwijg ik ook, en wij hebben beiden de eer.45

Eerbaarheid.

Schoonheid en eerbaarheid komen niet wel overeen.

Schoonheid is maar drek, als de eerbaarheid verloren is. (Zie drek.)

Eergisteren.

Het aangezigt staat niet als gisteren en eergisteren. (Zie aangezigt.)

Hij is van eergisteren.

Eerl.

Hij heeft den eerl in.

[Men zegt dit te Kortrijk, om er den dronk-

aard door aan te wijzen. Zie het Belgisch Museum, 1844, bl. 174.]

Eerlijk.

Eerlijk duurt het langst.1

Eerlijk (of: Vroom) heeft de koe gestolen.2

Hebben is eerlijk, maar stelen is dieflijk. (Zie dief.)

Wat eerlijks bestaan, Is veel gedaan.3

Eerlijkheid.

Dat is de eerlijkheid der dieven. (Zie dief.)

Eerst.

Vele laatsten zullen de eersten zijn, en vele eersten de laatsten.4

[Dit spreekwoord is genomen uit Matth. xix: 30, xx: 16, Mark. x: 31 en Luk. xiii: 30.]

 

Het laatste is zooveel als het eerste, en het eerste als het laatste.5

Eerzucht.

Hij offert alles op aan zijne eerzucht.

Kinderen moeten door eerzucht, niet door slagen opgroeijen.6

Eeuw.

Gapen en geeuwen Kwam nooit van goeder eeuwen.7

Wij zijn in de negentiende (of: verlichte) eeuw!

Eeuwig.

Eeuwig duurt het langst.

Geef u aan den duivel met één haar over, en gij zijt voor eeuwig in zijne magt. (Zie duivel.)

Eeuwigheid.

Dan gaat hij met den ouden bles naar de eeuwigheid. (Zie bles.)

Het gebed is de sleutel der eeuwigheid.

Het is Joris in der eeuwigheid.8

Hij trekt wissels op de eeuwigheid.9

Lui Heintje werkt in der eeuwigheid.10

Van eeuwigheid tot amen. (Zie amen.)

Effect.

Zijne effecten zijn danig aan 't dalen.

Egbert.

Dat is de grootvader van de muizen, zei Egbert, en hij zag een' olifant.11

Weg met den slechten boêl, zei Egbert. (Zie boedel.)

Egel.

De vos weet vele zaken, maar de egel weet er eene van belang. (Zie belang.)

Een egel draagt het lijf vol stekels; 't is geen wonder: hij brengt ze zelf voort.12

Wie den egel onbedachtzaam aangrijpt, zal eene bebloede hand terug trekken.

Wij egels, wij ezels.13

Egge.

Die kan zijne egge wel aanwaren.14

[Men past dit spreekwoord op al degenen toe, die wel voor zich zelven weten te zorgen, en anderer hulp kunnen ontberen.]

Hier is voor zoo vele heeren te nijgen, zei de kikvorsch (of: pad), en de egge sleepte hem (haar) over het ligehaam.15

Op den ploeg en de egge is 't kwaad dansen.16

 

Op zijne egge zijn.

Egisthus.

Door de ledigheid kwam Egisthus tot overspel.17

[In den Trojaanschen oorlog had clytemnestra, huisvrouw van agamemnon, zich door egisthus laten verleiden, en, uit vrees voor ontdekking, haren man, bij zijne terugkomst van den krijg, laten vermoorden. Egisthus huwde toen met agamemnons weduwe, en regeerde acht jaren te Mycene, toen orestes zijns vaders dood wreekte, door egisthus insgelijks te doen ombrengen.]

Ego.

Graaf Ego bouwt wel, en heeft schoone paarden.18

Egypte.

Het is eene Egyptische duisternis. (Zie duister.)

Hij eet uit den pot van Egypte.

Hij moest de vleeschpotten van Egypte verlaten.

Zij keeren zich (of: hunkeren) naar de vleeschpotten van Egypte.19

[De beide laatste spreekwoorden zijn ontleend uit Exod. xvi: 3.]

Ei.

Adien dan eijers!

Alle ding dient waargenomen, zei de haan, en hij zat op het ei, om niet te missen. (Zie ding.)

Alle ding met vriendschap, zei Govert, en hij nam de eijeren uit zijns buurmans hoendernest. (Zie buurman.)

Als dat ei breekt, zal het stinken.

Als de haan van Kees eijeren legt, dan heb je alle dag wat versch. (Zie dag.)

Als de katten ganzeneijeren leggen.20

Altijd een ei of een kieken.21

Al verloren, als men het uit de eijeren halen moet.22

Beter een half ei (of: een dojer) dan een ledige dop. (Zie dojer.)

Daar blijft geen ei in 't nest.

Dat ei heeft wat lang in 't zout gelegen.

Dat ei is kloeker dan die hen.23

Dat is bedelaars kost, zei de vrouw, en zij bakte eijeren met metworst. (Zie bedelaar.)

Dat is een dik ei.

Dat is een schoone buit, zei Piet, en hij vond een dozijn stinkeijeren. (Zie buit.)

Dat is het regte eijereten niet, zei de vos, en hij zou de hoenderen mores leeren.24

Dat smaakt vunzig, zei Joor, en hij slurpte een stinkei uit.25

Dat zal hem geene windeijeren leggen.26

Dat zijn Lukas-eijeren.1

[Dat wil zeggen: er komt niets van te voorschijn. Te Jutrijp, een dorp, in Friesland, nabij Sneek, gelegen, heeft men de aardigheid gehad, om, met meer andere fraaijigheden, onder den predikstoel, den evangelist lukas op eijeren te zetten. Zie verder scheltema.]

De basiliscus moet in het ei vertreden worden. (Zie basiliscus.)

De boer is het, die de eijeren legt. (Zie boer.)

De duivel heeft zijn ei midden in den winter niet gebroed. (Zie duivel.)

De een heeft den ander op zijne eijeren betrapt.2

De eijeren moeten eerst gebroeid en gekipt zijn, zal de klokhen met hare kiekens gaan pronken.

De eijeren zijn digt; maar de kuikens kruipen erdoor.

De hazen leggen bonte eijeren.

De hennen leggen gaarne, waar zij een ei zien.3

De katten leggen geene eendeneijeren. (Zie eend.)

De klokken zijn naar Rome: zij zullen eijers leggen.4

[De klokken worden in de goede week niet geluid; als zij weder beginnen, vindt men de paascheijeren.]

Den ekster wordt ook wel een ei ontnomen.5 (Zie de Bijlage.)

De stoutste wezels zuipen de eijeren uit.6

Die de eijeren wil hebben, moet het kakelen der hennen kunnen verdragen.7

Die geene eijeren heeft, broedt het nest.8

Die kakelen wil, moet eijeren leggen.

Die met vossen te doen heeft (of: Die vossen rondom zijn slot heeft), moet zijn hoenderkot sluiten, zei de wezel, en zij at de eijers op, omdat er anders kwade kiekens uit zouden komen.9 (Zie Bijlage.)

Een bedorven ei Is het beeld der huichelarij. (Zie beeld.)

Eene gans kan geene uileneijeren leggen.

Een ei is een ei, zei de boer, en hij greep naar het ganzenei. (Zie boer.)

Eén ei is geen ei; twee-ei is één ei; drie-ei is 't regte paaschei.10 (Zie de Bijlage.)

[Dit spreekwoord is het laatste gedeelte van een lied, dat nog algemeen, op Palmzondag, aldus door de kinderen gezongen wordt:
Palm, Palmpaschen!
Hei, koerei! Hei, koerei!
Nog een zondag, dan hebben wij een ei.
Eén ei is geen ei;
Twee-ei is één ei;
Drie-ei is 't regte paaschei.
Omtrent den oorsprong en de beteekenis van het spreekwoord is zeer lezenswaardig het stukje van Dr. j.h. halbertsma, getiteld: Paascheijeren, voorkomende in den Overijsselschen Almanak van 1840, bl. 154-188. Aan het slot worden wij te regt herinnerd aan de spreuk der Latijnen: ‘Gelukkig hij, die de oorzaken der dingen ontdekken mogt.’ Dit was met tuinman hier het geval niet; daarom maakt hij er zich met den kwinkslag af: ‘Men kan dat door den Regel van drien eens naçyferen.’ Van eijk vertelt ons, dat ‘dit een Noordbrabandsch spreekwoord is, ontleend van de roekeloosheid, waarmede men op Paschen met de eijeren omgaat.’ De schrijver der Gedachten over spreekwoorden zegt, ‘dit stuk anders te hebben hooren verklaren: Een ei, dat met de eerste kink in stukken gaat, is geen (regte Paasch) ei; die 2 eijeren volhoudt, is maar een halve; maar een ei, dat met 3 maal kinken, en wel zoo als de jongens doen, eerst punt op punt, en dan gat op gat, nog heel blijft, dat is een regte sterke (jongens) Paaschei.’ Ondertusschen leeren wij van halbertsma, op bl. 160, dat ‘men het ei beschouwde als het zinnebeeld der opstanding. De mensch breekt door de banden van zijn graf en heerijst, gelijk het kieken de schaal doorpikt, en levend uit een dood ei te voorschijn treedt. De sprekende overeenkomst tusschen de gewigtigste waarheid der openbaring, en dit gewoon verschijnsel in de natuur, springt ieder in de oogen.’ Op bl. 168 vinden wij de verklaring van het spreekwoord, en worden er op de Drieëenheid gewezen. ‘Eén ei is geen ei, één persoon maakt het goddelijk wezen niet uit; Twee-ei is één ei, de vader en de geest zijn één wezen; Drie-ei is 't rechte paaschei, de personen van vader, zoon en geest vormen met elkander het drieëenig wezen; dus maken drie eijeren ook één paaschei ter gedachtenis van den drieëenigen zoon, die opgestaan is.’]

Een ei op een' kordewagen krijen.11

Een eitje met zout Maakt een pikje als een houd.

Eene wijze hen legt wel een ei in de brandnetels.12

Eene zwarte hen legt witte eijers.13

Een hoop kinderen is een korf met eijeren.14

Een kusje zonder baard, is een eitje zonder zout. (Zie baard.)

Een ongelegd ei, een onzeker ei.15

Een onzeker (of: ongelegd) ei is een onwis kuiken.16

Een versch ei is een zuiver eten.17

Een vuil ei bederft een geheel zuipen.18

Eet ge een ei, zoo doe een' dronk; Eet ge een' appel, doe een' sprong. (Zie appel.)

Ga zachtjes aan, dat gij de eijeren niet breekt, die gij onder uwe voeten hebt.1

Geen ei is meer een ei gelijk (of: Het gelijkt als het eene ei het andere).2

Gelijk de vogel is, zoo legt hij eijers.3

'k Geloof u, hoentje! dat 's te zeggen: Ik heb u daar een ei zien leggen.4

Gelukkig gebroed, zei Jan Flapuit, twaalf eijeren en dertien kiekens.5

Harde eijeren zijn kwaad om te zuipen (of: te slurpen).6

Heden een ei is beter dan morgen eene hen.7

Het dient nergens toe, dan om een vuil ei uit te broeden.

Het ei heeft zevenvoudige kracht.

Het ei is vuil bij haar.

Het ei kan de kraai niet beliegen.

Het ei van Columbus. (Zie columbus.)

Het ei wil altijd wijzer wezen dan de hen (of: Het ei wil de hen leeren).8

Het gaat als eijeren uit de mand.9

Het hennen- (of: musschen-) ei grijpen, en het ganzenei verwaarloozen.10

Het hoen, dat het meest kakelt, geeft de meeste eijers niet.11

Het is eene wijze hen: zij legt niet één verloren ei.12

Het is een stinkei.13

Het is het zoo goed waard, als een ei een oordje.14

Het is koek en ei met hem.

Het is met hem meer kakelen dan eijeren leggen.

Het is zoo groot als een duivenei. (Zie duif.)

Het is zoo vol als een ei.15

Het kan niet altijd zoo netjes zijn als vier eijeren op een schaaltje.

Het was een ei met een halfbakken kuiken.

Het zijn hanen- (ook wel: kromme) eijeren (of: eijeren, die de boeren van roggebrood leggen). (Zie boer.)

Het zijn kwade hennen, die de eijeren uitleggen, en t' huis gaan eten.16

Het zijn mooije woorden; maar de eenden leggen de eijeren. (Zie eend.)

Hij doet niemand een hennenei schade.17

Hij geeft een ei, om een kuiken weêr te krijgen.18

Hij gelooft reeds een kieken te wezen, daar hij nog een ongelegd ei is.

Hij heeft al veel paascheijeren gegeten.19

Hij heeft het ei gelegd, dat een ander heeft uitgebroed.

Hij heeft het nest-ei verloren.20

Hij is gejaagd als eene hen, die een ei moet leggen.21

Hij is met een ei gewonnen, en met een' appel verloren (of: verteerd). (Zie appel.)

Hij is niet gek: hij heeft liever twee eijeren dan ééne pruim.22

Hij is te houden gelijk een raauw ei.23

Hij is uit hetzelfde ei gebroed.24

Hij is van geene goede eijeren gezet.25

Hij is zoo vol ondeugd (of: leugens) als een ei vol zuivel.26

Hij is zoo vol reden als een ei vol zuivel.27

Hij kalt van ongelegde eijeren.28

Hij kan geen ei leggen, of hij moet kakelen.

Hij kent geen schooner ei, dan hetgeen hij zelf legt.29

Hij kiest eijeren (of: appels) voor zijn geld. (Zie appel.)

Hij komt nu regt op zijne eijeren.30

Hij koopt zeven eijeren, en geeft er acht weèr.31

Hij krijgt de kip met het ei.

[Dat is: bij het meisje, dat hij trouwt, en daardoor de zijne maakt, wordt ook haar onecht kind zijn eigendom.]

Hij laat hem op zijne eijeren zitten.32

Hij legt een ei in het riet.33

Hij legt zijne eijeren buiten zijn nest.34

Hij loopt, of hij op eijerdoppen gaat. (Zie dop.)

Hij loopt zoo snel, of hij eijeren in zijne schoenen had.35

Hij maakt het als eijeren, die uitloopen (of: Hij heeft het van eijeren gemaakt).36

Hij meende eijeren te vuur te hebben, en hij had niet dan de schalen.37

Hij meende zijn eitje hier neder te leggen.38

Hij praat daar vast om als de lodder om het ei.39

Hij scheidt ervan als de hen van het ei.

Hij slaat ernaar als de blinde naar het ei. (Zie blind.)

Hij slacht Koppen (of: de kippen): heeft hij veel eijeren, hij maakt veel doppen. (Zie dop.)

Hij slacht Sint Egbert, die de eijeren opat, en de doppen om Godswil gaf. (Zie dop.)

Hij staat erbij als eene kip, die eendeneijeren uitgebroeid heeft, als de eenden te water gaan. (Zie eend.)

Hij stinkt als een vuil ei, met luizen gelardeerd.40

Hij telt zijne kiekens, eer de eijers gelegd (of: gekipt) zijn.

Hij was gewoon, zijne eijeren in anderer lieden nest te leggen.

Hij wil de eijeren met de hennen hebben.1

Hij wil er ei of kuiken van hebben.2

Hij wil het ei scheren.3

Hij wordt op de eijeren betrapt.4

Hij zal het hennetje wel inlokken, om er een eitje van te hebben.

Hij zal met een windei betalen.5

Hij zit op zijn ei te broeijen.6

Hij zou het ei stelen onder de hen.7

Houd uw brood, u komen eijeren. (Zie brood.)

Ik heb een eitje met u te pellen.8

Ik heb het kakelen en gij de eijeren.9

Ik verwonder mij, zei Jannetje de eijervrouw, dat de wereld geene eijeren legt, dewijl ze zoo braaf broeden doet.10

Ik zal dat hoen maar met een ei betalen.11

In de maand van Mei Leggen alle vogeltjes een ei, Behalve de kwartel en de griet: Die leggen in de meimaand niet.

Kakel gij: de hoenders leggen de eijeren.12 (Zie de Bijlage.)

Kook de eijeren zoo net van pas, als Geertjes moei appelbrij. (Zie appel.)

Kwaad ei, kwaad kuiken: of zou het ei beter wezen dan het hoen? Dat zou de drommel doen. (Zie drommel.)

Kwaad hoen, kwaad kuiken; kwaad ei, kwaad zuipen.13

Laat de hen (of: eend) eerst op hare eijeren komen. (Zie eend.)

Laat den kievit stippen: ik heb de eijeren in den hoed.14

Lange en witte eijeren zijn de beste.15

Malle luî en rotte peren, Boeken, die geen deugden leeren, Vuile eijeren op een' hoop: Hoe meer om 't geld, hoe slechter koop. (Zie boek.)

Men kan dat voor een ei of een appel krijgen. (Zie appel.)

Men kan hem een ei in het gat gaar braden.16

Men kan niet veel gouds koopen om een ei.17

Men mag daar wel een eitje leggen, maar niet broeijen.

Men mag geen' nar op eijers zetten.18

Men moet geene paascheijeren op goeden vrijdag eten.

Men moet geene struif om een ei bederven.19 (Zie de Bijlage.)

Men moet niet één ei onder een' haan leggen, want die trapt het met zijne pooten aan stukken.20

Men moet niet te veel (of: niet al de) eijeren onder ééne hen leggen.21

Men ziet op het ei, en laat het hoen loopen.22

Men zoude hem met vuile eijeren smijten.23

Met den kaaiman hoendereijeren gezocht in een uilennest.

Met der tijd komt de hen op hare eijeren.24

Met list brengt men een ei in een' hopzak.25

Neem een ei van een uur, vleesch van een jaar, en visch, die tien jaar oud is.26

Om eijers te koken, is er een zot van doen.

Onze quaestie is niet om een' appel of een ei. (Zie appel.)

Ook op één ei broedt de hen.27

Overal is bedrog in, zei de Westfaalsche koopman, men maakt zelfs de panharingen en eijeren ook al kleiner. (Zie bedrog.)

Paascheijeren op het ijs eten.

Rompslomp, twaalf eijeren, dertien kiekens.28

Rotte peren, stinkende eijeren en sterke boter behooren te zamen, om er eene vuile struif van te bakken. (Zie boter.)

Sla de eijers in de pan, Dan komen er geen kwâ kuikens van.29

[Wanneer een meisje huwen wil, is het vaak raadzaam, dit toe te staan, ter voorkoming van kwade gevolgen.]

Sla er wat eijeren in.30

Smijt die hen dood: zij zuipt hare eijeren uit.31

Toen men met zout kwam, waren de eijeren al op.32

Twaalf eijeren, dertien dojers. (Zie dojer.)

Uit gebraden eijers komen zelden kuikens.33

Van de eijeren tot de appelen. (Zie appel.)

Vier gelouterde zuivere kievits-eijeren op een' hoek lands in één nest.34

[Een schibboleth der Friezen, in 1500 gebruikt, bij de belegering van Franeker, tegen hendrik van saksen en de zijnen.]

Vindt gij het ei niet, zoo moogt gij het nest braden.35

Voor een onwis ei groot geld te koste leggen.36

Voorzigtigheid is de moeder der wijsheid, zei Joris, en bij leide, terwijl zijne vrouw sliep, een half dozijn eijeren onder haren aars, om uit te broeijen. (Zie aars.)

Wanneer de zeeëijeren breken, dan stinken ze meer, dan wanneer de landeijeren breken.37

[De eijeren zijn hier handelsartikelen: een

bankeroet bij den zeehandel is grooter dan bij den binnenlandschen handel.]

Wat is hij bang voor zijn' eijerkorf. (Zie bang.)

Wees van zout en brood voorzien, eer gij uwe eijeren in stukken slaat. (Zie brood.)

Wel gekakel, maar geene eijeren.1

Wie geen verstand van het eijereten heeft, die zal den baard of de kale kin beslabben. (Zie baard.)

Ze moeten hun eigen ei eten, die geen scheren kunnen verstaan.

Ze zien er uit als dojers van eijeren. (Zie dojer.)

Zij gelijken elkander Als het eene ei het ander.

Zij kakelt als eene kip, die haar ei niet kwijt kan raken.

Zij loopt rond, of ze een ei moest leggen.

Zijne eijers zijn meer waard dan anderer lieden kiekens.

Zijne hennen leggen altijd eijers met twee dojers. (Zie dojer.)

Zijn hoofd is zoo hol als een ledige eijerdop. (Zie dop.)

Zij weten niet op hunne eijeren te zitten.

Zoo de hen hare eijers niet broedt, hoe zal ze kiekens voortbrengen?

Zulk ei, zulk kieken.2

 

Beter ei dan fij.3 (Zie de Bijlage.)

Hij spreekt boe noch ba (ook wel: ei mij! noch wee mij! of: Noch ei! Noch fij!). (Zie ba.)

Eigen.

Die aan het eigen de hand slaat, zal zich niet branden.4

Er gaat niets voor eigen.5

Er is meer gelijk dan eigen.6

Eigenbaat.

Eigenbaat, Jongen raad, Heimelijke haat Doen ter wereld de meeste schaad.7

Eigenbaat is de toetssteen der menschen.8

Eigenbelang.

Het eigenbelang beheerscht alles.

Eigendom.

Als hij lang genoeg wacht, wordt de wereld zijn eigendom.9

Bestond er geen eigendom in de wereld, zoo werd de hel te klein.

Eigenliefde.

Eigenliefde maakt blind.10

Eijervrouw.

Ik verwonder mij, zei Jannetje de eijervrouw, dat de wereld geene eijeren legt, dewijl ze zoo braaf broeden doet. (Zie ei.)

Eik.

Als Januarij stof maakt, dan groeit het koren als een eikenboom. (Zie boom.)

De bijl velt ook den eikenboom. (Zie boom.)

De geweldige eiken van Bazan dragen vrucht voor de zwijnen. (Zie bazan.)

De trotsche eikenboomen ziet men scheuren, een nederig rietje ontgaat het met buigen. (Zie boom.)

Eene vierige gemeente kan een' eiken schout op.

Geen eikenboom viel ooit van éénen slag (of: op den eersten slag), zei de specht, en hij pikte daarin. (Zie boom.)

Het zal aan het riet niet staan, de eikenboomen te beschutten of te overschaduwen. (Zie boom.)

Hij kan wel zien door eene eiken plank, daar een gat in is.11

Hij liegt door eene eiken plank.12

Kleine houwen vellen groote eiken.

Men kan wel eene viool tegen een' eikenboom in stukken slaan. (Zie boom.)

Men kapt van vurenhout geene eiken spaanders.13

Eikel.

De vuilste (of: luiste) varkens krijgen de beste eikels.14

Eiland.

Het is eene kamer als een eiland.15

Hij vaart tusschen de eilanden door.

Wij zitten hier op geen eiland.

Einde.

Aan alles komt een einde.

Aan het einde des jaars zal men eerst 't huwelijk loven.16

Al eer de leugen is ten end, Zoo is uw goede naam geschend.17

Al het smeer is vet, zei de koksjongen, en hij lardeerde het gebraad met kaarseindjes.18

Al is de kerk groot, de paap predikt (of: zingt) maar aan één einde (of: zingt niet meer, dan hij vermag).19

Alle begonnen werk neemt een eind.20

Alle dagen wat, maakt aan het einde des jaars een' grooten hoop. (Zie dag.)

Alle ding heeft een einde, behalve God. (Zie ding.)

Alle gekheid op een stokje (of: einde).21

Alle lofzangen hebben een einde.22

Alle officiën zijn smerig, zei de kosters vrouw, toen zij een eindje kaars uit de kerk kreeg.23

Als er geen begin aan komt, is er ook geen einde te wachten. (Zie begin.)

Als gij op het einde zijt, zoo kruip niet aarzelings.24

Als het kleed gemaakt is, dan ziet men de fouten (of: Men ziet de fouten allerbest aan 't einde).25

Al wat Willem heet, heeft een ellendig uiteinde.26

[Dit spreekwoord ontstond in 1711, bij het verdrinken van prins jan willem friso. Scheltema telt de voorbeelden op van het ellendig uiteinde, al wat willem heet, overkomen. Willem i en iii, graven van Holland, zijn alleen uitgezonderd, want wat scheltema van willem iii meldt, geldt van willem iv.]

Armoede is het einde. (Zie armoede.)

Begin geen huis te bouwen, Of wil het eind aanschouwen.

Dat is een begin zonder einde. (Zie begin.)

Dat is een gebed zonder einde.1

Dat is het einde en slot van de zaak.2

Dat is het einde van het lied (of: de klucht).3

Dauw op regen neemt een besch.... einde. (Zie dauw.)

De krijgsknecht in huis, maakt een einde aan den vrede.

De nijd is groot; Maar neemt een einde met den dood. (Zie dood.)

De olie is best in het begin, en de honig op het einde, maar in het midden dient de wijn. (Zie begin.)

Deugd heeft een goed einde. (Zie deugd.)

De Vlamingen zien het einde der zaken, en de zaken het einde der Spanjaarden.4

[Het onrustig en woelig karakter der Vlamingen, en de moeite, die zij den Spanjaarden gaven, om hen tot onderwerping te brengen, terwijl hunne gedurige opstanden het bloed der Spaansche edelen deden stroomen, hebben dit spreekwoord doen ontstaan.]

De wereld loopt ten end, zei de jongen, en hij zag zijn' vaâr op een varken rijden.5

De zonde is zoet in 't volbrengen; maar het einde is zuur.6

De zonde is zoet in 't volbrengen; maar het einde is zuur.6

Die het kluwen heeft, zal het einde wel vinden.7

Die het schurft met kraauwen wil goed maken, zal aan het einde leeren, dat hij kwalijk begonnen heeft.

Die het touwtje te hard (of: te stijf) trekken, krijgen de einden in de hand.8

Die kaars brandt aan beide einden.

Die ten einde toe volhardt, zal zalig worden.

[Dit spreekwoord is genomen uit Matth. xxiv: 13 en Mark. xiii: 13.]

Die zijn uiteinde overweegt, ontledigt zijn hart van zonde.

Een einde van (of: aan) iets maken.

Eene wel bezette menagerie maakt ten einde van het jaar eene vette beurs. (Zie beurs.)

Een goed begin heeft een goed behagen (of: Het beginsel mag behagen), Maar het einde zal den last dragen. (Zie begin.)

Een man moet zijne eere verdedigen tot aan zijn einde. (Zie eer.)

Een zuur einde doet het zoete begin vergeten. (Zie begin.)

Einde goed, al goed, zei Flip, en ik zei 't meê; Hoe goed is dan een worst, zei Piet, die heeft er twee.9

Eind voor eind zijn.10

Elk trekt gemeenlijk aan het langste eind.11

God betaalt alle weken niet, maar Hij betaalt eens op het einde.

Goed begin, goed einde. (Zie begin.)

Haastigheid is de aanvang - berouw het einde des toorns. (Zie aanvang.)

Het bedrog en de winter scheiden altijd met een vuil einde. (Zie bedrog.)

Het breedste eind moet nog volgen, zei besje, toen zij den steel van de koekepan ontlast had. (Zie besje.)

Het einde des jaars zal men eerst heilig loven.12 (Zie de Bijlage.)

Het einde des toorns is gewoonlijk het begin des berouws. (Zie begin.)

Het einde geld, het einde geloof.13

Het einde is ervan (of: eraan) verloren.14

Het einde kroont (of: prijst) het werk.15

Het einde prijst den man.

Het einde prijst het leven, gelijk de avond den dag doet. (Zie avond.)

Het einde van den weg komt met den weg overeen.

Het einde van de vrolijkheid is het begin van de treurigheid. (Zie begin.)

Het einde van dien kout is het einde van zijn Latijn.

Het einde van het laken moet ook het einde van de el zijn (of: Het laken en de el moeten gelijk uitkomen).16

Het einde van zijn werk is arbeiden.

Het eindje is de dood. (Zie dood.)

Het gewone eind van den vos is de bontwerkerswinkel. (Zie bontwerker.)

Het heeft slot noch einde (of: zin).17

Het is al goed, dat tot geen kwaad einde strekt.18

Het is goede wijsheid, die in het einde wijsheid is.19

Het is kwaad sparen, als de koek ten einde is.20

Het is kwaad te komen aan het einde van een feest, en in het begin van een gevecht. (Zie begin.)

Het is te laat gespaard, als het vat ten einde gaat.21

Het kluwen loopt zoo lang, totdat het ten einde komt.22

Het zal een kort einde nemen, zei de paap, en hij beet van een stuk metworst.23

Het zal mijn eindje wel uithouden.24

Hij gaat uit als een eindje nachtkaars.25

Hij had het touw bijna laten slippen, zijn einde scheen niet ver te zijn.

Hij heeft het bij 't verkeerde einde aangegrepen.26

Hij is aan het eind van den akker. (Zie akker.)

Hij is aan het eind van den reep.27

Hij is van het slechtste einde afgescheurd.28

Hij is zijne moeder in 't eind al t' huis gekomen.29

Hij weet de einden niet aan elkander te knoopen (of: bij elkander te houden).30

Hij weet niet, waar het eind aan vast is.31

Hij weet (of: ziet) geen einde van zijn goed (ook wel: Goed zonder eind).1

Hij woont aan het einde van de wereld.

Hij zal wel maken, dat hij aan het langste (of: breedste) eind blijft.2

Hij ziet zijn eigen einde vast te beleggen.

Hij zou de geheele wereld overeind (of: op zijn eind) zetten.3

Hoe is de man aan zijn eind gekomen?4

Iemand aan het einde brengen.

Iemand de einden in de hand geven.5

Ik ben ten einde raad (of: mijn' raad ten einde).6

Ik heb nooit smakelijker kost gegeten, zei de bestemoêr van Jan Tamboer, en zij bikte frikkedillen en een endje worst van zeven duim. (Zie bestemoeder.)

Ik kan er geene enden of ooren aan vinden.

In alle dingen moet men op het einde letten. (Zie ding.)

Is er een begin, dan komt er ook een einde aan. (Zie begin.)

Jurt, Jurt! je hebt het eind nog niet.

[Dat wil zeggen: er zal nog vrij wat moeten gebeuren, alvorens het oogmerk bereikt is. Het is eene woordspeling van den eigennaam jurriën, waardoor men een' onachtzame aanwijst, en jurten of sjorren, met ongelijke beweging trekken.]

Korte woorden hebben een einde.7 (Zie de Bijlage.)

Kwade beginsels hebben zelden een goed einde. (Zie begin.)

Kwakschulden worden op het einde van het jaar pakschulden.

Men moet daarvan scheiden, en er een einde aan maken.8

Men moet de zaak aan het regte einde vatten.9

Men moet niet beginnen, wat niemand ten einde kan brengen.

Met modderen komt men nimmer aan 't eind.

Om een haverstroo een huis overeind zetten.10

Onzeker vreezen is zeker kwaal-einde.11

Oordeel niet, Tenzij gij 't einde ziet.12

Op weldoen valt wel ondank in het einde.13

Steek uwe kogels (of: kegels) in den zak: uw spel is ten einde.14

Ten einde maat, ten einde geld.15

Twee eindjes kaars zijn eene kaars waard.16 (Zie de Bijlage.)

Van al, wat gij begint, Zie, dat gij 't einde vindt.

Wacht het einde af: het hemd zal den rok wijzen.17

Wie zich aan God houdt, diens einde zal wel goed zijn.18 (Zie de Bijlage.)

Wij hebben te zamen al een goed eindje wegs afgelegd.

Zend de kat bij het spek en een' Lap bij den wijn, dan zijt gij aan het regte einde.

Zijn geduld loopt ten einde.

Zijn vader had aan een ander eind gestaan.19

Zij trekken ééne lijn, maar ieder aan een einde.20 (Zie de Bijlage.)

Zij trekken om het langste einde.21

Zulk begin, zulk einde. (Zie begin.)

Zulk leven, zulk einde.22

Eisch.

Daar geen eisch is gedaan, Kan ook geen verzuim bestaan.23

Het schaadt een' koopman veel, dat hij zijnen eisch niet krijgt.24

Na den eisch komt het antwoord. (Zie antwoord.)

Wie kent er ooit, naar regten eisch, Meloenen en het vrouwevleisch?25

Wie krijgt hier zijnen eisch?26

Wolven-saus tot honde-vleisch: Dat is spijze naar den eisch.27 (Zie de Bijlage.)

Ekster.

Als de eksters op de varkens vliegen, dan is het om de luizen te doen.28

Al te laat, zei de ekster, en hij had den bout in 't gat. (Zie bout.)

Daar weet men niet van die eksternesten.

Dat is wel een ekster, die uit zijn gat vliegt, en kwek roept.

De ekster danst in vreemde vederen.

De ekster heeft eene schoone taal; Maar uw geldje nam het altemaal.29

De ekster huppelt zoo lang, tot hij den bout in den aars heeft. (Zie aars.)

De ekster kan zijn huppelen niet laten.30

De ekster wil zingen tegen den nachtegaal.31

Den ekster wordt ook wel een ei ontnomen. (Zie ei.)

Die een' ekster uitzendt, krijgt een' bonten vogel t' huis.

Elk wat wils, zei de kraai, en zij k.... den ekster op het hoofd.32

Er is geen ekster, of hij heeft wat bonts. (Zie bonte.)

Er is geen ekster zoo loos, of zijne jongen (ook wel: zijn nest) worden (wordt) hem wel ontnomen.33

Geen ekster zal van den keizer klappen.34

Gij zult den ekster zijn huppelen niet verbieden (of: verleeren).35

Het is een vlugge ekster.36

Het is warm op mijn hart, zei Joris, of er een ekster op gesch.... had.37

Hij gelijkt den ekster van Beekman: hij denkt meer, dan hij praat. (Zie beekman.)

Hij heeft van den ekster gegeten.1

Hij is zoo veeg als een Hollandsche ekster.

Hij kijkt als een ekster uit zijn gajool.

Hij klapt als een ekster (of: papegaai).2

Hij spuwt als een sch...... ekster.

Hij valt erin als een ekster in een' notenboom. (Zie boom.)

Hij wilde, dat hem ook zulk een ekster in de keel sch....

Hij zit daar in geen eksternest.

Hij zou wel een' dooden ekster verschalken.3

Hoe kan het beest het zoo net mikken, zei Folpert, en een ekster sch... hem op zijn' neus. (Zie beest.)

Ieder boer meent, dat zijn ekster eene gans is. (Zie boer.)

Zie, dat het niet op een eksternest uitkomt.4

Zoo dikwijls als hij de waarheid spreekt, vliegt hem een ekster uit zijn gat.

Eksteroog.

Hij heeft eksteroogen in de keel.5

[Een eksteroog is eene verharding in het vleesch. Deze omstandigheid op de keel toepassende, moge zulks pijnlijk wezen, en het eten moeijelijk maken, de drinkebroêr proeft er even lustig op los.]

El.

Alles met maten, zei de snijder, en hij sloeg zijn wijf met de el voor haar achterste. (Zie achterste.)

Alles met maten, zei Flip de hondenslager, en hij mat de stokslagen met de el uit.6

Dat was eene schoone preek, zei de snijder, men vond er de el bij het laken.

De ziel wordt met de el niet uitgemeten.

Die drie duim wast in waardigheid, Schiet drie el in hoovaardigheid. (Zie duim.)

Eene talie te kort is zooveel als eene el.

Eene talie van een' haas is eene el van eene kat waard.

Het einde van het laken moet ook het einde van de el zijn (of: Het laken en de el moeten gelijk uitkomen). (Zie einde.)

Hij geeft geen vijf vierendeel voor eene el, maar klieft een zwavelstokje in vieren.7

Hij heeft een gezigt van eene el lang. (Zie aangezigt.)

Hij is zoo lang: men zou hem met de el verkoopen.8

Hij krijgt een' neus van eene el lang (of: een' langen neus).9 (Zie de Bijlage.)

Hij meet anderen naar zijne eigene el.

Hij rekent bij de el, wat het heele laken kosten moet.

Ik houd van die inhalige menschen niet, zei Jochem, en hij wilde vijf vierendeel voor eene el hebben.10

Ik weet, wat er de el van kost.

Men kan, met bezorgd te zijn, geene el tot zijne lengte toedoen.

[Dit spreekwoord is genomen uit Matth. vi: 27 en Luk. xii:25.]

Men mag het wel met de el uitmeten.

Men meet geen menschen bij de el: Zijn zij maar vroom, zoo is 't al wel.11

Wie niet meet met de regte hel, Die komt voorzeker in de el.

[Dit geldt van hen, die het inmeten voor geene zonde houden, en daarom de zaak spottender wijze voorstellen.]

Wilt gij weten, wat de el daarvan waardig is?

Elberfeld.

Ik wou, dat al mijne beeren te Elberfeld plat op hun gat zaten. (Zie beer.)

Element.

Hij is in zijn element.12

Vuur en vaste gronden zijn de elementen van oude lieden, kinderen vinden in lucht en water meer behagen.

Elf.

Dat is een benaauwd half elfje.

De schuit van elven neemt alles meê.

[Dat wil zeggen: daar neemt men alles aan, daar kan men alles kwijt worden, even gelijk de nachtschuiten allen opnamen, die niet vroeger hadden kunnen vertrekken.]

Elf is het gekken-nommer.

[Het getal elf heeft men klankverwisselend naar alf genoemd; en daar alf oulings een spooksel, het witte wijf, de nachtmerrie, of ook wel dwaas of zot beteekende, is dit de eenvoudigste verklaring, ‘hoe men van oudsher dit geheel eensluidende cijfer zijne met dien klank overeenkomstige rol heeft kunnen doen spelen.’ Zie Dr. de jagers Archief voor Ned. Taalkunde, 4e. deel, bl. 423 en 424.]

Hij behoorde in nommer elf te zitten.

Hij k... niet voor elven, en dan is 't nog maar dunnetjes.

[Men zegt dit van een' gierigaard.]

Hij scheldt hem uit voor elf en dertien. (Zie dertien.)

Hij zet zijne muts op half elf (of: half zeven).

Zij slaan op elkander als de klok van elven.13

[In vroegeren tijd, misschien op sommige plaatsen nog wel, luidde men om 11 uur 's morgens de dorps-etensklok, als sein voor de vrouwen der handwerkslieden. Daarom wordt dit spreekwoord toegepast op al zulke handelingen, waarin eene volmaakte overeenstemming is op te merken.]

Elfde.

De tiende weet altijd niet, hoe de elfde aan den kost komt.

Elf-en-dertig.

Dat is op zijn elf-en-dertigst.14

Gij blijft altijd in de punten van elf-en-dertig.15

[Is eene zaak op zijn elf-en-dertigst, dan is ze in de uiterste puntjes, alles punctueel, zonder één klaviertje over te slaan. Men kan echter alles overdrijven, ook het meest ordelijke, en wie dat doet, blijft altijd in de punten van

elf-en-dertig, en wil niets buiten dat voor goea achten. Beide spreekwoorden zijn van Frieschen oorsprong, waar de provinciale staten uit afgevaardigden der 11 steden en 30 grietenijen bestonden.]

Elft.

Den eersten donder in Maart, Vat men de elft bij den staart. (Zie donder.)

Hij is zoo harig als elft in den Mei.1

Elizabeth.

Het is binnen bij Betje.

Malkander geen Elizabeth te noemen: dat is een vrouwenaam.

Elleboog.

Als hij een' vinger of duim in het lid zal zetten, dan maakt hij, dat er een elleboog kraakt. (Zie duim.)

Daar veeg ik mijn' elleboog aan.

Eener vrouwe dood Is eens mans elleboogstoot. (Zie dood.)

Een zeer oog moet met den elleboog verbonden worden.2

Er is een steekje aan los, waar een elleboog over kan.3

Het is Wilhelmus van Nassauwen, Met de ellebogen door de mouwen.

[Ofschoon oorspronkelijk een hatelijke parodie, wordt dit spreekwoord gebruikt bij het voorstaan van het goede, zelfs tot armoede toe.]

Hij heeft de ellebogen vrij.

Hij houdt nog iets achter den elleboog.4

Hij is zoo bot (ook wel: zoo scherp) als mijn elleboog.5

Hij weet zijne ellebogen goed te roeren.6

Iemand den elleboog kussen.7

Ik kan met mijn' elleboog niet in mijn' zak komen.

Let op de punten, zei de paap, en hij stak zijn' elleboog door den preêkstoel.8

Let op deze punten, zei knorrige Piet, en hij stak zijnen elleboog uit, om er eenen kakelenden boer een opzetje mede te geven. (Zie boer.)

Tot de ellebogen in het geld tasten.

Zij bestaan elkander noch van kniën noch van ellebogen.9

Ellende.

Geene zorgen (ook wel: ellende) voor den tijd.10

Het is ellende met zuur bier. (Zie bier.)

IJdele vrees is zekere ellende.11

Meer ellende, dan men met zeven hulken ontzeilen kan.12

Ellendig.

De hoop is het brood der ellendigen. (Zie brood.)

Het is een ellendige troost, dat er meer ellendigen zijn.

Het kwaad inwendig Maakt ons ellendig.

Elpenbeen.

Hij weet elpenbeen met inkt uit te maken.

Els.

Rood haar en elzenhout Wordt op geen' goeden grond gebouwd.13

Als men eene els in den zak doet, steekt er ligt de punt door.

Dat is met elzen en naalden al wel doornaaid en doorstoken.

Hij draagt eene els in den zak.

Hij is zoo scherp als eene els.14

Met eene kleine els steekt men een' grooten ezel.15

Elyzeesche velden.

Hij gaat naar de Elyzeesche velden.16

[De Elyzeesche velden zijn de eilanden der gelukzaligen, door de mythologie geplaatst in de nabijheid van de Zuilen van Hercules (straat van Gibraltar), in den Atlantischen oceaan, en als eene bekoorlijke plaats voorgesteld. Men gebruikt dit spreekwoord, wanneer men iemand gaarne verwijderd ziet, doch niet van hem af kan of durft: men wijst hem daarom naar eene gelukkige plaats, om zoodoende goedschiks van hem af te komen.]

Emmer.

Als het kalf er ten laatste maar niet in den emmer sch...

Dat is een schoone bruinvisch, zei de mof, en hij zag eene vloo in een' wateremmer zwemmen. (Zie bruinvisch.)

Dat komt in den emmer (of: Vlak in den emmer).

Dat zijn nieuwerwetsche mosselen, zei de mof, en hij zag een' emmer vol oesters.17

Die kruik wil geen water houden, zei nuchtere Teunis, en hij goot eene kan bier in eenen slaëmmer. (Zie bier.)

Donnez moi een' emmer, zei Flip, mijne paardjes moeten drinken (of: hebben zulk een' dorst). (Zie dorst.)

Er is melk aan de kan (of: den emmer).18

[Dat is: de opgeworpen smet kleeft den man aan. Daar blijft wel melk aan eene melkkan of eenen melkemmer hangen, zoodat men zien kan, waartoe dat voorwerp gediend heeft. Ondertusschen wordt dit spreekwoord wel wat liefdeloos toegepast, wanneer er vermoeden is van eenig kwaad. Het gaat ermede als met het spreekwoord: Men scheldt geene koe blaar, of daar is wat wits aan (of: Men noemt nooit eene koe bont, of zij heeft wel een vlekje). De laster is terstond gereed, om een kwaad gerucht te verbreiden.]

Hij heeft zich dapper geweerd met een' emmer in den brand. (Zie brand.)

Hij staat erbij te kijken als een kalf bij den melkemmer.

Hij steekt hem in den emmer.

Hij zou geene raaf merken in eenen emmer melk.19

Hoe zou men een' emmer gebruiken, daar geen bodem in is! (Zie bodem.)

Kon hij hem met een' druppel (of: lepel) water verdrinken, hij zou er geen' emmer vol voor gebruiken. (Zie druppel.)

Men moet de keten niet naar den emmer werpen.

Wie kan ook alle dingen onthouden, zei de boerin,

en zij ging uit melken, terwijl zij hare emmers vergeten had. (Zie boerin.)

Encyclopedie.

Het is een wandelende encyclopedie.

Engel.

Al kwam er ook een engel uit den hemel.

Alle blijdschap is vergankelijk, behalve der engelen zang. (Zie blijdschap.)

Als ge meent, den engel bij de voeten te hebben, houdt ge den duivel bij den kop. (Zie duivel.)

Als man en vrouw het malkander brengen, dan lagchen de engeltjes in den hemel.1

De engelen schudden hun beddeken uit. (Zie bed.)

De engelen wonen in den hemel; hier heeft men met menschen te doen (of: menschen blijven menschen).2

De Westkappelsche engel rijdt.3

De ziel is een omvleeschde engel; Het lijf is een onrein gemengel.

Eene dronken vrouw is een engeltje in 't bed. (Zie bed.)

Een engeltje op straat, een duiveltje over den haard. (Zie duivel.)

Elk denkt zijn' duivel een' engel. (Zie duivel.)

Engelen-weldoen is duivels-weedoen. (Zie duivel.)

Het is een engelenkopje.

Het is een engeltje.4

Het was, of een engeltje in mijnen mond (of: op mijne tong) p.....5

Hij heeft eenen goeden engel gediend.6

Hij heeft eens engels wieken, maar eens duivels stem. (Zie duivel.)

Hij is zoo blij als een engel.

Hij spreekt als een engel, En doet als een bengel. (Zie bengel.)

Hij weet, in schijn, een duiveltje tot een engeltje te maken. (Zie duivel.)

Ik heb nog geen' engel van hem gezien.

[Mogelijk is dit spreekwoord ontleend uit Hand. xii: 15.]

Jonge engeltjes zijn gemeenlijk oude duiveltjes. (Zie duivel.)

Menschen zijn geene engelen.7

Zij zingt als een engel, maar scheldt als een vischwijf.

Engeland.

Die kabeljaauw smaakt wel, zei gekke Fop, en hij at Engelschen bokking. (Zie bokking.)

Hij krijgt er een Engelsch verstand van.

[Dat wil zeggen: de zaak is hem helder, gelijk den Engelschen, die om hun grondig redeneren en handelen geroemd worden.]

Hij stuurt ze naar Engeland om tin.

Hij treedt zoo moedig als een Engelsche haan.8

Ik zal je in je Engelsche huur brengen.

[Dat is: ik zal je duchtig over je pligt onderhouden. De Engelschen zijn niet gemakkelijk voor hunne onderhoorigen.]

Nu zal ik je opvreten, zei de mof, en hij at een' kikvorsch op voor een' Engelschen bokking. (Zie bokking.)

Spreekt zij Engelsch?

[Dat wil zeggen: is zij goed van geld voorzien? Men gebruikt deze spreekwijze, wanneer er sprake is van een meisje te huwen, oorspronkelijk van de kwistige wijze, waarop de Engelschen doorgaans met hun geld omgaan.]

Uwe hoop is met den stadhouder naar Engeland gevlogen.

[Sedert 1795, toen onze stadhouder willem v naar Engeland de wijk moest nemen, ontstond dit spreekwoord, dat gebruikt wordt bij een onherstelbaar verlies.]

Zend de kat naar Engeland, en ze zegt miau, als ze t' huis komt.9 (Zie de Bijlage.)

Engelschman.

Dat heb je zoo vast als een' visch in een scheetnetje, zei de Engelschman, en hij meende: een' scheet in een vischnetje.10

Dat is een schoon pagadetje, zei de Engelschman, en hij zag een' ooijevaar in het veld loopen.11

Dat is zoo de gewoonte der Engelschen.

[Men bezigt dit spreekwoord, wanneer aan iemand op eene fijne wijze zijn goed is afhandig gemaakt, genomen van de gewoonte der Engelschen, om bij de oorlogsverklaring tevens dadelijk alles in te pakken; waarvan wij meermalen de onaangename gevolgen ondervonden.]

De Engelschen in je goed.

[Dat wil zeggen: het is voor goeden prijs verklaard.]

Engelschman, staartman.12

[Over den oorsprong van den scheldnaam staartman, door de monniken den Engelschen toegedicht, vergelijke men Navorschers Bijblad, i. bl. xv en cxix, met tuinman, ter aangehaalde plaatse.]

Het is een Engelschman.13

[Tuinman beweert, dat men dit van een staartje wijn zegt. Ik heb het nooit anders hooren gebruiken dan voor eene tastbare leugen, en vermoed, dat het ziet op de onregtvaardige wijze, waarop de Engelschen doorgaans den oorlog voeren.]

Hij noemt alle Engelschen bij name.

[Dat wil zeggen: hij geeft hoog op van zijne verwanten en vrienden. Het is ontleend van de groote magt der Engelschen, waardoor zij tot hoog aanzien gestegen zijn.]

Nooit zoo goede vrede, of een Engelschman kreeg (of: tikte) wel een' Vlaming.

Op een' witten Spanjaard en op een' zwarten Engelschman moet men achtgeven.14

Spek is goed voor een' Westfaalder, maar niet voor een' Engelschman, die de koorts heeft.15

Zich voor een' Engelschman verklaren.

Engte.

Hij is zeer in de engte gedreven (of: zit in de engte).

In engte zijner vijand dringen, Dat doet hem menigmaal ontspringen.1

Enkhuizen.

Grootebroek ligt bij Enkhuizen, gelijk Buiksloot bij Amsterdam. (Zie amsterdam.)

Hij is van Enkhuizen ten haring gevaren.

[Hier heeft men eene tegenovergestelde beteekenis als bij het spreekwoord: Van Duinkerken ten haring varen. Men doelt er op het glorierijke tijdperk van deze stad, toen de haringbuizen van daar in grooten getale in zee liepen.]

Ik loop met braadharing, zei Jeroen de Plerri, en hij was tot Enkhuizen gebrandmerkt.2

Nieuwsgierig Aagtje van Enkhuizen. (Zie aagt.)

Zij zijn op hun voordeel uit als de Enkhuizer wijven.

Enter.

Het is enter Onder de twenter.3

[Dat is: alles onder elkander. Enter beteekent: van één' winter, het éénjarige, en twenter: van twee winters, het tweejarige vee.]

Hij heeft een' slag van het enterveulen gehad.

[Het enterveulen, het éénjarige veulen, is het opbruischend dier, dat den man ter neder werpt.]

Hij is op het enterhok.

Erasmus.

Als Erasmus de klok hoort slaan, dan keert hij een blaadje om. (Zie blad.)

Hij is zoo hard als Erasmus.4

[Dat wil zeggen: men kan moeijelijk geld bij hem loskrijgen. Geleerdheid brengt geen' rijkdom aan, wat ook erasmus' voorbeeld aantoont. Hij was zoo schraal bij kas, dat hij in eenen brief, omstreeks 1498 geschreven, betuigt: ‘Zoodra ik geld bekom, meen ik een deel Grieksche boeken, en, zoo er wat overschiet, ook nieuwe kleêren te koopen.’]

Hij slacht Erasmus: die leerde zeven jaren over het ABC. (Zie abc.)

Erf.

Dat is op uw erf niet gewassen.

Die op zijn' eigen' grond stout is, dient op anderer lieden erf bloode te wezen. (Zie blood.)

Een haan is stout (of: kraait best) op zijn eigen erf (of: zijn' eigen' mesthoop).5

Er is een vreemde haan op uw erf.6

Erfenis.

Bedelaars erf ligt in alle landen. (Zie bedelaar.)

Bij mijn' levenden lijve Moet men om mijn erf niet kijven.7

De bloedige hand neemt geene erfenis (of: erft niet).8

Die eene erfenis wil halen, moet het testament lezen.

Die erfenis is als uit den hemel komen vallen.

Die iemand regt kent, moet erfenis met hem gedeeld hebben.9

Eens eerlijken mans erf ligt in alle landen.10

Een vriend tot in den tienden graad ontvangt eene erfenis naar regten.11

Erfenis is geene winst.12

Genade is geen erfgoed.

Goede wil is geen erf.13

Hij zal er geen erf om koopen.14

In het deelen der erfenis staat de vriendschap stil.15

Nering en heeren-gunst (of: hulde) is geen erf (of: vaste bezitting). (Zie bezitting.)

Vette keuken, magere erfenis.16

Wilt gij mijn erf? Wacht, tot ik sterf.17

Erfgenaam.

De erfgenaam krijgt het regt van den doode. (Zie doode.)

Der erfgenamen traan Is maar gemaakte haan.18

Die wil bederven, Neemt geld op rente en koopt erven.19

Die wil zalig sterven, Make zijn goed den regten erven.20

Hier zullen onze erfgenamen niet om kijven.21

Hij zou liever hebben, dat zijn erfgenaam kommer leed dan hij.

Sterven Maakt erven.22

Van een' gierig' mensch komt noch deugd noch profijt, voor hij sterft: dan is de erfgenaam verblijd. (Zie deugd.)

Zoo komt de regte erfgenaam aan zijn goed.

Erfhuis.

Wie biedt er geld voor? vroeg Goosen, en hij bragt zijn wijf op het erfhuis.23

Erg.

Daar ligt (of: schuilt) een ergje achter.24

Denk geen erg, zei de krokodil al weenende tegen den man, en hij greep hem aan.25

Erg raakt erg.26

Hij heeft er geen erg in (of: Hij heeft nog geen erg).27

Hij is Jan zonder erg.

Hij loopt zonder erg aan een zacht bandje. (Zie band.)

Men mag wel vrolijk zijn zonder erg.28

Zonder erg of list.29

Ernst.

Hij kan jok en ernst verstaan.30

Liefde teelt ernst.31

Tusschen boert en ernst zegt de zot zijne meening. (Zie boert.)

Wie er zich aan laat gelegen liggen (of: Wien een ding ernst is), die behoeft voor woorden niet te zorgen. (Zie ding.)

Ervaren.

De ervarenste en voorzigtigste kan wel eens missen.1

Erwt.

De smaak van de peulen doet de erwten verzuren.

Er worden erwten op de kampanje gestrooid.

Erwten zullen smaken, Als ze hare schillen kwijt geraken.2

Het is kwalijk gedaan, erwten te verkoopen, die niet wel koken.

Het zijn mooije boonen: zij rollen als erwten. (Zie boon.)

Hij babbelt als een oud wijf, dat graauwe erwten knaauwt.3

Hij heeft beter boonen op zolder dan beschimmelde graauwe erwten. (Zie boon.)

Hij heeft eene blaauwe erwt geslikt.

Hij heeft zijne erwtjes in het groen gegeten.

Hij is in de boonen, en plukt erwten (of: Hij dwaalt in de boonen rond). (Zie boon.)

Hij slacht de erwten: die staan altijd tusschen de takken.4

Hij slacht de suikerboontjes (of: groene erwtjes): hij heeft zijn' tijd (of: zijne beste dagen) gehad. (Zie boon.)

Hij wordt op blaauwe erwten te gast genood.5

Lang stroo en geene erwten.6

Ze gooijen daar met blaauwe erwten.

Zij leven in den peulen- en erwten-tijd.

Escorte.

Weg gaan we, Marcus! met de bokken van Farao, zei dronken Joor, en hij reed onder escorte van schout en dienders naar het verbeterhuis. (Zie bok.)

Escuriaal.

Hoe gelukkig zou hij zijn, die in éénen dag tot in het Escuriaal kon vliegen. (Zie dag.)

Esopus.

Dat is een troostelijk boek, zei de boer, en hij las het zevende boek van Esopus over de kikvorschen. (Zie boek.)

Esopus' kraai.7

[De fabel van esopus van de kraai getooid in paauwen-vederen wordt toegepast op hen, die pronken, met hetgeen hun niet behoort, en daarom verdienen, dat alle vogelen zich vergaderen, om de geleende pluimen uit te rukken.]

Eten.

Dat eten komt hem in de keel niet.8

Dat is het regte eijereten niet, zei de vos, en hij zou de hoenderen mores leeren. (Zie ei.)

Drie dingen zijn gezond: Oefen u te aller stond, Weinig eten in den mond, Loop niet als een hond. (Zie ding.)

Een versch ei is een zuiver eten. (Zie ei.)

Er gaat geen rei voor eten.9

Haas is een lekker eten, zei de jongen, want mijn grootvader heeft ze zien eten.

Het gaat er niet wel toe, daar de muis in de etenskast dood blijft.10

Het is morgen- en avond-eten. (Zie avond.)

Het zijn zotte lieden, die met hun eten pronken.11

Hij vindt zijn eten klaar, en zijn bed gespreid. (Zie bed.)

Ja, kool met krenten, meid! dat is een smakelijk eten.

Ik kan het niet dulden, zei Jantje Moed, dat men Gods lieve eten zoo verdauwelt.

Indien ons het eten als gehakt touw smaakte, dan waren wij er ongelukkig aan.

Kool is kost, en warmoes is eten.12

Laat u drank en eten geven, Niet uit lust, maar om te leven. (Zie drank.)

Men moet toch maken, dat de menschen eten en drinken hebben. (Zie drinken.)

Moeten eten is een duivels-eten. (Zie duivel.)

Om een' maaltijd etens.13

Slagen zijn haar nutter dan eten.14

Smijt, dien gij eten geeft.15

Voor de meisjes luttel eten, maar wel gekleed.16

Vóór den maaltijd zal men het eten bereiden.17

Wat van daag goed voedsel is, is morgen goed eten. (Zie dag.)

Wie denkt aan boord om eten: de ratten hebben er wel den kost. (Zie boord.)

Wie geen verstand van het eijereten heeft, die zal den baard of de kale kin beslabben. (Zie baard.)

Wie zonder eten gaat te bed, Dien wordt het slapen ligt belet. (Zie bed.)

Wij wachten u met het eten.18

Eter.

Een man over boord, een eter te minder. (Zie boord.)

Groote eters hebben roode aangezigten. (Zie aangezigt.)

Het is een doodeter. (Zie dood.)

Het is een kaarseneter.19

[Men zegt dit van den priester, die traaglijk de mis leest, naardien de kaarsen voor het misoffer dan zooveel langer moeten branden.]

Etmaal.

Voor zware moeite mag men groote belooning eischen, zei de advocaat, en hij nam dubbel geld, omdat hij zekere fideïcommissaire quaestie, daar hij zijn hoofd al drie etmaal meê gebroken had, niet verstond. (Zie advocaat.)

Etna.

Daar is brand in dien schoorsteen, zei de mof, en hij voer voorbij den brandenden berg Etna. (Zie berg.)

Etter.

Dat uitgezworen is, zal niet tot etter zweren.20

Dat zal u nog tot etter en bloed uitzweren. (Zie bloed.)

Euvel.

Hij gaat aan 'tzelfde euvel mank, En is aan 'tzelfde euvel krank.21

Hij is van dat euvel nog niet genezen.

Sterke lieden hebben sterk euvel.1 (Zie de Bijlage.)

Zij maken het euvel erger.2

Euveldaad.

Ene weldaad wordt haast vergeten, maar eene euveldaad gedenkt men lang.3

Eva.

Het zijn al Eva's dochteren. (Zie dochter.)

Toen Adam spitte en Eva span, Waar vond men toen den edelman? (Zie adam.)

Wil ik in 't paradijs blijven, dan moet ik geene Eva binnen laten.

Evangelie.

Dat is het evangelie van het spinrokken.4

Het is geen evangelie.5

Het is 't evangelie van Palmzondag: de Heer heeft het zelf noodig.6

[Dit spreekwoord is gegrond op Matth. xxi: 3.]

Zijn woord is een evangelie.7

Evangelist.

Een woekeraar, een molenaar, een wisselaar en een tollenaar Zijn de vier evangelisten van Lucifaar.8

Evert.

Dat is goed krotensop, zei Evert, en hij dronk rooden Hooglandschen wijn.9

De drommel is in de kan, zei Evert, en hij had haar leêg gezopen. (Zie drommel.)

Excellent.

Is hij excellent, men vindt er meer.10

Excellentie.

Geen vreugd, Geen jeugd, Geen excellentie Voor eene geruste conscientie. (Zie conscientie.)

Het zou hem bollen, zich zijne excellentie te hooren noemen.

Exceptie.

Geen regel zonder uitzondering (of: exceptie).11

Executie.

Het is uitstel van executie.

Parate executie.

Exempel.

Exempli gratia, zei de boer, eene koe is een groot beest. (Zie beest.)

Expeditie.

Zij hebben menige expeditie met elkander uitgehoofd.

Exploit.

De treffelijkste exploiten van den oorlog geschieden, met den vijand te voorkomen.

Expresse.

Ik ben een expresse, en heb wat haast, zei Maarten de klompmaker, en hij reed in den mallemolen.12

Extract.

Het is extract van schurken.13

Ezau.

Bij Jakobs stem moeten geen Ezau's handen wezen.

[Dat wil zeggen: iemand, die op bedriegen uit is, moet zorgen, dat hij zich nict door het een of ander rerrade, moet geene rol spelen, die hij niet kan volhouden. Het spreekwoord is gegrond op Gen. xxvii: 22.]

Wilt Ezau's staat voor u niet kiezen, En zegen voor de jagt verliezen.14

Ezel.

Al hadt een ezel ook drie ooren, Zoo kon hij nogtans niet veel hooren.

Al kleedt me een' ezel in 't satijn, 't Zal altijd toch een ezel zijn.

Alle ezels heeten geen graauwtje.

Als de ezel iemand liefkoost, zoo schopt hij hem blaauwe leden.15

Als de ezels malkander kraauwen, dan blijft de liefde in het land.16

Als de ezel twijfelt, dan heeft hij het zijne niet.

Als een ezel honger heeft, Eet hij, wat zijn meester geeft.17

Als een ezel speelt voor vos, Gaan straks al zijn banden los. (Zie band.)

Als het den ezel te wel gaat, wil hij op het ijs dansen, en breekt een been. (Zie beenen.)

Als ieder roept, dat gij een ezel zijt, zoo gagel.

Als men den ezel zadelt, dan slepen de riemen langs den grond.18 (Zie de Bijlage.)

Als twee ezels elkander onderwijzen, dan verkrijgt geen hunner de doctorale waardigheid. (Zie dokter.)

Beter door een' ezel gedragen, Dan door een paard in 't zand geslagen.19

Beter een half jaar op een goed paard gereden, dan zijn gansche leven op een' ezel.20

Beter een levende ezel dan een dood paard.

Daar steken veel ezels in één' vos alleen.21

Dan rijdt de drommel op een' ezel door het land. (Zie drommel.)

Dat de ezels niet weten, zullen de vossen hun wel leeren.22

Dat gelijkt naar het klappen van het ezelshoofd.

Dat is een ezel aan de luit gesteld.23

Dat is ezels last.24

Dat zal op de hazevangst gaan, zei de boer, en hij haalde zijn' ezel voor den dag. (Zie boer.)

Dat zou mij smarten, als een ezel het vasten.

De distels zijn de salade der ezels. (Zie distel.)

De eene ezel heet altijd den anderen eenen lastdrager. (Zie drager.)

De eene ezel heet den anderen langoor.

De eene ezel vrijt den anderen.25

De ezel en de drijver denken niet eveneens. (Zie drijver.)

De ezels dragen de haver, en de paarden eten die.

De ezels rijden daar op muilen.

De ezel van den koning van Castilië is maar een beest. (Zie beest.)

De ezel weet ook wat.1

De gekken grijzen niet; maar de ezels worden grijs geboren.2

De jongste ezel moet het pak dragen.

De molen is gesloten, de ezel vermijdt hem.3

Den ezel om laken zenden.4

De verstandigen zullen spreken, als de ezel zijne gebreken kent.5

De zadel past den ezel niet.6

De ziekte komt met haast gereden, En gaat met langzame ezels-schreden.7

Die een ezel geboren is, behoudt zijne ooren.8

Die een ezelshoofd wil wasschen, verspilt zijn water en zijne zeep.9

Die eens een ezel wordt, gaat altijd met lange ooren.10

Die ezel geboren is, moet ezel sterven.11

Die hier een ezel is, zal geen paard wederkeeren.12

Die hoeren leidt, of ezels drijft, 't Is vreemd, zoo hij in ruste blijft.13

Die tot een' ezel geboren is, zal geen paard sterven.14

Die tot een' ezel is geboren, Moet ezelen, of hij gaat verloren.

Die tot geen paard geboren is, moet ezel sterven.

Die van alles dragen moet, dient eene ezelshuid te hebben.15

Drie beesten schiep onze Heer: ezels, varkens en posten te voet. (Zie beest.)

Een bediende moet met ezelsooren luisteren. (Zie bediende.)

Een edelman zonder schulden is als een ezel zonder ooren. (Zie edelman.)

Een ezel blijft een ezel, al doet hij ook drie maal de reis rondom de wereld.16

Een ezel, die vrijt, Die p... (ook wel: schopt) of hij smijt.17

Een ezel geeft nog gaarne een' dooden leeuw een' schop.

Een' ezel kent men aan zijne ooren.18

Een ezel, met goud beladen, gaat gemakkelijk over weg.

Een ezel stoot zich geen twee malen aan één' steen.19 (Zie de Bijlage.)

Een gouden zadel maakt geen' ezel tot een paard.20

Een Griek kan leven, waar een ezel van honger zou sterven.

Een haastig (of: jagtig) man moet op geen' ezel rijden.21 (Zie de Bijlage.)

Een kwezel, een ezel en een notenboom moeten door slagen goed worden. (Zie boom.)

Een os en een ezel dienen niet aan éénen ploeg.22

[Gelijk het spreekwoord: Gij zult den akker niet bewerken met een' os en een' ezel te zamen, is ook dit op Deutern. xxii: 10 gegrond.]

Een rijke en gierige (of: Een karige rijke) is Salomo's ezel.23

Eens ezels dankbaarheid is veesten en schoppen. (Zie dankbaarheid.)

Elk mag loopen, zoo als hij wil; maar hij houdt zijn' tred, - hij slacht den ezel.24 (Zie de Bijlage.)

Elk op zijne manier, en de ezels op de oude.25

Ezels komen meê op 't kussen.26

Ezels schouderen, varkens muil, koopmans ooren.27

Geef een' ezel haver, hij loopt tot de distels. (Zie distel.)

Geen berg zoo steil of hoog, daar een ezel, met goud beladen, niet opklimt. (Zie berg.)

Gelijk de ezels: het oude pad.28

Gij wilt een' ezel uit zijnen tred leeren gaan!29

Gij zult den akker niet bewerken met een' os en een' ezel te zamen. (Zie akker.)

Goede trouw is de brug van de ezels. (Zie brug.)

Heb je geen paard, gebruik een' ezel.

Het gaat al verkeerd, als de zakken den ezel dragen.30

Het gaat met hem als met de ezels, die de haver dragen, en hooi eten.

Het is als de man met zijn ezeltje: zelden pas.

[Dat wil zeggen: het is niet zoo te maken, dat men buiten aanmerkingen blijft. Of de man op zijnen ezel zat, of er zijnen zoon op liet zitten; of zij zich beiden op den ezelplaatsten, of het dier ledig lieten gaan: altijd had men wat aan te merken. Het spreekwoord is uit eene der fabelen van lafontaine ontleend.]

Het is beter, met den uil (of: ezel) gezeten, dan met den valk gevlogen.31 (Zie de Bijlage.)

Het is beter, op een' ezel te zitten, dan zelf een ezel te zijn.

Het is een domme (groote, leelijke, of: grove) ezel.32

Het is eene ezelsbrug. (Zie brug.)

Het is een ezel in eene leeuwenhuid.

Het is een ezelskop.

Het is een moord, zei Mourik, al weêr een ezel dood.

[Te Gorinchem wordt alles, wat schade aanbrengt of verdriet veroorzaakt, een moord genoemd. De man, die hier sprekende wordt ingevoerd, klaagde aldus over het verlies zijner ezels; en daar men wist, dat zulks door eigen onachtzaamheid geschiedde, beklaagde men hem weinig, en is zijn gezegde tot een spreekwoord geworden.]

Het is een vergulde ezel.33

Het is een werkezel (ook wel: werkuil).1

Het is een wonderlijke strijd, Daar de eene ezel den anderen verwijt.2

Het is een woudezel.3

[Dit spreekwoord is genomen uit Gen. xvi: 12.]

Het is kwaad, den ezel ter bruiloft te nooden, als hij hout of water moet dragen. (Zie bruiloft.)

Het kwaad komt moedig aangetreden, En gaat weêr heen met ezels-schreden.4

Het past hem als een' ezel de laarzen.5

Het wapen van Brugge: een ezel in een' leuningstoel. (Zie brugge.)

Het woord is eruit, maar de ezel staat er nog.

Het zijn al geene ezels, die ezels heeten.6

Hier wrijft de eene ezel den anderen.

Hij gaat genoeg ter molen, die daar zijnen ezel zendt.7

Hij gelijkt Bileams ezel, die wijn draagt, en niet dan water drinkt. (Zie bileam.)

Hij grimlacht als een ezel, die in het bosch van een' wolf wordt gegroet. (Zie bosch.)

Hij heeft er zooveel verstand van, als een ezel van de algebra. (Zie algebra.)

Hij heeft ezelsooren als Midas.8

[Toen pan uit het riet, waarin de schoone nimf syrinx veranderde, om van zijne vervolgingen ontslagen te wezen, zijne fluitjes maakte, beeldde hij zich in, zulk een groot muzikus te zijn, dat hij zelfs apollo tot den kamp uitdaagde. De berggod tmolus wees aan apollo den prijs toe; maar de Phrygische vorst midas, die mede scheidsregter was, aan pan. De wraak, die de mythologie apollo daarover nemen deed, bezorgde aan midas een paar ezelsooren.]

Hij is beestiger dan een ezel. (Zie beest.)

Hij is beladen gelijk een lastezel.9 (Zie de Bijlage.)

Hij komt zijns vaders ezels zoeken? zijn ze hier?10

Hij moest een paardje (of: ezeltje) sch. geld hebben.11

Hij rijdt op het roode ezeltje.12

Hij schaamt zich als een ezel, wien de zak ontvalt.13

Hij slacht Bileams ezel: hij spreekt, voor dat hij gevraagd wordt. (Zie bileam.)

Hij slacht den boer, die naar zijn' ezel zocht, en hij zat er zelf op. (Zie boer.)

Hij slagt zijn' ezel, om de huid te verkoopen.

Hij sloeg den zak, en meende den ezel.

Hij springt van den os op den ezel.14 (Zie de Bijlage.)

Hij stelt zich zelven voor, gelijk de ezels doen.15

Hij vergeet als een ezel achter zijne ooren.16

Hij verstaat het, als een ezel het ABC. (Zie abc.)

Hij verwacht gouden horens aan een' ezelskop.

Hij wil veesten van een' dooden ezel hebben.

Hij wil wol van den ezel scheren.17

Hoe grooter ezel, hoe grooter geluk.18

l'Honneur aux dames: de varkens treden vooraan (of: de ezels gaan vooruit). (Zie dame.)

Ik zal met dat beest niet hollen, zei de postillon, en hij ging op een' ezel zitten. (Zie beest.)

Kwade menschen hebben nu eere en pracht; Goede menschen worden als ezels veracht. (Zie eer.)

Loop in een' ezel, of voor een' ezel.19

Men geeft den ezel de harp.20

Menigeen draagt een' zak, en noemt zijn' buurman een' ezel. (Zie buurman.)

Men kan een' ezel niet doen drinken, of hij moet dorst hebben. (Zie dorst.)

Men moet den ezels de kaarden laten.

Men moet hem bidden, gelijk men de ezels bidt.21

Men roept den ezel niet ten hove, dan als hij lasten dragen moet.22 (Zie de Bijlage.)

Men vindt meer vossen-vellen dan ezels-vachten in een' bontwerkers-winkel. (Zie bontwerker.)

Men vindt menigen ezel met twee beenen. (Zie beenen.)

Men vindt menigen ezel zonder lange ooren.23

Men zal hem op eenen blinden ezel laten rijden.

Men ziet wel ezels, die nooit zakken droegen.24

Met eene kleine els steekt men wel een' grooten ezel. (Zie els.)

Noch vinnig slaan, noch harde dwang doet den ezel drinken. (Zie dwang.)

Om een volmaakte ezel te zijn, heeft hij maar een' staart noodig.25

Op eenen blinden ezel kan men niet verre rijden.

Stoor u aan het schoppen van den ezel niet: het beest is niet wijzer (of: weet niet beter). (Zie beest.)

Twee gekken (of: hoovaardigen) kunnen het op éénen ezel niet uithouden.26

Van eenen ezel op eene jaarmarkt gep... zijn.27

Veel ezels maken den last ligt.28

Vreemde zorgen dooden den ezel.29

Wat den hond past, dat past den ezel niet.

Wat de vossen niet zeggen, dat zullen de ezels wel weten.30

Wat doet de ezel met de zakpijp!

Wat doet de ezel onder de apen? (Zie aap.)

Wat ezels voetschop voor den leeuw!

Wat zal een ezel honig eten!

Wij egels, wij ezels. (Zie egel.)

Zend een' ezel naar Lijfland, hij zal giegagen, als hij t' huis komt.

Zendt men een' ezel naar Parijs, Men krijgt hem weder, even wijs.1

Zeven dingen peinst de ezel, en de ezeldrijver acht. (Zie ding.)

Zijt gij een ezel, neem dan geen' leeuw tot medemaat.2

Zing voor den ezel, hij zal u bevijsten.3

Zoo gij sterft, zal men u met de huid begraven, dat doet men den ezel niet.4

Ezelin.

Ik ben een zoon van 's konings lijfpaard, zei de muilezel; maar hij vergat te zeggen, dat zijne moeder eene ezelin was.5


Vorige Volgende