Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850: van Anna Bijns tot Elise van Calcar

[p. 508]

Een correct-spellende analyste van de ziel
Anna Maria Vincentius
(Middelburg, 18 september 1697 - Middelburg, 23 mei 1730)

Anna Maria Vincentius werd op 18 september 1697 in Middelburg geboren als dochter van de notaris-advocaat Daniël Vincentius en Margaritha van Berkel. Haar leven was volgens een tijdgenoot dat van ‘een stille in den lande’: godvruchtig en ingetogen. Ze trad in 1725 in het huwelijk met de koopman Johan Huige. Vijf jaar later overleed ze na een ziekbed van nog geen week als gevolg van een fatale verkoudheid. Ze was ruim 32 jaar oud en liet een dochterje achter.

Daniël Vincentius, de vader van Anna Maria, was lid van de Middelburgse rederijkerskamer en in dat klimaat heeft het talent van Anna Maria zich ontwikkeld. Na haar overlijden vroeg de Middelburgse jurist Pieter de la Ruë aan de weduwnaar Johan Huige inzage in de gedichten die Vincentius had nagelaten. De la Ruë kende Huige goed van een godsdienstig gezelschap waaraan beiden deelgenomen hadden. De la Ruë selecteerde, ordende en schreef de gedichten in het net. De spelling nam hij ongewijzigd over, ‘te meer, dewijl [...] de spelling mij vrij wel geschikt, de geslachten bekwaamlijk onderscheiden en de naamvallen behoorlijk in acht genomen voorkwamen; iets zeker, 'tgeen men, voornaamlijk in schriften van vrouwen, zelden ontmoet’. De tekstbezorger en de drukker zetten er vaart achter: Anna Maria was eind mei 1730 overleden en half september van datzelfde jaar lag het bundeltje bij de Middelburgse boekhandel.

92 Titelpagina van het boek waarin in 1730 het nagelaten dichtwerk van twee vrome Zeeuwse vrouwen werd gebundeld Anna Rethaan en Anna Maria Vincentius Het godvruchtige karakter van het werk komt tot uitdrukking in het vignet, gegraveerd door F van Bleyswyk

[p. 509]

Het bundeltje verscheen niet separaat. Het kwam uit in één uitgave met de gedichten van Anna Rethaan, onder één titelpagina (Nagelatene Gedichten van vrouwe Anna Rethaan^o, en van Juffrouwe Anna Maria Vincentius), maar met een eigen paginering. De dichtbundel van Vincentius begint met acht genummerde klinkdichten over de heilsfeiten (Kerst, Pasen, etc.). De stichtelijke gedichten, die in de tweede afdeling staan, zijn persoonlijk getoonzet. Het gedachtengoed van Vincentius is typisch piëtistisch. Mediterend en biddend wordt de toestand van de ziel geanalyseerd, worden er zonden beweend en beleden en wordt er verzoening gezocht in het bloed van Christus. De derde afdeling wordt gevormd door de gelegenheidsgedichten in engere zin: op verjaardagen en bruiloften, maar ook ‘Op ene die de eerste maal tot het Avondmaal des Heren zou komen’.

In een brief van 19 september oordeelde De la Ruë dat de gedichten van Anna Rethaan^o en van Anna Maria Vincentius kwalitatief niet onder deden voor die van Aurelia Zwartte^o of Juffrouw Jetske Reinou van der Malen^o. In de lofdichten ging hij een stapje verder. Vrijmoedig constateerde hij daar dat de poëzie van Anna Maria Vincentius op gelijke hoogte stond met het werk van naamgenoten als Anna Roemersdr. Visscher^o en Anna Maria van Schurman^o.

1. Op de begravinge van den Here Jezus

In hun bundeltjes leggen Vincentius en Rethaan een opmerkelijke voorkeur aan de dag voor sonnetten. Deze belangstelling kan ontstaan zijn door de Middelburgse uitgave van L. Drelincourts Christelyke Klinkdigten, in Nederduitsch Rym vertaald door Pieter de la Ruë in 1727. In het onderhavige klinkdicht wordt de dood persoonlijk aangesproken ter gelegenheid van de begrafenis van Jezus. Vergelijkbaar met de ‘toepassing’ in een preek (applicatio) worden in de terzines de vruchten van Jezus' begrafenis ter sprake gebracht.

Verblijd u niet, o dood, schoon gij door uwe tanden,
Verwondde 's levens Vorst, wanneer de helse slang
Hem morzelde de hiel; want zekerlijk eerlang
Vertreedt hij haar den kop, en treft uw ingewanden.⁴

Zeg niet, hoe zal dit zijn? Hij is door mijne handen
Gekluisterd, en het lijf is in des grafs bedwang.
Zijn goddelijke stem zal met triomf-gezang
Die poorten openen, en breken al uw banden.

En hierdoor niet alleen is Hij uit uwe macht,
Maar is de vloek ook weg voor dien Hij heeft verkoren,
Die vol van hoop en troost dit vreugde-lied doen horen:

Waar is uw prikkel, dood? o hel, waar is uw kracht?¹²
Het graf is ons niet meer een plaatse tot verschrikking,
Maar aangenaam verblijf en ruste ter verkwikking.

4 vgl. Gen. 3:15: En Ik zal vijandschap zetten tussen u [de slang] en deze vrouw [Eva]; tussen uw zaad en tussen haar zaad; datzelve zal u den kop vermorzelen en gij zult het de verzenen vermorzelen

12 vgl. 1 Kor. 15:55: Dood, waar is uw prikkel? Hel, waar is uw overwinning?

[p. 510]

2. Op den zesden jaardag van juffrouwe M.S.H.

Het ritme van dit verjaarsgedicht, dat geschreven werd ‘uit liefd’, doch zonder kunst’, herinnert aan Vondels ‘Constantijntje’, dat nogal populair geweest moet zijn onder vrouwelijke dichters uit de zeventiende en achttiende eeuw, zoals Lescailje.^o

Lieve Mattje, zoete Saartje,
Die op heden 't zevend jaartje
Van uw levenstijd vangt aan;
Enig meisje, vreugd des moeders,
Wijl geen zusters noch geen broeders
Met U naar die liefde staan:

Iedereen moet U beminnen,
Wijl men in uw jonge zinnen
Reeds bespeurt een aardigheid,
Overtreffende zeer velen
Uwer medemaats in 't spelen,
In haar kinderlijk beleid.

Vroeg ziet men in u herleven
's Vaders geest, wien niet gegeven
Is, dien dag te mogen zien,
Dien gij heden hebt verkregen.
Doch 't is best hier van gezwegen.
's Heren wille moet geschiên.

Godes gunste wild' U sparen,
En bevrijden van gevaren,
Die U naderden, zo 't scheen.
Uwen tijd wild' Hij verlengen
En Hij wilde niet gehengen²³,
Dat die hoop wierd afgesneên.

Reden is 't, dat wij ons voegen
Bij diegeen', die, vol genoegen
En ten blijke harer gunst,
U op dezen dag ontmoeten,
En met zegen-wens begroeten,
Wel uit liefd', doch zonder kunst.

'k Hoop het Gode zal behagen,
Dat Hij in de zoete dagen
Van uw aangename jeugd
Al het kwade van u were,
Al het goede tot u kere,
U vergunne alle vreugd:

23 toestaan

[p. 511]

 

En als gij tot rijper jaren

 

Met de tijd zijt voortgevaren;

 

Wens ik u 't bestendig goed,

40

Dat u niemand kan ontrukken.

 

'k Wens u troost in ongelukken.

 

'k Wens u vreugd in tegenspoed.

 

 

 

Leer dan wijsheid, vrees den Here.

 

Acht uw moeder, volg haar lere,

45

Onderwerp u hare tucht;

 

Opdat U een heilzaam leven

 

In den lande zij gegeven,

 

En hierna de zaal'ge vrucht.

Bron
‘Nagelatene Gedigten van Juffrouwe Anna Maria Vincentius’. In: Nagelatene Gedichten van vrouwe Anna Rethaan, en van Juffrouwe Anna Maria Vincentius. Middelburg 1730.
(1) p. 7.
(2) p. 63-65.

Literatuur
F. Nagtglas, Levensberichten van Zeeuwen. Deel II, p. 858-859.
SP