Logo DBNL
Spreekwoordenboek der Nederlandsche taal (1990)

Spreekwoordenboek der Nederlandsche taal

(1990)–P.J. Harrebomée–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[H]

H.

Hij heeft drie H's op den rug.

[De drie H's zijn: houd hem hier. Het spreekwoord wordt toegepast op den predikant, die geene kans heeft, elders beroepen te worden; gelijk ook op ondeugende knapen, die naar de Indiën gezonden werden.]

Haag.

Haagje, Haagje! gij zult den kost wel krijgen.15

Haag is aan Huig geraakt.16

Huig is tegen Haag vergaderd.17

Huig kent Haag.18

 

Alle havens (of: hagen) schutten wind.19 (Zie de Bijlage.)

De een klopt op de haag, terwijl de ander vogels vangt (of: het nest heeft).20

De schapen, die tusschen hagen en doornen weiden, laten er van hunne wol. (Zie doorn.)

Die veel op de haag kloppen, of in de gracht zien, zullen niet gedijen. (Zie gracht.)

Het is haag en veld.21

Het is zoo wit als eene haag.22

Hij heeft achter de haag geloopen.23

[Dat is: hij brengt met lanterfanten zijn' tijd door. Men past dit toe op den leerling, die buiten weten van ouders en onderwijzer uit de school blijft. Zie over de verschillende benamingen van het heimelijk Schoolverzuim der Leerlingen Dr. de jager in zijn verzameld Archief voor Nederlandsche Taalkunde, I. bl. 185-204.]

Hij schuilt achter de gordijn (of: haag). (Zie gordijn.)

Hij wil hagen wreken.24

Iemand over de haag ligten.

Ik ben erin en moet erdoor, Al waren er duizend hagen voor.25

Men moet het serpent met eens anders handen uit de haag trekken.26

Sint Lourens hangt den regen op de haag.27

[Sint Lourens schijnt voor den 10 Augustus te zijn, wat Sint Margriet voor den 20 Julij is, althans een ander spreekwoord van denzelfden heilige zegt: Wanneer Sint Lourens het hoofd goed staat, zullen wij mooi weêr houden.]

Tusschen de haag en de gracht. (Zie gracht.)

Waar de haag (of: tuin) het laagst is, wil elk erover.1

Haai.

Als er veel haaijen op de kust komen, dan wordt het vaarwater gevaarlijk.2

De haai gaat op den rug liggen, om zijn' roof te happen.

Het is voor de haaijen.

Hij wordt nog eens van de haaijen opgevreten.

Haak.

Dat is niet in (of: Dat is buiten) den haak.3

De haak kromt zich.

De haken van flaauwers hechten niet. (Zie flaauwer.)

De mensch is geen puthaak; hij kan niet altijd krom liggen.

Den haak voeren.4

De visschen bewonen de diepten der zee, de arenden zweven in de lucht, - men kan de eerste met een' haak, de laatste met een' pijl treffen; maar 's menschen hart is op geringen afstand niet te doorgronden. (Zie afstand.)

De wereld is vol haken en oogen.5 (Zie de Bijlage.)

Elke vinger is hem een' haak waard.6

Gij zult nog aan den haak geraken.7

Het is een echte matroos, wiens vingers vischhaken zijn.

Het is een regt haakje, om een kannetje aan te hangen.

Het moet vroeg krommen, zal het een goede hoepel (reep, of: puthaak) worden.8 (Zie de Bijlage.)

Hij heeft den haak (of: hoek) al in de keel.9

[Dat wil zeggen: hij is gevangen gelijk de visch, die den haak of hoek te gelijk met het aas heeft ingezwolgen. Men past dit spreekwoord toe op den verliefden jongeling, die zich geheel en al aan zijn meisje heeft overgegeven.]

Hij heeft het aan den haak.

Hij is aan den haak gevaren.

Hij is getrouwd over den puthaak.

[Men zegt dit bocrtende, wanneer er zamenwoning bestaat, waarvan de ambtenaar van den burgerlijken stand geen register houdt. Zulk een huwelijk wordt gemakkelijk ontbonden.]

Hij loopt zijn gat uit de haken. (Zie gatten.)

Hij schiet in zijn' haak.10

Hij slaat op den haak.

Hij zit overal aan met zijne haken.

Iemand bij zijne kantshaken krijgen.

In den nood grijpt men zoowel naar een' stront als naar een' puthaak, zei Dries, en bij lag in het water. (Zie dries.)

Laat ge uw' haak maar altijd hangen, Wat gij zoekt, zult ge ook eens vangen.11

Tusschen twee haakjes.

Zij willen in den haak niet bijten.12

Haal.

Het haaltje is er gehangen.13

Hij is zoo zwart als eene haal.

 

Hij gaat aan den haal.

Haal-in.

Het is een haal-in.14

Haam.

Hij is in het haam.

Ik zal hem weder door het haam laten kijken.

Haan.

Aan kam en sporen kent men den haan.15

Al kraait de haan nog zoo hoog.16

Alle ding dient waargenomen, zei de haan, en hij zat op het ei, om niet te missen. (Zie ding.)

Alle hanen moeten een' kam hebben.17

Als de haan kraait, tukt het hennetje.18

Als de haan van Kees eijeren legt, dan heb je alle dag wat versch. (Zie dag.)

Als de hanen kraaijen, is het verandering van weêr.19

Als de hen kwaad is, ontziet ze den haan niet.20

Als hij spreekt, zoo kraait de haan op den kerktoren.21

Als men den haan hoort kraaijen, moet men altijd niet gelooven, dat het dag is. (Zie dag.)

Anders kraait de haan nog wel Poolschen rijksdag. (Zie dag.)

Beter zal het haantje zingen, Als het mag aan 't water springen.22

Daar dienen geene twee hanen op ééne werf (of: op éénen mesthoop).23

Daar kraait noch haan noch hen.24

Daar zal geen haan na kraaijen.25

Dat is kippetjes praat: de haantjes lagchen erom.26

Dat land hoort den haan niet kraaijen.27

Dat zijn hanepooten en kattenklaauwen.28

De haan zal beter kraaijen, als hij zijn' strot eens gespoeld heeft.29

De hanevoet is hem gestrooid (of: gebreid).30

De hen overkraait den haan.31

Der erfgenamen traan Is maar gemaakte haan. (Zie erfgenaam.)

Die daar spreken mostaard-sterk, zouden geen' gebraden haan den staart uithalen.32

Die de kracht had van den haan en de lenden van den hond, Hij begeerde, al wat hij vond.1

Een bagijnen-pater, Een visschers kater En molenaars haan: Als deze drie van honger sterven, dan zal de wereld vergaan. (Zie bagijn.)

Eene vette hen en een magere haan: dat staat goed.2

Een goede haan drinkt nooit, zonder zijne hennen te roepen.

Een goede haan is nooit vet.

Een goede haan kraait tweemaal.3

Een haan eet eerder een spint haver op als een paard.

[De meening is, dat een haan in korteren tijd een spint haver, dat is: een zestiende deel van eene oude mud, kan opeten, als dat hij een paard zou kunnen opeten, - en niet, dat de haan een vlugger eter is dan (hier geen als) een paard.]

Een haan is stout (of: kraait best) op zijn eigen erf (of: zijn' eigen' mesthoop). (Zie erf.)

Een jonge haan kraait wel.4

Een kippende haan Kan nog bestaan; Maar een' liggenden hond Waait geen brood in den mond. (Zie brood.)

Een magre haan en vette hin Is een bewijs van zoete min. (Zie bewijs.)

Een verwonnen haan wil weder ten strijde.5

Eer de haan gekraaid heeft.6

Er is een vreemde haan op uw erf. (Zie erf.)

Haanneef sprak tot zijne hennen: Elk moet zich zelven kennen.7

[Dat wil zeggen: elk moet weten, wat hem past, en wat hem niet dienstig is. Het spreekwoord is van algemeene toepassing. Wil men hetzelfde uitdrukken in opzigt tot het geestrijke vocht, dan zegt men: Die een hoofd van een pintje heeft, moet geene kan willen drinken.]

Had hij het op mij geladen, daar zou een andere haan kraaijen.8

Hem dunkt, de beste haan in den korf te zijn.9

Het geschiedt om de zekerheid, zei dokter Hasius, en hij trok zijn mes tegen een Siams haantje. (Zie dokter.)

Het is een aardige haan, maar hij wil geen' stront pikken.10

Het is een edelman, gelijk zijn hoed een hanenkam. (Zie edelman.)

Het is een haan met een' dubbelen kam (ook wel: met kam en sporen).11

Het is in huis een groot verdriet, Daar 't hennetje kraait en 't haantje niet.12 (Zie de Bijlage.)

Het staat wat haanachtig, zei Klootje.13

Het zijn hanen- (ook wel: kromme) eijeren (of: eijeren, die de boeren van roggebrood leggen). (Zie boer.)

Hij hangt den gebraden haan uit (of: Hij speelt den gebraden haan).14

[In de Navorscher, vi. bl. 84, vind ik deze niet onaannemelijke verklaring: ‘Op de oude, eenvoudige maaltijden in den burgerkring was een stuk rundvleesch reeds een hoofdschotel, - ander vleesch kwam er niet, of 't was eene ongehoorde weelde. Wie een' gebraden haan opschafte, maakte eene vertering, die voor verkwisting gold, en verhief zich boven zijn' stand. Van daar het spreekwoord, waarmede iemand wordt aangeduid, die door groote verteringen zich aanstelt, alsof hij schatrijk is. Misschien schuilt er nog eene woordspeling in haan, waardoor men liever dezen vogel, dan bijv. eene kip of eene duif noemde.’]

Hij heeft het er als een molenaars haan (of: als een haan op den molen).15

Hij heeft het inwendig, gelijk de hanen van Van Kessel.16

[De schilder johannes van kessel was algemeen beroemd om zijn kunstig schilderen van bloemen en dieren. Daar zijne natuurlijk geteekende hanen echter natuurlijk niet kraaiden, zegt men van den man, die zich niet uitwendig openbaart, dat hij het inwendig heeft, even als zulks het geval was met van kessels hanen.]

Hij herstelt zich als de haan in het weivat.17

Hij is altijd haantje de voorste.18

[Die zich aan de spits stelt, maar daarbij onbedacht te werk gaat, is een haantje de voorste. Ofschoon haantje de voorste wel eenige overeenkomst met pietje de voorste heeft, betwijfel ik echter, of ons haantje wel iets met petrus' voorbarig gedrag te maken heeft.]

Hij is een haan, maar op zijn nest.19

Hij is koning over de kippen, als de haan er niet is.20

Hij kraait al vroeg voor een' nog zoo jongen haan.21

Hij loopt als een haan, die in den stront getrapt heeft.

Hij loopt erover heen als eene hen (of: een haan) over de heete kolen.22

Hij loopt erover heen als een haan over het koorn.23

[Zonder bij het vóórlaatste spreekwoord aan de vuurproef te denken, waartoe de hen of haan mij in den weg treedt, wil ik dáár alleen aar den onvasten looper gedacht hebben, die nie weet, waar hij zijne voeten zal nederzetten en bij het volgende spreekwoord aan den onbesuisd voorthollende. Het laatste spreekwoord behoeft dus geene verbastering van het vorige te zijn, gelijk mensinga denkt.]

Hij loopt (of: kraait) als een haan van een' stooter.24

Hij plukt ze, als de boer zijn' haan. (Zie boer.)

Hij spreekt zoo hoogdravend als een haan, die op den predikstoel kraait.1

Hij staat verlegen als een haan in eene dodde werks. (Zie dodde.)

Hij stinkt als een bok (bunsing, of: drekhaan). (Zie bok.)

Hij treedt zoo moedig als een Engelsche haan. (Zie engeland.)

Hij wil den haan spelen, eer hij uit den dop is. (Zie dop.)

Hij wil weêr aan Als een kwade haan.2

Hij wordt zoo rood als een kalkoensche haan.3

Hoewel men den haan niet hoorde kraaijen, zal het toch wel dag worden. (Zie dag.)

Ieder vogel wil de haan in den korf zijn.4

Ik geloof al, wat ik gelooven moet; maar ik geloof niet, dat deze haan bij mijne hennen hoort.5

Ik gun hem die haneveêr op zijne muts.6

Ik heb wel meer zulke hanen hooren kraaijen.7

Ik stuur mijne hanen uit: elk wachte (of: beware) zijne hennen.8

Ik zal het meê wat kort maken, zei Reintje, en hij zat te kieskaauwen aan een' ouden haan.9

Kam en sporen van den haan Doen zijn' ouderdom verstaan.10

Magere hanen kraaijen het hardst.11

Man! pas op uwe kippen, want mijn haan is los.

Men moet niet één ei onder een' haan leggen, want die trapt het met zijne pooten aan stuk ken. (Zie ei.)

Men ziet dikwijls een' jongen haan, die wat te stout gekraaid heeft, den kam een winig korten.

Met Nieuwjaar zijn de dagen eene haneschrede gelengd. (Zie dag.)

Met poot en bek trekt de haan tot zich. (Zie bek.)

Morgen vóór het hanen-gekraai. (Zie gekraai.)

Oude hanen zijn moeijelijk te plukken.

Schrijf het in den schoorsteen, dan zal de haan het niet uitkrabben.

Twee hanen in één huis, De kat met de muis, Een oud man en een jong wijf Geeft eeuwig gekijf. (Zie gekijf.)

Van Sinte Lucie tot Kersmis meerdert de dag eene baneschrede. (Zie dag.)

Verdeelde hanen eet de vos.12

Vroeger kraaiden de hanen nog, zei doove Jurriën, maar thans gapen ze slechts.

Waar vindt men een' molenaars haan, die nooit een gestolen graantje gepikt heeft! (Zie graan.)

Wanneer zij met iemand een kapoentje at, zat zij altijd naar een hanenkammetje te pikken.13

Wij scheiden zoo niet (of: Wij zullen malkander wel nader spreken), zei de haan tegen de pier, en hij vrat haar op.14

Wij zullen den rooden haan uitsteken (of: laten kraaijen).15

[Dat wil zeggen: het kruid in den brand steken. Tuinman zegt: ‘Eer 't gebruik der vuursteenen ingevoert was, had men brandende lonten op den haan der vuurroers en musketten. De ontvonkte kool der zelve was rood. Hierom word dat trektuig, 't geen naar eenige gelijkenis van een haanskop gevormt is, misschien uit de eerstgemelde reden (nl. dat een roode haan het zinnebeeld van vuur zou zijn), noch genaamt de haan, en om de opgehechte brandende lont, doe de roode haan. Wanneer daar door het buskruid op de pan wierd aangesteken, veroorzaakte het dien slag, die als het kraaijen van dien haan was.’ Bilderdijk wil aan den kam van den haan gedacht hebben, als hij in zijne Verkl. Geslachtlijst der Naamw. op het woord kam aanteekent: ‘Dat men oudtijds by ons door een zeer gemeene spreekwijze, een brand met den naam van rooden haan beteekende, is om de puntige opzetting der gloeiende vlammen, by de punten van den rooden hanenkamgeleken.’ Mensinga bestrijdt eenige denkbeelden, zonder zich bepaald te verklaren. En daar ik tusschen de verschillende meeningen niet durf beslissen, kieze men, wat 't waarschijnlijkste voorkomt.]

Zes bennen en een haan: Daar kan een man op ledig gaan.16

Zij is eene haneveêr.17

[Dat wil zeggen: het is een wild meisje of eene ruwe vrouw, tot twisten en vechten gereed. Zij heeft eene veêr van den haan. In den tijd van maurits en frederik hendrik was er in het Staatsche leger eene ruiterbende, met haneveren op de hoeden of mutsen. Die bende bestond uit groote hachjes. Mogelijk is van deze het spreekwoord ontstaan. Tuinman zegt, dat ‘de moeskoppende soldaaten, en vrijbuiters, ook haanen veêren genoemd wierden, om dat ze ouds tyds de mode hadden van zulke pluimen op den hoed te steken.’ Dat het spreekwoord zijn' oorsprong zou hebben van jans haneveer, die, in 1820, te Breda haren vader vermoordde, zal wel niet waar zijn, daar er, vóór zij hare booze daad bedreef, reeds haneveren waren.]

Zijn haan moet koning kraaijen (of: is koning).18 (Zie de Bijlage.)

Zij pluisteren malkander gelijk de hanen.19

Zoo lang de wind waait en de haan kraait.20

[Men wil met dit regtskundig spreekwoord op de krachtigste wijze het denkbeeld van eeuwig en altoos uitdrukken. Welke andere bewoordingen men hier en daar in keuren, costumen, handvesten en bij eeden, enz. gebruikte, om er hetzelfde denkbeeld mede aan te wijzen, zie men bij v. hall, ter aangewezen plaatse.]

Zoo lang 't geluk u dient, Zoo hebt gij menig vriend; Maar raakt die haan aan 't draaijen, Weg vliegen ze als kraaijen. (Zie geluk.)

Haar.

Aan alle haar hangt een druppel zweet. (Zie druppel.)

Alle dingen zijn wel: Heeft het lief (of: de bruid) geen geel haar, zij heeft geel vel. (Zie bruid.)

Allengskens een haar, zoo wordt de man kaal.1

Als de haren geschoren zijn, dan dansen de luizen op de stoppelen.2

Als de jonkers malkander plukharen, dan moeten de boeren hun haar leenen. (Zie boer.)

Als ik een valsch haar op het hoofd had, zou ik het uitrukken.

Al weêr één, al weêr één, zei Govert, en hij haalde de bruiloftsgasten één voor één met het haar de trappen op. (Zie bruiloft.)

Daar elk den ander het haar van het hoofd spreekt.3

Daar gij zelf niet zijt, wordt uw haar niet uitgetist.

Daar groeit geen goed haar op (of: Daar zitten geene goede haren in) hem.

Daar is een haar in de boter. (Zie boter.)

Dat is eene pruik met Alphonsus, zei de boer, en hij had twee aalsvellen aan zijn haar hangen. (Zie aal.)

Dat is eene vervloeking, waarvan de haren op het hoofd te berge rijzen. (Zie berg.)

Dat mag geen haar liegen.4

De bok verandert wel van haar, maar niet van nukken. (Zie bok.)

De een scheert de schapen, en de ander de varkens, zei Jan: Ik heb er het haar, en hij er de wol van.5 (Zie de Bijlage.)

Den wolf kan men al zijne grijze haren niet uittrekken.

De zorg brengt grijze haren voort.6

Die een goed hoofd heeft, heeft geen haar gebrek. (Zie gebrek.)

Die geen' blank heeft, om zich te laten scheren, moet zijne knevels met geene pomade laten strijken, of zijn haar doen poeijeren. (Zie blank.)

Die van den hond gebeten is, moet van hetzelfde haar daarop leggen.7 (Zie de Bijlage.)

[Dat is: verdrijf het kwaad door het eigen kwaad; gelijk het bijgeloof meende, dat de dollehondsbeet te genezen was door eene pleister van hondenhaar. Het spreekwoord wordt op dronkaards toegepast, die de duizelingen in het hoofd, door den drank ontstaan, door den drank trachten te verdrijven.]

Eenen man met rood haar, eene vrouw met eenen baard: groet ze over vier mijlen ver of lang, met drie steenen in de hand. (Zie baard.)

Eene zwarte kat heeft zwart haar.8

Een gehaard man is zot of gelukkig.9

Een goed paard is eene edele have, als het rein van haar en gaaf van pooten is.10

Eén haar maakt geen' wijkwispel.11

Een ruigbol schreeuwt zoo leelijk als een kaalkop, wanneer men hem eene vlecht haar uittrekt.12

Eén varkenshaar maakt geen' kleêrborstel, en ééne pluim geen bed. (Zie bed.)

Een vos verliest wel zijne haren, maar niet zijne streken.13

Een vrouwenhaar trekt meer dan een marszeil (of: kabeltouw).14

Een vrouwenhaar trekt meer dan zeven paarden (of: dan honderd paar ossen).15

Elk haartje verhindert een' slechten schrijver.

Er is een haar in het spel.

Fraai voorgedaan is half verkocht, zei de meremin, heur haar kammende; toen werd zij gevangen, wie men zocht.16

Geef u aan den duivel met één haar over, en gij zijt voor eeuwig in zijne magt. (Zie duivel.)

Geen haar zoo klein, of het heeft ook zijne schaduw.17

Gekruld haar, gekrulde zinnen.18

Geloof geen' monnik, of hij hebbe haar in de hand.19 (Zie de Bijlage.)

[Dat wil zeggen: laat u niet alles wijsmaken, al was 't ook door een' man, die door zijn' stand geregtigd schijnt, om uw vertrouwen te bezitten, maar juist daarom u foppen wil. Dat hij zijn haar in de hand vatte, dat is: zijn gezegde beëedige. De ouden grepen bij de plegtigheid van het eedzweren hunne hoofdharen met de hand aan. Zie over het gebruikelijk eedzweren der Friezen het spreekwoord: Men kan den Fries gelooven, want hij heeft zijne haren met de vingeren aangeraakt.]

Gij moet er den kop (of: de haren) bijscheuren.20

Haar Komt te baar, Al is 't over zeven jaar.

[Het geringste zelfs wordt aan 't licht gebragt, en blijft niet verholen.]

Heeft eens de duivel u bij een haar, Zoo heeft hij u spoedig ook gansch en gaar. (Zie duivel.)

Het eene haar op 't andere.21

Het haar zal hem uitvallen.

Het hangt aan een haar.22

Het hangt met een haartje aan den hemel.23

Het hollen is het paard benomen, Wanneer de grijze haren komen.24

Het is een haarklover.25 (Zie de Bijlage.)

Het is een haarzak.26

Het is een kerel, die met huid en haar voor een vijfje nog te duur is.

Het is gedaan met kalot, en hij draagt zijn eigen haar.1

Het is geen vrijer, die nog geen haar aan de kin heeft.2

Het is kwaad kammen, daar geen haar is.3

Het is kwaad worstelen met den naakte, of haar plukken met den kaalkop.4

Het is met zijn haar getrokken.5

Het is zoo fijn als een haar.

Het krenkt mij geen haar op mijn hoofd.6

Het scheelt geen haar breed (of: Er ontbreekt geen haar aan).

Het staat er zoo dik op als het haar op den hond.7

Het steekt hem in het vleesch en niet in het haar, anders zou men het afscheren.

Hij begint haar aan de kin te krijgen.

Hij bestaat mij niet van huid of haar.8

Hij draagt de muts op drie haartjes.9

Hij draagt haar onder zijn hemd.10

Hij eet het met huid en haar op.11

Hij gelijkt hem op een haar.12

Hij heeft Bunschoter haar onder de armen. (Zie arm.)

Hij heeft daar haar gelaten.13

Hij heeft een haar van den duivel in. (Zie duivel.)

Hij heeft er zooveel berouw van als haren op zijn hoofd. (Zie berouw.)

Hij heeft geen haar op zijne tong.14

Hij heeft haar op zijne tanden.15

Hij heeft het haar van denzelfden hond.16

Hij heeft het hem haar klein verteld.

Hij heeft het in de haren (of: in de kruin, ook wel: Hij heeft pijn in het haar).17

[De dampen van den sterken drank zijn opgestegen, en hebben hem bevangen.]

Hij heeft voor niet geene grijze haren.

Hij heeft wel een haar in den nek, dat hem daarvan zal terughouden.

Hij heeft wild haar in den neus.18

Hij heeft zijne nestharen nog.

Hij heeft zijn wild haar verloren.

Hij is er geen haar te goed toe. (Zie goede.)

Hij is het haar (of: de huid) van den hond niet waard.

Hij is het haar van den duivel niet waard. (Zie duivel.)

Hij is met een stroo (of: een haar) te trekken.19

Hij kan een haar in drieën (of: vieren) kloven. (Zie drie.)

Hij kijft om een haar.20

Hij krijgt menig vreemd haartje bij zich op stal.

Hij laat zich liever laarzen en kielhalen, dan dat hij een haar breed zoude toegeven.

Hij meent, dat hij de fortuin bij het haar heeft, en het is maar bij de bloote billen. (Zie bil.)

Hij scheurt (of: sleept) het er als met de haren bij.21

Hij sch.. haar.

[Hij wordt benaauwd.]

Hij stelt (of: zet) het op haren en snaren.22

[Dat is: hij doet, gelijk hij wil, en ontziet niemand. Het spreekwoord is waarschijnlijk ontleend van het stemmen en bespelen der viool. Posthumus heeft eene andere verklaring, die echter mede overweging verdient.]

Hij vat de zaak in het gewricht (of: bij het haar). (Zie gewricht.)

Hij weet het op een haar.

Hij wil haar van de padde.

Hij wordt geen haar (of: geen kruis) rijker.23

Hij zal geen haar breed voor hem uit den weg gaan.24

Hij zal zijn haar weêrom halen.25

Hij zal zijns vaders grijze haren nog met schande doen ten grave dalen. (Zie graf.)

Hij zit met de handen in het haar.26

Iemand in het haar (of: de veren) zitten.

Iets in zijn haar en vederen laten.27

Iets uit zijn haar en vederen stooten.28

Ik acht hem geen haar.29

Ik ga naar de oude wet, zei Meeuwes de Kwaker, en hij had kort haar en lange ooren.30

Ik geef daarvoor geen haar van mijn hoofd.31

Ik heb geen haar op mijn hoofd, dat daaraan denkt: als ik wist, dat ik er een had, ik zoude het uittrekken.32

Ik heb het u geen haar verminderd.33

Ik ken hem van huid en haar.34

Ik lust zulken kost niet meer, het is mij wat harig, zei Agnietje de moffin, en zij at het haar van artisjokken op. (Zie agnietje.)

Ik moet er haar of pluimen van hebben.35

Ik vraag daar geen haar naar.36

Ik zal er mij geene grijze (of: graauwe) haren van zetten.37

Ik zal hem het haar wel eens uitkammen.

In alle haar mag wel een goed paard steken.38

Kort haar is gaauw gekamd.

Lange haren, kort geheugen. (Zie geheugen.)

Men kan den Fries gelooven, want hij heeft zijne haren met de vingeren aangeraakt. (Zie fries.)

Men kan geen' kaalkop bij het haar vatten.

Men kan hem den mond met een paarden haar openmaken, maar met geen kabeltouw weêr sluiten.

Men moet de gelegenheid waarnemen (of: bij de hand nemen, ook wel: bij het haar grijpen). (Zie gelegenheid.)

's Menschen leven hangt aan een haar.

Men trekt mij wel met een haar, Daar ik gaarne waar.1

Men zon er grijze haren van krijgen.

Men zou van spijt zich het haar uit den rug trekken.

Nu zal der kat het haar uitgaan.2

Rood haar en elzenhout Wordt op geen' goeden grond gebouwd. (Zie Els.)

Rood haar met eene spitsche kin: Daar steekt de duivel in. (Zie duivel.)

Schoon haar en wel te zingen Zijn vergankelijke diugen. (Zie ding.)

Schuw, dat zwaar is; Trouw, dat paar is; Scheer, daar haar is.3

Simpel heeft mal in 't haar gevat.4

Van alle haar zijn goede paarden.5

Veel haartjes maken eenen borstel. (Zie borstel.)

Vrouwen met gekruld haar hebben wormen in het hoofd.6

Wat gaat hij kammen, die geen haar heeft!7

Wat in de meimaand trouwt: daar is geen goed haar aan.

[Het bijgeloovig denkbeeld, dat de booze geesten in de meimaand in het bruidsvertrek kwamen, om het jonge paar te verworgen, drong van de Romeinen tot onze voorouders door, en gaf tot dit spreekwoord aanleiding. Wie zich tegen dat denkbeeld zou willen verzetten, zoo dacht men, zou zijne onbedachtzaamheid boeten. Ovidius handelt daarover zeer uitvoerig in zijne Tast. v. vs. 451-501.]

Wie zelden de haren kamt, doet het niet dan met pijn.8

Wit haar behaagt aan de meisjes niet.9

Zacht in het haar, de kinderen worden anders kroes.10

Zij harrewarren over een geitenhaar. (Zie geit.)

Zijn haar krult als wingerden.

Zij vechten om haar en pluimen.11

Zij zijn mannen in het haar.

Zij zitten elkander in het haar.12

Haard.

Asch ligt aan den haard. (Zie asch.)

Daar komt bezoek (of: Ik dacht het wel), want ik had een' driekanten turf aan den haard gelegd. (Zie bezoek.)

Daar men in zulke haardsteden vuur stookt, moet een geweldige rook opgaan.

Dat zegt men alleen in het hoekje van den haard.

De pan is bij hem altijd op den haard.

De zeug gaat daar om den haard.

Die haardstede is niet suffisant, zei Leendert, en hij stookte een vuur op het ijs.13

Die het vuur van doen heeft, moet het van den haard halen.

Die met den haard kan omgaan, weet van proven.14

Die weinig wint en veel verteert, Vindt op het laatst een' blooten heerd.

Een engeltje op straat, een duiveltje over den haard. (Zie duivel.)

Een goed vuur aan den haard versiert een huis meer dan een bekken in het middelschot. (Zie bekken.)

Een kleine haard behoeft slechts weinig hout.15

Een scheetje in het bed is zoo goed als een turfje aan den haard. (Zie bed.)

Eigen haard Is goud waard. (Zie goud.)

Eigen vuur en baard kookt best.

Het is gemakkelijker twee haarden te bouwen, dan op één' vuur te stoken.

Het staat geschreven op den heerd: Zoo gewonnen, zoo verteerd.16

Hij heeft haardstede noch woonstede.17

Hij wil den duivel een haardje aanstoken. (Zie duivel.)

Hij ziet op een' konden haard.

Ik kan het niet verkerven, zie de kat, en zij dreet bij den haard.18

In het hoekje van den hard, daar de monnik dood vroor.19

Men kent geen' waard, Voor dat men met hem gaat over den haard.20

Niets kouder dan arme lieden haard.21

Ongehavende wijven zijn goede huishaarden.22

Te bed best, zei de bruid, en zij was aan den haard vergeten. (Zie bed.)

Te huis ziet men dikwijls op vreemden haard.23

Twee honden aan denzelfden haard bijten elkander.24

Ze reizen en trekken in het hoekje van den haard.

Haarlem.

Dat is het wapen van Haarlem, zei Gijsje, en hij zag het zevengesternte. (Zie gijs.)

Die maar iets is, vindt men in de Haarlemsche courant. (Zie courant.)

Het zit zoo vast als Haarlem.

Hij heeft van den Haarlemschen dokter de benedictie op het schavot ontvangen. (Zie benedictie.)

Hij is zoo wreed als de beul van Haarlem. (Zie beul.)

Hij kan wel hooren, wat de Damiaatjes te Haarlem luiden. (Zie damiaatje.)

Haarlemerdijk.

Hij spreekt hoog Haarlemerdijksch.

[De Groninger zegt bijv. t' huus blieven voor t' huis blijven. Wie nu het laatste zegt, wordt dáár gehouden, hoog Haarlemerdijksch te spreken. Dat is dus een ander Haarlemerdijksch, als waarvan bilderdijk, in zijne Aant. op hooft, iii. bl. 118, spreekt, geldende ‘een buurt in Amsterdam, die voor de harde a of

aa altijd ee zei,’ en van welke ‘men in de andere buurten, ten aanzien van deze, de aardigheid had van hen te doen zeggen: Beesje, slee den heek in den peel en heel néé je.’]

Haas.

Al is het haasje nog zoo snel, De koe die komt er evenwel.1

Als de haas den wind jaagt.2

Als de leeuw dood is, kunnen de hazen wel over hem heen huppelen.

Brood Is der hazen dood. (Zie brood.)

Daar ligt de haas in het zout.3

Daar loopen vele hazen om.

Daar men 't minst verwacht, Springt de haas uit de gracht. (Zie gracht.)

Dan gaan de krabben nog met den haas door.4

Dat zal op de hazevangst gaan, zei de boer, en hij haalde zijn' ezel voor den dag. (Zie boer.)

De brak doelt op den haas, De wind behoudt het aas. (Zie aas.)

De dominé is geen windhond en de kerk geen haas: zij loopen niet weg. (Zie dominé.)

De haas is gaarne daar, waar hij geworpen is.5

De haas is ontsnapt.

De haas kiest altijd het ruime veld.6

De haas lijdt vervolging om zijne lekkere bouten. (Zie bout.)

De haas zoude eer den hond vangen.7

De hazen leggen bonte eijeren. (Zie ei.)

De hazen sterven van tandpijn.8

[Wel te verstaan: van de pijn, door de honden veroorzaakt, niet door pijn aan hunne eigene tanden.]

De jagers vangen de hazen, en de hazen de jagers.

De schildpad zou eerder den haas voorbij loopen.9

De slak komt er zoowel met kruipen, als de haas met loopen.10

Die een' haas, een' ree of een zwijn vangt, maakt ze zijn.11

Die twee hazen te gelijk wil vangen, krijgt geen van beide (of: den eenen verliest hij, den anderen laat hij).12 (Zie de Bijlage.)

Die van den haas eet, lacht er zeven dagen na. (Zie dag.)

Die vijftig jaar oud is, dient meer naar een kussen dan naar een' haas te zien.13

Eene talie van een' haas is eene el van eene kat waard. (Zie el.)

Een haas bespringt ook wel een' leeuw, als hij op 't gijpen ligt.14

Een haas legert zoowel in een klein als in een groot bosch. (Zie bosch.)

Een' haas, waar men geen' loop in ziet, En vangt een goede weiman niet.15

Eén konijn in 't hok is mij meer waard dan tien hazen in 't veld.

Een zwarte haas is ons te gemoet gekomen.16

Gebraden hazen loopen den slaper niet in den mond.17

Gij moet vos en haas zijn.18

Haas is een lekker eten, zei de jongen, want mijn grootvader heeft ze zien eten. (Zie eten.)

Haas, lik mij den poot.19

Hazen en hoeren zijn kwaad te temmen.20

Het is een adellijk haasje.

Het is een kloeke haas.21

Het is een regte hazenkop.22

Het is in de grootte niet gelegen, anders zou de koe den haas wel vangen. (Zie grootte.)

Het is kwaad hazen (of: vogels) met trommels vangen.23 (Zie de Bijlage.)

Het kan gebeuren, dat de koe een' haas vangt in een naauw straatje.24

Het wild (of: Den haas) in zijn leger betrappen.25

Hij blijft bij den man, als de haas bij de honden.26

Hij blijft bij zijn woord, als een haas bij eene trompet (of: trommel).27

Hij blijft bij zijn woord, als een haas bij zijne jongen.

Hij denkt ook: laat den haas maar loopen, ik heb toch den brief in den zak. (Zie brief.)

Hij doet een hazenslaapje.28

Hij gaat erop los als de hond op den haas.

Hij grasduint in eens anders goed, als een haas in de koolbladeren. (Zie blad.)

Hij heeft een hart als een haas.

Hij heeft voor haas en hond geloopen.29

Hij heeft zijne schoenen met hazevellen gelapt.30

Hij is een dwaas, Die om een' haas Veel smarten lijdt, En nog een paard, Veel ponden waard, Den hals afrijdt. (Zie dwaas.)

Hij is te vangen als een haas met eene trommel.31

Hij is zoo bang (ook wel: zoo vervaard) als een haas.32

Hij is zoo frisch (of: gezond) als een haasje.33

Hij kiest het hazenpad (of: Hij loopt als een haas weg).34

Hij ligt er bij als een haas in zijn leger.

Hij loopt als een hond, die naar een' haas snuffelt.

Hij loopterover heen als een haas over de stoppelen.35

Hij meende, dat hij daar een' haas gevangen had.36

Hij neemt een' hazensprong.

Hij speelt haas op.1

Hij spitst zijne ooren als een haas.2

Hij steekt den hazenwimpel op.3

Hij trekt het hazevel aan.4

Hij vlugt niet, die wijkt, zei de boer, en hij smeerde zijne schoenen met hazevet. (Zie boer.)

Hij weet, waar de haas liep.5

Hij wil met éénen sprong twee hazen bespringen.6

Hij zal het haasje wel bestrikken.

Hij ziet er uit als een gespannen haas.

Ik heb wel meer hazen hooren hoesten.7

Ik wenschte, dat hij zoo diep in den grond zonk, als een haas in tien jaar loopen kan. (Zie grond.)

In dezelfde weide zoekt de os gras, de windhond een' haas, en de ooijevaar een' kikvorsch. (Zie gras.)

In kleine bosschen vangt (of: vindt) men wel een' grooten haas. (Zie bosch.)

Men beveelt den haas het vaandel.

Men kan daar geene hazen meer mede vangen.

Men moest mij hier geene katten voor hazen verkoopen.

Men moet geene twee hazen te gelijk willen jagen.

Men weet nooit, hoe eene koe een' haas vangt.8 (Zie de Bijlage.)

Men zou eenen haas eer met eene klok vangen.9

Met onwillige honden is het kwaad hazen vangen (of: ter jagt gaan).10

Met welke saus wilt gij het liefst gebraden worden? vroeg de kok aan den haas.

Om hazepeper te maken, moet de kok een' haas hebben.

Onder de kool schuilt de haas.11

Onverwacht komt de haas te voorschijn.

Ook hazen trekken een' leeuw bij den baard, als hij dood is. (Zie baard.)

Scheiden, bitter scheiden, zei de hond, toen hem de haas weêr ontloopen was.12

Terwijl de hond p..., ontloopt de haas.

Veel honden zijn den haas zijn dood. (Zie dood.)

Wie trouwt er hazen en vossen? en zij paren evenwel.

Wij honden vangen de hazen, zei het keukenrekeltje.13

Zich voor dich: trouw wordt weinig gevonden, zei de hond tegen den haas.14 (Zie de Bijlage.)

Zij jagen denzelfden haas.

Zij jagen het haasje met malkanderen.15

Zij loopen (of: houden het) met de hazen, en jagen met de honden.

Haastig.

De haastige overloopt zich.16

De haastigers hebben gedaan.

Gij zijt zoo haastig: gij zoudt niet deugen, om varkens te maken, want gij zoudt den staart vergeten.17

Hij is geweldig haastig, als hij gaande is.18

Wees niet al te haastig (of: Verhap u niet) in uw warmoes.19

Wees niet te haastig: het is nog licht tot aan den avond. (Zie avond.)

Haastigheid.

Beter een goed verbeid Dan kwade haastigheid.20

De ziekte komt met haast gereden, En gaat met langzame ezels-schreden. (Zie ezel.)

Eene juffer, met der haast gemaakt, kan niet wel een goed gelaat houden. (Zie gelaat.)

Geen ding met der haast, dan vlooijen te vangen. (Zie ding.)

Haast hinkt haast.21

Haastigheid brengt ramp meê.22

Haastigheid heert wel; geduldigheid knecht wel. (Zie geduld.)

Haastigheid is de aanvang - berouw het einde des toorns. (Zie aanvang.)

Haastigheid komt nimmer alleen.23

Haast is geen spoed.24

Haast verkwist.25

Hangen heeft geene haast, als 't maar vóór het wurgen geschiedt.26

Heb je haast, zei Hein, k.. staande.27

Heb je haast, zoo loop voort.28

Hij heeft altijd haast, om te blijven.

Hij maakt zulk eene haast als een kleêrmaker op paaschavond. (Zie avond.)

Hoe meerder haast, hoe minder spoed, zei Arie Korse, en hij liep zonder schoenen langs straat. (Zie arie korse.)

Ik ben een expresse, en heb wat haast, zei Maarten de klompmaker, en hij reed in den mallemolen. (Zie expresse.)

In drie haasten.

In haast kan nooit iets goeds geschieden, Tenzij dat men de pest wil vlieden. (Zie goede.)

Tot korten tijd behoeft veel haast.29

Wie in der haast den oven stookt, bakt gehorende brooden. (Zie brood.)

Haat.

Alle gemeene digniteiten zijn de haat van het gemeen subject, zei Arie de aschman, en hij werd van eene dienstmeid zeer kwalijk bejegend. (Zie arie.)

Als liefde keert in haat, Dan gaat ze buiten maat.1

Bij eene vrouw: of sterke liefde of groote haat.2

De haat Is kwaad.3

De haat van den heer is de dood van den man. (Zie dood.)

De waarheid gezeid, Maakt haat en nijd.4

Eigenbaat, Jongen raad, Heimelijke haat Doen ter wereld de meeste schaad. (Zie eigenbaat.)

Haat en nijd is een kwaad beest. (Zie beest.)

Haat en nijd sterft nimmer.5

Haat Zonder maat.6

Het geluk baart nijd en haat: Eet je vlooijen, je sch.. geen muskaat. (Zie geluk.)

Het is de eerste kunst van een' eerlijken staat, Dat men kan verdragen nijd en haat.7

Hij doet het niet uit haat of nijd, Maar wel om eigen profijt.8

Hij heeft er den haat op als een Zeeuwsche schipper op een' Zuidwester storm.

Hoe grooter staat, Hoe grooter haat.9

Na eer en staat Volgt nijd en haat. (Zie eer.)

Snelle liefde, lange haat.

Te groote liefde brengt wel eens haat voort.10

Te trager kwaad, Te langer haat.

Haberdoedas.

Hij krijgt op zijne haberdoedas.

Iemand eene haberdoedas geven.11

[Haberdoedas is eene verbastering van het Hoogduitsche habt ihr das, dat is: hou daar. Men verstaat door haberdoedas het voorwerp, waarop de slag gegeven wordt, of wel den slag zelven.]

Habes karnabes.

Habes karnabes: die niet en ziet, is blind. (Zie blind.)

Hach.

Het zijn altemaal hachjes.

 

Hij heeft de hach uitgestaan.

Hacht.

Dat gaat om zijn hachtje.

Het hachtje is hem onttogen.12

Het hachtje is op.13

Hij heeft er het hachtje bij ingeschoten.14

Hij heeft het hachtje weg.15

Hij moet het hachtje laten glijden.

Laat liggen dat hachtje.16

Uit anderer lieden vleesch is het goed hachten snijden.17

[In de uitspraak van hacht wordt de t wel eens weggelaten, en in het schrift vergeten. Het is daarom geen bewijs, dat hacht voor hach zou moeten gelden. Een hacht is een dik stuk, en eene hach eene gevaarlijke waging.]

Haft.

Het is er zoo digt (dik, of: vol) als haft.18

Vrienden als haft.19

Hagedis.

De spin eet de vlieg, en de hagedis de spin.20

Hagel.

Daar slaat de hagel door.

De een is des anderen hagel geworden.21

Hierna Mei, zei de zeug, toen sloeg haar de hagel voor den aars. (Zie aars.)

 

Daar zal nog hagel op volgen.22

Dat betert als het koren, dat in den hagel staat.

Het is ligt en lustig, van hagel en sneeuw te kouten, als men bij een goed vuur zit.

Hoe kunt gij de vromen zoo kwellen, zei gaauwe Joost, en hij kreeg van meester Benedictus eene hagelbui van roeslagen. (Zie Benedictus.)

 

Hij is met hagel geschoten.

[Men zegt dit van een' pokdalige.]

Hij schiet met zilveren hagel.

Hagenaar.

Een Hagenaar heeft niet te deugen, als hij niet wil.

Hak.

Die menschen komen tot groote dingen: men kan ze niet aan de hakken komen. (Zie ding.)

Hak op teen nemen.23

Hem is geene kar aan de hakken gebonden.

Hij haalt de hakken op den wal.

Hij heeft de zelen op de hakken genomen.24

Hij heeft niet veel om de hakken.25

[Dat wilzeggen: hij is schaars van geld voorzien. Het spreekwoord is ontleend van de bijen, als zij niets om hare pootjes in den korfbrengen.]

Hij laat zijne hielen (of: hakken) kijken.26

Hij lapt het alles maar aan zijne hakken.

Hij sirrelde op de hakken rond.

Hij speelt hakken op.

Hij spint loopgaren, en haspelt het op de hakken. (Zie garen.)

Iemand op de hakken zitten.

 

Hij springt als een vogel van den hak op den tak.27

Hakkenei.

Het veulen van de hakkenei gaat gaarne een' tel.

Hakker.

Daar moeten ook waterputters en houthakkers zijn.

[Dit spreekwoord is ontleenduit Jozua ix:27.]

Hal.

De vleeschhal kan geene vischmarkt lijden.

Het is hondenworst in de vleeschhal.

Hij gaat naar de zanderige vleeschhal.

Hij is er zoo welkom als een hond in de keuken (of: vleeschhal).28

Half.

Haast is nog niet half.

Half en half is sterk genoeg.

[Van de Brusselsche bieren draagt lambiek, met faro vermengd, den naam van half en half. Wien lambiek te sterk is, die verkiest het laatste, zeggende: half en half is sterk genoeg. Dit gezegde vindt verder zijne toepassing, wanneer men zich met het middelmatige tevreden houdt.]

Half is meer dan heel. (Zie geheel.)

Halfelf.

Dat is een benaauwd halfelfje.

Halfslach.

Het is een halfslachje.1

Halleluja.

Daarmede is halleluja gezegd.2

Halm.

Met boekweit-halmen is 't kwaad boeken schrijven. (Zie boek.)

Hals.

Aanvallig van wezen: hij kan de lieden van zijn' hals niet weren.3

Al de wereld haalt hij op zijn' hals.4

Als men den kerel meer bidt, zoo weigert hij 't eerst (zoo kromt hij zijnen hals, of: zoó scheever staat hem de hals, ook wel: zoo stijft hem de krop).5

Al te ras breekt den hals.6

Beter een been gebroken dan de hals. (Zie beenen.)

Beter kamp dan de hals gebroken (of: verloren).7

Breek den hals niet.8

Buig uw kind den hals, terwijl het jong is, opdat het niet hardnekkig worde.9

Daar hangen geene halzen aan.10

Daar is niets uit te halen dan met den hals.11

Dan zult ge mij aan den hals krijgen.12

Dat is de regte weg, om den hals te breken.13

Dat verlies heeft hem den hals gebroken.

De beste zwemmers verdrinken meest, en de beste klimmers breken meest den hals.14 (Zie de Bijlage.)

De hals jeukt mij nog niet.

De onbezorgde beet maakt den hals wit. (Zie beet.)

Dien hals wil ik laten afkappen.15

Die onderneming heeft hem den hals gebroken.

Die te Gent is geboren, te Utrecht ligt ter schole, en te Luik leert zijn Walsch, Is een muitmaker door zijn' hals; En komt gij dan nog wat te kort, Zoo moogt gij aanspreken die van Dord. (Zie dordrecht.)

Die zich den droes op den hals gehaald heeft (of: Die den droes aan boord heeft), moet hem werk geven. (Zie boord.)

Eene zwarte zuster den hals breken.16

[Het nonneken heeft niets te vreezen, daar de heeren in allen vrede eene flesch ontkurken. Dat men eene flesch rooden wijn eene zwarte zuster noemt, is, omdat de flesch zwart ziet.]

Geef hem een touw aan zijn' hals.

Gij steekt hem met zijn eigen mes den hals af.17

Gij zoudt mij de koorts op het lijf (of: op den hals) jagen.18

Hang het der kat aan den hals, dan is het voor muizen bewaard.

Heeren hebben lange halzen.19

Het gareel (of:juk) moet aan den hals. (Zie gareel.)

Hetgeen men vreest, heeft men zich door de vrees wel op den hals gehaald.20

Het is al een: sla mij aan den nek of aan den hals.21

Het is een groot geluk, dat gij den hals niet braakt. (Zie geluk.)

Het is om hals.22

[Het is ten einde, de zaak is dood.]

Het kan niet erger dan den hals (of: den kop) af.23

Het ligt mij op den hals.

Het moest zijnen besten hals kosten, zoude dat geschieden.24

Het tij breekt den hals. (Zie getij.)

Het zal den hals niet kosten.

Hij breekt daar vele woorden den hals om.

Hij breekt hem den hals.25

Hij buigt den hals onder het juk.

Hij draait een' strop om zijn' eigen' hals.26

Hij gaat om een luchtje (of: Hij is om hals gebragt).27

Hij haalt zich het juk op den hals.

Hij haalt zich zelven den duivel op den hals, en kan hem niet afkeeren. (Zie duivel.)

Hij heeft den wolf in den hals gezien.28

Hij heeft eene drooge steê in den hals.

[De dronkaard heeft het spoedig te droog, er moet wat wezen: de borrel maakt de drooge plaatsen vochtig.]

Hij heeft een' hals als een Augustijn. (Zie augustinus.)

Hij heeft een' hals als een ooijevaar.

Hij heeft een' ijzeren halsband om. (Zie band.)

Hij heeft een' kranen-hals.29

Hij heeft er den bek (ook wel: den hals) bij ingeschoten. (Zie bek.)

Hij heeft er den hals aan gewaagd.30

Hij heeft het zich zelven op den hals gehaald.31

Hij is een dwaas, Die om een' haas Veel smarten lijdt, En nog een paard, Veel ponden waard, Den hals afrijdt. (Zie dwaas.)

Hij kan niet breken, of hij breekt den hals.32

Hij kan wel met opgeregten hals voor den dag komen. (Zie dag.)

Hij kijkt met een' langen hals.

Hij knort als eene koe, die men den hals wil afsnijden.

Hij krijgt al de slagen op zijnen hals.

Hij laat hem de woorden weder in de keel (of: door den hals) halen.1

Hij laat zich een koekje om den hals binden.

Hij ligt mij daarom zeer ten halze.2

Hij loopt als een reiger, met uitgestrekten hals.

Hij loopt, of het halzen kostte.3

Hij loopt, (of: valt) hals over kop in zijn verderf (of: in den strik).4

Hij maakt er eene halszaak van.

Hij moet het met de huid (of: den hals) boeten (of: betalen).5

Hij neemt een' zwaren last op zijnen hals.

Hij schuift (of: schudt) het maar van zijn' hals.6

Hij steekt er nog tot den hals toe in.7

Hij zal hem wel een ander touwtje om den hals vastrokkenen.

Hij zit ons op den hals.8

Hij zit zoo vast als eene gebroken kurk in den hals eener flesch. (Zie flesch.)

Hoe edeler hals, hoe buigzamer.9

Hoe edeler hals, hoe buigzamer knie.10

Hoe edeler hart, hoe buigzamer hals.11

Hoe hooger hals, hoe weeker in den bek. (Zie bek.)

Iemand iets op den hals leggen zonder genade. (Zie genade.)

Iemands halshout zijn.12

Iemand tusschen hals en nek slaan.

IJlen brak den hals.13

Ik vrees, dat mij dat zoo knijpen zal, zei Leendert, en de beul deed hem een hennepen dasje om den hals. (Zie beul.)

Men dingt vast om den hals.14

[Het is om het leven te doen.]

Men melkt de koe door den hals.15

[Als men de koe goed voeder geeft, geeft zij goed melk.]

Met een' zwijger hals-op spelen.

Mijne hand zal dezen avond nog uw halsband zijn, zei de jager tot den reiger. (Zie avond.)

Of het goed gekregen, of den hals verloren. (Zie goed.)

Op hals en keel.

Op hals en kraag.16 (Zie de Bijlage.)

Op schoone lieden hals wast geen koorn.17

Uit het langgehalsde kruikje drinken.18

Wat gij mij vloekt, dat gaat uwen hals aan.19

Zij heeft eene bals als eene zwaan.20

Zij krijgen een' rooden hoed (of: rooden halsband). (Zie band.)

Zou mijn mond spreken, dat mijn hals misgelden moest!21

Het is een arme (of: onnoozele) hals.22

Het is een hals, een Jan achter 't lam.23 (Zie de Bijlage.)

Ik zal den hals maar weêr wezen.

 

Het schip is tusschen twee halzen.24

Hij zal den fokkehals wel halen. (Zie fok.)

Hij rijdt op den hals.25

Met open halzen zeilen.26

Halster.

Beter een blind paard dan een ledig halster.27

Het is veeltijds het beste veulen, dat zijn' halster breekt.

Het paard is nog niet ontsnapt, zoo lang het den halster nasleept.

Hij heeft den kop reeds door den halster.

Hij heeft den halster afgestreken.

Hij moest hem den halster aandoen.

Halters en kwalters.

Ik koop geene halters en kwalters, zei de Jood.

[Halters en kwalters is eene uitdrukking onder de slagers, om de magere koeijen aan te duiden. (Zie de jagers Taalk. Magazijn, iv. bl. 678.) In Groningen, waar men van halters en kwalters spreekt, gebruikt men dit spreekwoord, wanneer men zijnen afkeer van eenige zaak zeer sterk wil uitdrukken.]

Ham.

Als het hammetje op is, dan moet men de kale beenen wegslingeren. (Zie beenderen.)

Dat spek heb ik al weg, zei speulige Lijs, en zij stak eene ham onder hare rokken.28

Die wat spaart, heeft (of: vindt) wat; maar als het hammetje gekloven is, is het sparen gedaan.29 (Zie de Bijlage.)

Eens anders ham en eigen mes.30

Eet ham met mosterd, dan wordt gij sterk.31

Eet nu soepe, zei gekke Jorden, en hij gooide een' Franschen kok een hammebeen toe. (Zie beenderen).

Ham is geen spek.32

Hij is er gezien als eene ham op eene Joden-bruiloft. (Zie bruiloft.)

Hij krijgt ham.33

Hij zoude wel eene ham van dat been schillen. (Zie beenderen.)

Meisje! neem het eerste deel van een' meloen, Het middelste deel van eene ham en het laatste deel van een hoen: Dat zal u goed doen. (Zie deel.)

Wat kan men niet al in gedachten doen, zei droomige Joris, en hij at mosterd zonder ham. (Zie gedachte.)

Ze steken vier hammen aan één spit.

Haman.

Dat kleed is zoo nieuwerwetsch, alsof een pagie van Haman het gedragen had.

Hamburg.

Hij kan Luik en Hamburg op.

Hamel.

Hij is de belhamel (ook wel: belbinder). (Zie bel.)

Hamer.

Als ik een aanbeeld ben, lijd ik als een aanbeeld; maar als ik een hamer ben, voeg ik mij tot slaan. (Zie aanbeeld.)

Die met den hamer niet kan, die smede met den staart.1

Een goed aanbeeld moet voor geen' slag bezwijken (of: vreest den hamer niet). (Zie aanbeeld.)

Een zilveren hamer verbreekt ijzeren deuren. (Zie deur.)

Geld! dat slaan ze in de muntmet hamers. (Zie geld.)

Het is een bikhamer.

[Dat wil zeggen: het is een man, die bits in zijn spreken is. Een bikhamer is aan de eene zijde spits en aan de andere zijde getand.]

Hij slacht de smidshonden, die, als de hamer meest gaat, omtrent het aanbeeld liggen, en ronken. (Zie aanbeeld.)

Men zal lang wetten, eer men een' houten hamer scherp maakt.

Tot een hard aanbeeld dient een hamer van pluimen. (Zie aanbeeld.)

Tusschen den hamer en het aanbeeld. (Zie aanbeeld.)

Wat hamer en wat spijkerdoos! (Zie doos.)

Hamerslag.

Hamerslag, Regen aan den derden dag. (Zie dag.)

Hand.

Al is een moederhand ook arm, Zij dekt toch warm.

Als de eene hand de andere wascht, zijn ze beide schoon.2

Als de hoop ons de hand biedt, dan verdriet geene kwelling.

Als de mond gaat, staan de handen gewoonlijk stil.

Als men hem de hand biedt, neemt hij den geheelen arm. (Zie arm.)

Als men iemand den vinger geeft, neemt hij de geheele hand.3 (Zie de Bijlage.)

Als men voor de hen de hand sluit, dan sluit zij haren aars. (Zie aars.)

Al soppende en doppende van langer hand.4

Als uws buurmans huis verbrandt, Is 't u schade voor de hand. (Zie buurman.)

Als ze mij de eene hand op den rug binden, zou ik het nog beter en vlugger doen.

Altijd staat zijne hand open.5

Andere lieden hebben ook handen.6

Arm in de beurs, doet niets in de hand zijn. (Zie beurs.)

Beter eene musch in de hand dan een kraan op het dak. (Zie dak.)

Beter één vogel in de hand (of: in 't net) dan twee (of: tien) in de lucht (of: over 't land).7 (Zie de Bijlage.)

Beter op eene eerlijke wijze met de handen geld te winnen, dan dit op eene gemakkelijke wijze te erven. (Zie geld.)

Bij Jakobs stem moeten geen Ezau's handen wezen. (Zie ezau.)

Brand je handen niet.8

Broeder, geef mij de hand. (Zie broeder.)

Buikje goed gevuld, handjes aan het werk, zei de logge meid. (Zie buik.)

Daar de schade is, is het hart; Daar de hand is, is de smart.9

Daar het zeer is, daar is de hand.10 (Zie de Bijlage.)

Daar is geen hand vol, Maar een land vol.

[Dat wil zeggen: er is overvloed. Men gebruikt dit spreekwoord, wanneer er sprake is, om een meisje te huwen.]

Daar is wat aan 't handje.

Daar men den vinger in krijgt, wil men met de hand door.11

Daar munt klinkt, leent men gehoor, en handen, en voeten. (Zie gehoor.)

Daar zou ik mijne hand niet voor in 't vuur willen steken.

Dat gaat boven zijne hand.12

Dat heb ik meer hij de hand gehad.

Dat heeft er geen handwater bij.13 (Zie de Bijlage.)

[Dit spreekwoord is ontleend uit 2 Kon. iii: 11.]

Dat heeft handen en voeten.14 (Zie de Bijlage.)

Dat is een kolfje naar zijne hand.15

Dat is manus Domini. (Zie dominus.)

Dat is, om geene schoenen te verslijten, zei de boer, en hij zag een' koordendanser op zijne handen loopen. (Zie boer.)

Dat laatste hoepeltje bindt, zei de kuiper, en hij had een vaatje van vier stoop onder handen.16

De aalmoezen, die naar de hand rieken, verliezen kracht en naam. (Zie aalmoes.)

De bedriegelijke hand maakt arm.

De bloedige hand neemt geene erfenis (of: erft niet). (Zie erfenis.)

De Duitschers hebben het verstand in de hand. (Zie duitscher.)

De eene hand wascht de andere, en beide wasschen het aangezigt. (Zie aangezigt.)

De geboorte van eene goede occasie wil eene vaardige hand van de vroedvrouw hebben. (Zie geboorte.)

De gestadige hand breekt het ijs.1

De hand aan iemand houden.

De hand aan iets leenen.

De hand des vlijtigen maakt rijk.2

[Dit spreekwoord is genomen uit Spreuk. x: 4.]

De handen op eene ledige plaats slaan.

De handen van den dief zijn als gebraden hoenderpooten: zij haken aan alles, wat zij aanraken. (Zie dief.)

De handen zijn hem gebonden.3

De hand naar iemand uitstrekken.

De hand opsteken.4

De hand te vullen is het middel, om den mond te vullen.

De liefde is ongeveinsd: open van hart en open van hand.5

De naarstige hand, Geen snoepers tand.6

Den Heere de regterhand geven.7

[Dit spreekwoord is ontleend uit 2 Corn. xxx: 8.]

De onsterkste (of: veegste van den huize) geeft men de kaars in de hand.8

Den rug aan 't vuur, den buik aan tafel, En in de hand een goede wafel. (Zie buik.)

De penningen hebben altijd de muts in de hand, om oorlof te nemen.9

Der bedelaren hand Is eene bodemlooze mand. (Zie bedelaar.)

Des heeren (of: Des vorsten) hand Is zoo groot (of: Reikt zoo ver) als 't land.10 (Zie de Bijlage.)

De sleutel, die altoos in de hand is, roest niet.

De vroeden eten uit de hand.11

De werende hand wordt immer raad.12

De winnende hand is mild.13

Die aan het eigen de hand slaat, zal zich niet branden. (Zie eigen.)

Die dansen wil, zie wel toe, wie hij bij de hand neemt.14

Die de handen uit de mouw steekt, krijgt ringen aan de vingers.

Die den kelk in de hand heeft, zegent zich het best.15

Die dingen gaan hand aan hand, even als man en vrouw, wanneer zij eene goede bui hebben. (Zie bui.)

Die eene felle bijl tot harde kwasten brengt, zal die breken, en zijne handen kwetsen. (Zie bijl.)

Die het hoofd met ééne hand kraauwt, weet nog half raad om baat. (Zie baat.)

Die het touwtje te hard (of: te stijf) trekken, krijgen de einden in de hand. (Zie einde.)

Die houdt zijn hand, Behoudt zijn land.16

Die juffer-handen heeft, moet met geene matrozen klap-in-de-hand spelen.

Die kort van handen zijn, zijn gemeenlijk lang van tong.17

Dien de handen verkeerd staan, die zijn tot werken bedorven.18

Die olie meet, krijgt smerige handen.19

Die op zee is, heeft den wind niet in zijne handen.20

Die voorwaarts wil, zal men de hand leenen (reiken, of: bieden).21

Die water wil maken tot land, Sta met zijne goudbeurs in de hand. (Zie beurs.)

Die weinig met de handen willen, doen veel met den mond.22

Die wil wandlen achter land, Neme vrij zijn beurs ter hand. (Zie beurs.)

Die zijne handen in stront steekt, moet ze er vuil weêr uithalen.23

Die zijne handen niet bedwingen wil, die bedwinge zijne oogen.24

Die zijne hand in 't vuur steekt, moet gewis zijne vingers branden.25

Die zijn eigen werk doet, maakt zijne handen niet vuil.26

Droesem is nog goede wijn, zoo die van eene lieve hand voortkomt. (Zie droesem.)

Eéne bij is beter dan eene hand vol vliegen. (Zie bij.)

Eene naarstige hand En sparende tand Koopt eens anders land.27

Eenen man met rood haar, eene. vrouw met eenen baard: groet ze over vier mijlen ver of lang, met drie steenen in de hand. (Zie baard.)

Eene reine hand steekt altijd in eene magere beurs. (Zie beurs.)

Eene straat vol mans En eene hand vol verstands.28

Eene trouwe hand Mag wandelen door al het land.29

Eene vrouwehand vindt nimmer rust.

Eéne zaak moet niet door vele handen gaan.30

Een ieder legge zijne hand op het hart, en kenne zich zelven.31

Een liedje zingen op zijne eigene hand.32

Een pand Op hand Grijpt stand.33

Eén schacht is beter in de hand, Dan zeven (of: twintig) ganzen op het strand. (Zie gans.)

Eens kinds hand is haast gevuld.34

Een trage hand Krijgt leed en schand; Een kloeke hand Krijgt eer en land. (Zie eer.)

Een valken-oog, een leeuwen-hart en eene jufferhand is den medicijnmeester noodig.35

Eer hebbe die hand. (Zie eer.)

Elkander de hand geven.1

Elke hand is hem zes vingers waard.

Elk heeft een hemeltje op zijne eigene hand.

Elk taste (of: steke de hand) in zijn' eigen' boezem. (Zie boezem.)

Elk voor zich zelven, en God voor ons allen, zei de boer, en hij zag zijn wijf verzuipen, zonder eene hand uit te steken. (Zie boer.)

Gaf zij mij wat, of k.... zij in mijne hand?2

Geef elk zijn stuk in de hand.3

Geen ding gewisser, dan dat men in de hand heeft. (Zie ding.)

Geld en land Mag niet zijn in ééne hand. (Zie geld.)

Geloof geen' monnik, of hij hebbe haar in de hand. (Zie haar.)

Gij hebt wel wat, om de hand aan te houden: bestel dat.4

Gij zult er de handen nog naar uitstrekken.

Gij zult er de handen nog om te zamen leggen.5

Goede vriend! al zijt gij vremd, Houd uw hand, vandaar het klemt.

Grijp toe, eer u de handen gebonden worden.6

Grijp toe (of: Hand aan): gij zult gevader worden.7

Groote heeren (of: Koningen) hebben lange handen (of: armen). (Zie arm.)

Hand aan den ploeg, zoo zal 't God vorderen. (Zie god.)

Handen heeten kloek en sterk, Maar courage doet het werk. (Zie courage.)

Handkoop lacht.8

Hand op 't plankje.

[Met dit spreekwoord zegt men hetzelfde als met: Boter (of: Geld) bij de visch.]

Handsregt En landsregt.9

Hand van de bank: het vleesch is verkocht. (Zie bank.)

Hand voor mond Is gezond.

Hand zal hand bewaren.10

Het beste is, dat men in de hand heeft. (Zie goede.)

Het gaat hem vlug (of: Het vliegt hem) van de hand.11

Het gaat hem vreemd (of: vrij raar) van de hand.

Hetgeen hij geeft, heb ik liever op eene schop dan in mijne hand.12

Het geluk is rond: Het valt den eenen in de hand (of: den aars), en den anderen in den mond. (Zie aars.)

Het glas in de hand Was het wapen van Gelderland. (Zie gelderland.)

Het hangt hem aan de hand.13

[Dit spreekwoord is ontleend uit Hand. xxviii: 4.]

Het is al geluk, waar hij de hand aanslaat. (Zie geluk.)

Het is eene hand vol zonnen.14

[Zonnen zijn hier, bij woordspeling, voor schijners genomen, en bevatten dus geene wezentlijkhcid.]

Het is eene houten hand aan den weg.15

Het is eene overdadige hand.16

Het is een handje vol mensch (of: eene hand vol levens).17

Het is een heet handijzer, om aan te tasten.18 (Zie de Bijlage.)

[Dat wil zeggen: de voorgestelde zaak is hoogst moeijelijk te aanvaarden. Het spreekwoord is ontleend van de vnurproeven der middeleeuwen, waarbij den van tooverij beschuldigde een gloeijend ijzer werd in de hand gegeven. Was de hand drie dagen na de proef ongeschonden (hoe kon zulks!), dan volgde de vrijspraak, terwijl de aangeklaagde anders zonder genade ten vuurdood verwezen werd.]

Het is een mensch met twee regterhanden.19

Het is een schip, waar men de hand aan moet houden.20

Het is een zot, die in het zand (of: voor de voeten) werpt, hetgeen hij vast in de hand heeft.21

Het is gemakkelijk, de handen maar op te houden.

Het is in behouden hand.22 (Zie de Bijlage.)

Het is in de doode hand.23

[Dat wil zeggen: er is geen aankomen meer aan. Goederen in de doode hand mogten niet worden vervreemd.]

Het is in de hand gevallen.

Het is in goede handen.

Het is kwaad grijpen zonder handen.24

Het is kwaad, zonder geld (of: met ledige handen) ter markt te gaan. (Zie geld.)

Het is maar wind (of: eene hand vol wind).25

Het is uit onze handen.26

Het is van de hand In den tand.27

Het is zonde en jammer, dat zulke handen rotten moeten.

Het is zoo gemakkelijk te bewerken, als de eene hand in (of: over) de andere te leggen.28

Het is zoo ligt te doen, als de hand op het hoofd te leggen.29

Het is zoo onmogelijk, als om met mijne handen aan den hemel te reiken.30

Het komt van goeder hand, zei Goosen, en zij sch.... hem op zijn' kop. (Zie goosen.)

Het loopt over de hand.

Het moet eene wijze hand zijn, die gekken wel zal scheren. (Zie gek.)

Het neemt hand over hand toe.31

Het oog op niemands brief (of: boek), noch de hand in iemands kast (of: beurs). (Zie beurs.)

Het oog van den meester wint meer dan zijne beide handen.32

Het scheelt wel eene hand met wanten en al.33

Het scheermes kwalijk gewet, den baard slecht ingezeept en ruwe handen - Doen menigen man kriezeltanden. (Zie baard.)

Het staat hem zoo handig als de mot het haspelen.

Het staat nog in uwe handen.

Het valt mij niet uit de hand.1

Het was in dien tijd, dat de visschers aan de orde van den dag waren, en de slagers met de handen over elkander zaten. (Zie dag.)

Het was om winst gedaan, en het viel schade voor de hand.2

Het zal smetten of branden, Vriend! wacht uwe handen.3

Het zijn twee handen op éénen buik. (Zie buik.)

Heusch van mond en trouw van handen Mag vrij gaan door alle landen.4

Hij bidt met gevouwen kniën en gebogen handen.

Hij doet het op zijne eigene hand.5

Hij doet naar handsregt, Niet naar landsregt.6

Hij draagt water in de eene- en vuur in de andere hand.7

Hij gaat geene hand breed van zijne plaats.8

Hij geeft er de hand op.9

Hij geeft hem de wapenen in handen, om hem te bestrijden.10

Hij geeft hem stok en bal (of: stok en varken) in handen. (Zie bal.)

Hij geeft veel met den mond, maar de handen houden het vast.11

Hij grijpt ernaar met beide handen.12

Hij groeit er eene hand (of: een' vinger) dik spek in.13 (Zie de Bijlage.)

Hij heeft altijd troef in handen.

Hij heeft daar een handje van.14

Hij heeft dat in zijne hand.15

Hij heeft de handen in dat deeg. (Zie deeg.)

Hij heeft den duim in de hand. (Zie duim.)

Hij heeft eenen goeden vriend aan de hand.16

Hij heeft eenen vromen man bij de hand.17

Hij heeft eene waarheid op zijne eigene hand.

Hij heeft er de hand in gehad.18

Hij heeft er velen op zijne hand.19

Hij heeft er zijne handen vol aan.

Hij heeft handen aan zijn lijf.20

Hij heeft handen, hoofd en werk.21

Hij heeft het brood in de eene- en den stok (of: steen) in de andere hand. (Zie brood.)

Hij heeft het graauw op zijne hand. (Zie graauw.)

Hij heeft het hecht in handen.22

Hij heeft het roer in de hand.23

Hij heeft het uit de eerste hand.24

Hij heeft het zoo vast (of: Het is zoo zeker) als eene hand vol vliegen (ook wel: Men kan erop aan als op eene hand met vliegen).25

Hij heeft liever den beker dan den bijbel in de hand. (Zie beker.)

Hij heeft mij de teerlingen in de hand veranderd.26

Hij heeft twee blaauwe nieten: in elke hand éénen.27

Hij heeft zich een' knol laten wijsmaken (of: in de hand laten stoppen).28

Hij heeft zijne handen in de wolken gewasschen.

Hij houdt hem de hand boven het hoofd.

Hij houdt het vast met hand en tand.29

Hij is aan de beterhand.

[Dat wil zeggen: hij is niet ziek. Men zegt dit van iemand, die smakelijk cet.]

Hij is bang, zijne handen aan koud water te branden. (Zie bang.)

Hij is bij de hand.30

Hij is een snijder, dien de handen te lang uit de mouw zijn gegroeid.

Hij is er over de hand.

Hij is gelijk van Gods hand geslagen. (Zie god.)

Hij is naast den hemel, die zich minst bekommert, in wat handen de aarde is. (Zie aarde.)

Hij is ongemakkelijk onder barbiers handen geweest. (Zie barbier.)

Hij is zijne andere hand.31

Hij is zijne eene hand kwijt.32

Hij is zijne regterhand.33

Hij is zoo vriendelijk als eene hand vol brandnetels.

Hij is zwaar op den arm (of: de hand). (Zie arm.)

Hij kan kaatsen over beide handen.34

Hij kan zijne handen goed roeren.35

Hij komt al schoon in de hand.

Hij krijgt de handen boven het water.36

Hij krijgt de handen ruim.

Hij krijgt veel handen op zijn hoofd.37

Hij laat zich blindelings wat in de hand stoppen.38

Hij laat zich de handen vullen (smeren, of: zalven).39

Hij laat zich geene paardenkeutels voor vijgen in de hand stoppen.40

Hij laat zich het roer uit de handen wringen.

Hij legt er de laatste hand aan.41

Hij legt (of: strijkt) zijne hand over het hart.42

Hij ligt er de hand mede.43

Hij loopt altijd met de handen in den zak.

[Hij is steeds gereed, om anderen wat mede te deelen.]

Hij mag wel lijden, dat anderen groote koeken

bakken, als zij maar de handen (of: vingers) uit zijn deeg (of: beslag) houden. (Zie beslag.)

Hij moet het hem uit de handen breken.

Hij schijnt tot de galg geboren; maar meester Hans is te goed, om zijne handen aan hem te schenden. (Zie galg.)

Hij slaat de handen in malkander.

Hij slaat het van de hand.1

Hij smijt er eene hand vol schotspijkers onder.2

Hij staat daar met de handen aan den riem.3

Hij staat met de handen in de mouw.4

Hij staat op zijn' handtoom.

[Dat wil zeggen: daar hij bereid is tot elke dienstbetooning, wacht hij met het paard aan de hand.]

Hij steekt zijne handen regt uit, en haalt ze krom naar zich.5

Hij stelt ze allen naar zijne hand.6

Hij trekt de hand van hem af.7

Hij verweert zich met handen en voeten.8

Hij verweert zich niet anders, dan alsof hij geene handen of voeten had.9

Hij wascht er zijne handen van af: hij slacht Pilatus.10

[Dit spreekwoord is ontleend uit Matth. xxvii: 24.]

Hij wascht zijne handen in onschuld.

Hij weet de hand te zwaren en te ligten.11

Hij wil al te vroeg met de handen in het meel zijn.12

Hij wil de maan in de hand nemen.

Hij wil de slang uit het hol trekken met eens anders handen.13

Hij wil hem het hart in de hand geven.14

Hij wil noch te roer noch ter hand.15

Hij zal als waterschipper de Danaïden een handje helpen. (Zie danaïden.)

Hij zal haver komen eten uit uwe hand.16

Hij zal nog kennepzaad uit mijne hand komen eten.17

Hij zal wel in mijne handen vallen.

Hij zit als met handen en voeten gebonden.

Hij zit met de handen in den schoot.18

Hij zit met de handen in het haar. (Zie haar.)

Hij zit onder beuls handen. (Zie beul.)

Hij zou hem geen handwater geven.19

[Gelijk het spreekwoord: Dat heeft er geen handwater bij, is ook dit uit 2 Kon. III: 11 ontleend.]

Hij zou hem op de handen door vuur en water dragen.20

[Dit spreekwoord is ontleend uit Psalm xci: 12 en Luk. iv: 11.]

Hij zou in de hel gaan met het zwaard in de hand.21

Hij zou klagen (of: Hij heeft nimmer genoeg), al had hij beide oogen in de hand.22

Hij zou kreunen, al had hij beide handen vol.23

Hoe hij het aanlegt, het is al troef voor de hand.24 (Zie de Bijlage.)

Hoe minder verstand, Hoe gelukkiger hand.

Hoog van moed, Klein van goed, Een zwaard in de hand - Is het wapen van Gelderland. (Zie gelderland.)

Houd je handen t'huis, of men klopt je op de knokkels (of: op den duim, ook wel: op de vingers). (Zie duim.)

Iemand aan de hand gaan.25

Iemand de doode hand nadragen.

[Dat wil zeggen: alle middelen bezigen, om iemand telkens weder aan zijne misdaad te herinneren. De doode hand is de hand, die van den vermoorde werd afgehakt, en die, in plaats van het corpus delicti, als getuige tegen den moordenaar moest strekken.]

Iemand de einden in de hand geven. (Zie einde.)

Iemand den duim (of: de handen) kussen. (Zie duim.)

Iemand eene gelegenheid aan de hand geven. (Zie gelegenheid.)

Iemand een gebraad aan de hand doen. (Zie gebraad.)

Iemand een handje helpen.

Iemand in de knokkels (of: handen) krijgen.

Iemand kluchten voor geld in de hand steken. (Zie geld.)

Iemand onder handen nemen.

Iemand op de handen zien.

Iemands hand en handschoen zijn.

[Dat is: alles wezen. Men bezigt dit van familic-leden.]

Iemand van de hand vliegen.26

Iemand van de hand wijzen.

Iets bij de hand nemen.27

Iets met beide handen aanvatten (of: aanpakken).28

IJdele hand, ijdel gebed. (Zie gebed.)

Ik ben wel uit zijne hand, Maar toch niet uit zijnen tand.29

Ik draag het wildbraad bij me, zei Geurt de jager, en hij haalde eene hand vol luizen uit zijn hemd. (Zie geurt.)

Ik geef u een briefje van mijne hand. (Zie brief.)

Ik heb het zoo gewis, alsof ik het in mijne hand had.30

Ik heb immers maar twee handen.31

Ik houd veel van je, zei de beul, toen hij den paardendief het hoofd had afgeslagen, en diens blonden krullebol in de hand hield. (Zie beul.)

Ik laat het werk mij niet uit de hand nemen: mijn vader is geen Bremer geweest. (Zie bremer.)

Ik meende, dat gij ook handen gehad hadt.32

Ik wil er mijne hand niet om verdraaijen (of: voor omleggen).1

Ik wil hem niet in de banden zien.2

Ik wil niet langer met trage handen en slappe kniën gediend worden.3

[Dit spreekwoord is ontleend uit Hebr. xii: 12.]

Ik zal mijne hand op den mond leggen.

In zijne handen wordt alles valsche munt.

Johan! ik geloof, dat er onraad op de kust is, riep het schoone moffinnetje tot haar' man; ik voelde daar zoo'n zachte hand.

't Is een wijze van het land: Lang van tong en kort van hand.4

Ismaëls hand was tegen een ieder, en ieders hand was tegen hem.

[Gelijk de spreekwijze: Het is een woudezel uit Gen. xvi: 12 genomen is, zoo is er dit spreekwoord uit ontleend.]

Kaas moet gesneden worden met eene gierige hand.5

Kinderhanden hebben gaarne (of: staan altijd open).6

Kloeke geesten en kundige handen Worden gevoed in alle landen. (Zie geest.)

Knip eene vlieg tienmaal van de hand, zij komt er weêr naar toe.

Laat de linkerhand niet weten, wat de regter- doet.7

[Dit spreekwoord is genomen uit Matth. vi: 3.]

Laat eens wat over uwe hand loopen.

Ledige handen doen geen goed.

Leg de hand op uw hoofd, en zie, wie eronder is.8

Liever geene taart, dan die met eene schurftige hand gemaakt is.9

Liggen de handen, Zoo liggen de tanden (Traag ter hand, Traag ter tand, of: Ledige handen, Ledige tanden, ook wel: Die spaart zijn handen, Spaart ook zijn tanden).10

Maak eens eene vuist, zoo ge geene hand hebt.11

Magere handen maken vette voeten.

Mag het den regter gelukken, slechts den draad in handen te krijgen, dan draait en rekt hij dien, tot het kluwen geheel afgewonden is. (Zie draad.)

Mans hand boven, zei de man, en hij stak zijne hand omhoog, toen hij onderlag.12

Meeuwen aan land, Onweêr aan strand (of: Storm voor de hand).13

Men diende wel met de hand in den zak te staan.

Men durft hem het mes niet in de hand geven.14

Men haalt wel met eene hand an, Dat het geheele lijf niet verdrijven kan.15

Men kan geen ijzer met handen breken.16 (Zie de Bijlage.)

Men kan haast zien, wie er schurft heeft; want staâg zijn er de handen bij.17

Men kan het met handen tasten.

Men kan niet wel bij de hand nemen, wat de hand niet vatten en bereiken kan.

Men legt geen banden Met leêge handen. (Zie band.)

Men lokt geene haviken met ledige handen.18 (Zie de Bijlage.)

Men moet de gelegenheid waarnemen (of: bij de hand nemen, ook wel: bij het haar grijpen). (Zie gelegenheid.)

Men moet de handen mede aanslaan.19

Men moet de handen uit de mouw steken.20

Men moet een huis kiezen, dat in goede orde is, en eene vrouw, die men naar zijne hand kan zetten.

Men moet het kind geen mes of stok in handen geven.21

Men moet het serpent met eens anders handen uit de haag trekken. (Zie haag.)

Men moet leeren, de handen t'huis houden.22

Men rukte eerder Hercules zijne kolf uit handen, dan een duitje uit zijne beurs (of: dan hem te overtuigen). (Zie beurs.)

Men slaat de hand op een' bloote. (Zie bloot.)

Men stopt hem valsche munt voor echte in de hand.23

Men weet geen onderscheid tusschen de regter- en linkerhand.24

[Dit spreekwoord is genomen uit Jona iv:11.]

Men zaait met handen, En niet met manden.25 (Zie de Bijlage.)

Men zal daar op elks handen passen.26

Men zal dat met geene onreine handen aantasten.27

Men zoude hem met eene hand vol drek smijten. (Zie drek.)

Men zoude hem op de handen dragen.

Men zoude het met handen tasten.28

Met de handen over elkander zitten.

Met de hand zetten, met den aars omgooijen. (Zie aars.)

Met de hoenders uit zijne hand pikken.

Met den hoed in de hand Komt men door het gansche land.29

Met de warme hand.

[Warm is hier levend, zoodat de warme hand tegenover de doode hand staat. Immers met de warme hand zegt niets anders dan bij levenden lijve, eene schenking maken in zijn leven, in onderscheiding van eene vermaking ter oorzake van den dood of bij uitersten wil.]

Met eene beloken hand.1

Met eene hand vol geweld komt men verder dan met een' zak vol regt. (Zie geweld.)

Met gelijker hand.2

Met Gods bijstand: Spouw in de hand. (Zie bijstand.)

Met hand en met voet.3

Mijne handen jeuken.4

Mijne hand zal dezen avond nog uw halsband zijn, zei de jager tot den reiger. (Zie avond.)

Neem de oogen in de hand, en zie door de gaten. (Zie gaten.)

Neem geen ding ter hand, Of breng het in zijn' stand. (Zie ding.)

Nering (of: IJver), zonder verstand, Is schade voor de hand.5 (Zie de Bijlage.)

Niemand heeft zijn geluk in de hand. (Zie geluk.)

Niemand verstaat de zaak beter, dan die haar bij de hand heeft.6

Niets beter, zei de boer, dan gezond te bed te liggen met eene boterham in de hand. (Zie bed.)

Och, wat zijn er slappe dingen in de wereld, zei Grietje de waschvrouw, en zij had een' natten vaatdoek in hare handen. (Zie ding.)

Om de hand gaan vragen.

Ontrouwe handen gaan heen, maar komen niet weder.7

Overal staan de gevels omhoog, en de handen open. (Zie gevel.)

Paardenvoet, wolfstand, hoerenaars en dobbelaarshand zijn niet te betrouwen. (Zie aars.)

Pand Is zekerder dan hand.8

Peins, het komt van hooger hand.9

Raak den gezalfde niet (of: Handen van den gezalfde): priesters zijn ook menschen. (Zie gezalfde.)

Reinig (of: Kraauw) een' boer het achterste, hij zal uwe handen bevuilen. (Zie achterste.)

Rep handen en voeten: God zal het verzoeten. (Zie god.)

Roep God om hulp, maar roer de hand. (Zie god.)

Schoone handen zijn genoeg gewasschen.

Sla aan de hand, Daar 't niet en brandt.10

Sla handen aan, Zoo zal 't wel gaan.

Slappe handen Maken kwade banden. (Zie band.)

Sluit hij de handen toe, Zijn vrienden zijn hem moe.

Steek de hand in je conscientie, en zie, of ze er niet pikzwartweder uitkomt. (Zie conscientie.)

Steek uwe hand (of: vingers) niet tusschen den post van de deur (of: tusschen de schors en den boom). (Zie boom.)

Sterk in den mond en zwak in de handen.11

[In denzelfden zin zegt men van een' goed' eter, die weinig werk verrigt: Stijf in de kaken, Slap in de zaken.]

Stroo en geen hooi van het land Is schâ voor de hand.12

Tast toe, daar u de handen ongebonden zijn.13

Ten hove geeft men veel handen, weinig harten.14

Te veel aan 't hoofd is schade voor de hand.

Tusschen hand en tand Wordt veel te schand.15

Veel handen maken ligt werk, maar zijn de droes in den schotel. (Zie droes.)

Veel handen maken ras een' schotel leêg.16

Vindt men kwade tongen, men vindt er weêr kwade handen tegen.17

Vlijtige handen passen bij stramme beenen. (Zie beenen.)

Vlug met de hand, Vlug met den tand.18

Vrouwen-handen hebben oogen: ze gelooven 't niet, of ze moeten 't zien.

Wasch dikwijls uwe handen en tanden, maar zelden uwe voeten, en nimmer uw hoofd.19

Wat helpt het zeggen: God helpe u! als de hand geene hulp toebrengt? (Zie god.)

Wat hem in de hand komt, moet omver.20

Wat is dat ding smerig, zei Grietje Viesneus, en zij had een profijtertje in hare hand. (Zie ding.)

Wat kan de liefde niet al doen, zei de boer, en hij stak zijne vrouw in een' brouwketel, opdat zij van geene dokters handen sterven zou. (Zie boer.)

Wat menschen-handen maken, dat kunnen menschen-handen ook weder verbreken.21

Wat men ter hand neemt, moet men niet ten halve doen.

Wat van lieverhand komt, is waard.22

Wat zijne oogen zien, maken zijne handen.

Wat zou men niet met de hand houden?23

Werp het uwe niet zoo zeer weg met de handen, dat gij het moet gaan zoeken met de voeten.24

Wie aan den weg, Zonder bereg, Iets wil maken, Dat waar' gepoogd, Des hemels hoogt Met de hand te raken. (Zie beregt.)

Wie den egel onbedachtzaam aangrijpt, zal eene bebloede hand terug trekken. (Zie egel.)

Wie gaat er met kolen om, wiens handen niet zwart worden?

Wie het kind bij de hand neemt, krijgt de moeder bij het harte.25

Wie onzekere dingen bij de hand neemt, dien ontglippen wel zekere. (Zie ding.)

Wie staâg de vuisten in de lijf-zakken laat blijven, houdt die zijne handen ook regt?26

Wijfs voêr, sch..voêr: mans hand liegt er niet om.27

Wij geestelijken krijgen altijd handen op ons hoofd. (Zie geestelijk.)

Wij hebben de overhand.28

Wij moeten de hand aan het wiel leggen.

Wij moeten malkander geene schapenkeuteltjes voor lange rozijnen in de hand stoppen.29

Zachte handen (of: meesters) maken stinkende wonden.30

Zet hij eene koe op, het wordt een kalf onder de hand.1

Zie hem op de handen, op de voeten behoeft gij hem niet te zien.2

Zij hebben menschen voor de hand.3

Zij heeft eene hand met een gat. (Zie gaten.)

Zij moeten vliegen van zijne hand.4

Zijne handen gaan als de wieken van eenen molen.

Zijne handen reiken niet ver genoeg.

Zijne handen staan daar niet naar (of: staan verkeerd).5

Zijne handen staan overal toe.

Zijn eigen tand Vernielt zijn hand.6

Zij nemen met de linkerhand, wat met de regtergegeven wordt.7

Zijn hemd met besch.... handen wasschen.8

Zijn naam wordt niet genoemd dan met den hoed in de hand.

Zij slaan de handen ineen.9

Zij wisselt van vrijers, als de hand van handschoenen.

Zij zal hare handen in geen koud water steken.10

Zonder die groote hand van boven zouden alle landen omkomen. (Zie boven.)

Zoo de beul met een de toppen van de vingers afslaat, wie zal de handen beklagen? (Zie beul.)

Zoo lang is de hand aan den aars, tot er de veest uit is. (Zie aars.)

Zoo lang u zulke rozen op de hand wassen, zal u het geld in de beurs nietschimmelen. (Zie beurs.)

Zoo zoudt gij wel pijpen, al hadt gij niet éénen vinger aan de hand.11

Zotten handen Beschrijven alle wanden.12

Handel.

Koop onbezien, het zal u rouwen, En meest in handel met de vrouwen.13 (Zie de Bijlage.)

Ligte kramers drijven geen' zwaren handel.14

Regte handel Is regte wandel.15

Zonder trouw: de handel is geveld, en het land staat onvast.

Handeling.

Die in de handeling van het geld is, komt er wel schadeloos af. (Zie geld.)

Handschoen.

Bij het vuur zijn de handschoenen 't warmst.

Dat sluit als zes vingers in een' handschoen.

De liefde klapt uit hare oogen, en dringt door den handschoen heen.

Het is geen katje, om zonder handschoenen aan te tasten.16

[Het is gewis het liefste vrouwtje niet, dat geen katje is, om zonder handschoenen aan te tasten. Zij heeft den aard van de kat, en die weet zich met hare nagels nog al wel te verweren. Het is wat ver gezocht, en heeft weinig grond, om dit spreekwoord van den ouden volksstam de Katten af te leiden, gelijk almeloveen doct. Hij heeft dan daarin ook geene navolgers gevonden.]

Hij heeft er handschoenen mede versleten.17

Hij is zoo gedwee als een juffers-handschoen.18

Hij werpt hem den handschoen tegen (of: toe).

Iemands hand en handschoen zijn. (Zie hand.)

Iemand zoo gedwee maken als een zeemlederen handschoen.19

Iets met ijzeren handschoenen aantasten.20

Ik geloof niet, dat zij handschoen is.

Is de kat van handschoenen voorzien, zoo vangt zij geene muizen of ratten.21

Met ijzeren handschoenen moet men geene glazen wasschen. (Zie glas.)

Zij is geene tang, om zonder handschoenen aan te tasten.

Zijne onbeschaamde handschoenen aantrekken.22

Zij wisselt van vrijers, als de hand van handschoenen. (Zie hand.)

Handschrift.

Het is kwaad, den duivel een handschrift te geven, want men moet de quitantie in de hel halen. (Zie Duivel.)

Handvatsel.

Alle dingen hebben een handvatsel, en de koekepan een' steel. (Zie ding.)

Alle dingen hebben twee handvatsels. (Zie ding.)

Alle ding heeft zijn handvatsel, zei de man, en hij tastte het brandhout aan ter plaatse, daar het brandde. (Zie ding.)

Handwerk.

Al is een handwerk ziek, het sterft niet.23

Die een handwerk kent, behoeft niet te bedelen.24

Een handwerk heeft een' gulden bodem, zei de wever, en hij zat op een' hekel. (Zie bodem.)

Een handwerk is een graafschap. (Zie graafschap.)

Een handwerk verlaat zijnen meester niet.25

Het handwerk beloont zijn' meester.

Het is een goed handwerk, maar het loont kwalijk.26

Zeven handwerken, in plaats van één, maken acht bedelaars. (Zie bedelaar.)

Handwerksman.

Eén handwerksman zou tien renteniers overteren.27

Hang.

Het rookt er als in eenen bokkinghang. (Zie bokking.)

Hangbroek.

Hangbroeken worden nestelaars.28

Hangijzer.

Het is een heet hangijzer.29 (Zie de Bijlage.)

Wat kan de rook het hangijzer doen?30

Hangkous.

Daar man en wijf malkander helpen, zal het wel gaan, zei onze Hangkousje, en zij zag Govert zijn wijf slaan. (Zie govert.)

Hangoor.

Eerst menschen (of: oude luî) en dan hangooren.

Hanne.

Hanne kent Lijsje.1

Wat goed is voor Piet, doet Hanne geen kwaad.

Zij passen bij elkander als Hanne en Lijsje.2

Hannibal.

Hannibal is voor de deur (of: staat voor de poort). (Zie deur.)

Hans.

Daar sta ik nu fraai te kijken (of: te prijken), zei Hans, en hij stond op het schavot te pronk.3

Dat is dubbel wel gevochten, zei Hansje, en hij had zijne vrouw wat gefoold.4

Dat is een schoon horologie, zei Hans, en hij zag het speldenkussen zijner vrouw.5

Dat is er een, die Hans heet: vet en dik.6

Dat is er een voor meester Hans.7

Dat zijn vette dingen, zei Hans, drie hoeren op een blad. (Zie blad.)

Die Haus meent te wezen in alle straten, wordt wel door een Hansje uit den zadel geworpen, en landmeter gemaakt.

Geef mijn' zoon mijn' naam maar, zei Hans, ik zal mij zonder naam wel behelpen.

Groote Hans en kleine Hans.8

Hansje in den kelder en Maaitje in 't schappraaitje.9

Hans in alle straten.10 (Zie de Bijlage.)

Hans kijft gaarne: hij is de rumoermeester.11

Hans komt doorzijne domheid voort. (Zie domheid.)

Hans, van ongenade rijk.12

Hans weet het wel, maar Hans wil hetniet zeggen.13

Het heeft zijne zwarigheid, zei Hans, en hij vond honderd pond lood.14

Het is een arme Hans.15

Het is een heele Hans: al de wereld houdt van hem.16

Hij houdt het met de groote Hansen.17

Hij schijnt tot de galg geboren; maar meester Hans is te goed, om zijne handen aan hem te schenden. (Zie galg.)

Hij speelt den grooten Hans.

Ik wensch je een' vrijen buik en een vrolijk hart, zei Hansje, en hij maakte twee kabriooltjes. (Zie buik.)

Klein Hansken boet, Wat Hans misdoet.18

Laat ons malkander geen Luitje heeten: Hans is een goed man.19

Men moet alles lijden, wat den grooten Hansen lust, en nog lagchen toe (of: Wat groote Hansen doen, dat moet men prijzen).20

Onthoud geen' Kleinhans 't regt, als Groothans onregt doet.

Schraalhans (of: Gierige. Hans) is keuken- (of: kelder-) meester.21

Wat Pietje (Hansje, of: Jantje) niet leert, leert Piet (Hans, of: Jan) nimmer.22

Zij leven, met Hansje den gek, al hun leven. (Zie gek.)

Hansje van Leuven.

Hansje van Leuven is gekomen.23

Hansje van Naarden.

Hij ziet zoo onnoozel als (of: Hijslacht) Hansje van Naarden, die door zijn onnoozel zien den drommel bedroog (of: bepraten zou). (Zie drommel.)

Hans Onversaagd.

Hans Onversaagd is voor geen dreigen vervaard.24

Hap.

Dat is geen hapje voor ieders mond.25

Dat is geen' hap waard.

Het is een lekker beetje (of: hapje). (Zie beet.)

Het is hem maar om den hap te doen.

Hij haalt er eenen hap uit.

Hij weet anders den hap, hap niet open te houden.

Happer.

Waar tweedragt is, daar hebben de happers voordeel.26

Hard.

Hij is zwart en hard.27

Harddraver.

Het is een harddraver van luije Kees.

Ik wilde wel, dat ik een harddraver was, zei Knelis, en zijne beenen waren afgezet. (Zie beenen.)

Harderwijk.

Hij droogt uit als Harderwijker bokking. (Zie bokking.)

Hardnekkig.

De hardnekkigen zijn in de hel begraven.28

Haring.

Daar steekt meer in dan in een' ijdelen pekelharing.29

[IJdel is hier ledig. Men bezigt dit spreekwoord, wanneer men op eene onverwachte wijze ontdekt, dat een persoon meer geest heeft, dan men bij hem zou gezocht hebben. Even schertsend zegt men: Wie zou gedacht hebben, dat in dat kleine beestje zooveel smeer stak!]

Dat haalt een maal uit, zei Jurriën, en hij vond den kop van een' pekelharing.30

Dat het zeewater zoo zout is, komt van al de pekelharings, die erin zwemmen, zei de oude vrouw.

Dat is de haring om de kuit gebraden.31

De drooge haring met de salade.32

De ton riekt altijd naar den haring.

Die lang wil koopman zijn, Wachte zich voor paard en wijn; Haring mag wel 't derde zijn.33

Een' haring uitwerpen, om een' zalm te vangen.34

Haring in 't land, De dokter aan kant. (Zie dokter.)

Haring vóór Sint Jan.1

Het is zoo gezien, of men in de Marken naar haring schoot.2

[Dat wil zeggen: die zaak is onmogelijk. Het watertje de Marken, een deel van het Zwed, nabij de dorpen Wormer en Jisp gelegen, moet versch en zoet geweest zijn; terwijl de haring zich in zout water onthoudt.]

Het komt op een' haringneus niet aan.

[Als alles goed gaat, zie dan naar geene kleinigheid.]

Het was er zoo vol als gepakte haring (of: Het lag er onder elkander als haringen in eene ton).3

Hij braadt den haring om den rog.4

Hij braadt er den haring (ook wel: de boter) uit. (Zie boter.)

Hij draaft als een pekelharing op een pothuis.5

Hij eet niet gaarne pekelharing.

Hij heeft de hersens van een' pekelharing.

Hij heeft den haring al afgekaakt.

Hij is leelijk ten haring gevaren.6

Hij is van Enkhuizen ten haring gevaren. (Zie enkhuizen.)

Hij steekt de borst op als eene kermisgans (een pekelharing, of: eene smerige eend). (Zie borst.)

Hij zingt als een pekelharing.

[Men zegt dit, als iemand op eene bespottelijke wijze zingt.]

Ik loop met braadharing, zei Jeroen de Plerri, en hij was tot Enkhuizen gebrandmerkt. (Zie enkhuizen.)

Ik moet er haring of kuit van hebben.7

Ik vertrouw hem geenen vijf-cents haring. (Zie cent.)

Laat de haring niet over je hoofd heen zwemmen.

Men roept zoo lang haring, totdat men ze heeft.8

Men weet niet, of men haring of kuit aan hem heeft.

Mooi weêr en geen haring, zei de buisman. (Zie buisman.)

Overal is bedrog in, zei de Westfaalsche koopman, men maakt zelfs de panharingen en eijeren ook al kleiner. (Zie bedrog.)

Pekelharinkje is dood.

Roep geen haring, eer gij ze in hetnet (of: gevangen) hebt (ook wel: voor zein de ton is).9 (Zie de Bijlage.)

Tot haring mosterd.10

Van Duinkerken ten haring varen. (Zie duinkerken.)

Zijn haring wil hier niet gaar braden.11

Zij seinden, om haring te vangen.12

Hark.

Het is een stijve hark (ook wel: Piet, of: Klaas).13

Men moet zien, hoe de vork (of: hark) in (of: aan) den steel zit.14

Men zal hem wel leeren, wat eene hark is.

Harleveen.

Het is op zijn oud Harleveensch.

[Dat is: eenvoudig, zonder omslag, op oudvaderlijke wijze, naar de Zuid-Hollandsche landgemeente Aarlanderveen, ook wel Aarleveen of Harleveen genoemd. Bilderdijk, in zijne navolging van Perzius Hekeldichten, bl. 75 en 76, spreekt vanplomp, onbedreven en zonderling, en vindt den grond dezer zegswijze in de ligging van Aarlanderveen, dat oudtijds weinig bezocht was, en weinig gemeenschap met eenige stedelijke beschaving had, waardoor het zich onderscheidde door zonderlingheid van manieren en zeden.]

Harlingen.

Hooger niet, Harlinger man!15

Harmen.

Al doende kwam wambuis in Harmen, en hij mouwde zeven jaar over eene trok.16

Al met der tijd komt Harmen in 't wambuis en Griet in de broek (of: de rokken). (Zie broek.)

Gelukkig hij, die als simpele Harmen leeft en sterft. (Zie gelukkig.)

Harmen is de ontvanger der verteerde kosten.17

Het is een sterke Harmen.18

Het is mis, zei Harmen, en hij stak de kraan bezijden het vat.

Wat ben ik evenwel een goed kalf, zei Harmen, ik zou den stront wel uit mijn lijf douwen, en geven ze aan mijne vrienden.19

Zij passen op malkander als Harmen op zijne fluit. (Zie fluit.)

Harmen Harkes.

Het zijn al geene Harmen Harkes' peren.

[Dat wil zeggen: men kan 't niet altijd best hebben. In Groningen zijn de peren van harmen harkes, een' vroegeren tuinier aldaar, nog steeds zeer gezocht.]

Harmen Mol.

Het is een oude wrok, zei Harmen Mol.20

Harnas.

Dat heeft den voornaamsten gesp aan het harnas gegeven. (Zie gesp.)

Der kat een harnas aandoen.21

De rug moet naar het pak, en het harnas naar den man wezen.

Het geld is de gesp van het harnas. (Zie geld.)

Het harnas deugt niet, tenzij men 't bescherme.22

Het harnas wordt te laat gegespt, als het zwaard uit de scheede is.

Het past hem als David het harnas van Goliath. (Zie david.)

Hij gaat met een papieren harnas.23

Hij roept alle man in het harnas.24

Hij trekt het harnas aan.25

Hij ziet liever eene vrouw in het hemd, dan een' ruiter in het harnas.1

Hoe kwelt mij dat harnas, zei de boer, en hij had eene malie op zijne mouw. (Zie boer.)

Hoe past hem dat harnas (of: wambuis)?2

Iemand in het harnas jagen.

Tegen kwade tongen baat geen harnas.

Waar geen harnas is, daar is geen ridder.

Harp.

Het is een man als David: had hij maar eene harp. (Zie david.)

Hij hangt de harp aan de wilgen.3

[Dit spreekwoord is genomen uit Psalm cxxxvii: 2.]

Hij speelt al fiksch op de mondharp.

[Het is een liefhebber van eten.]

Juffersgunst en harpenklank Luidt wel zoet, maar duurt niet lang. (Zie gunst.)

Men geeft den ezel de harp. (Zie ezel.)

Harpenaar.

Jonge harpenaars breken veel snaren.4

Harpoen.

Hij jaagt hem den harpoen in het lijf.5

Harst.

Het is een magere harst, die niet druipt.6

Hart.

Al is de gift klein: ze komt uit een goed hart. (Zie gift.)

Alleen wat in het hart diep gezet is, is waarlijk schoon.7

Alle harten bij je eigen (of: Men moet alle harten bij zich zelven denken, ook wel: In uw hart kent gij alle harten).8

Alle harten zijn gezusters, alle beurzen geen gebroêrs. (Zie beurs.)

Al liegt de mond, het hart liegt niet.9

Als de kinderen klein zijn, loopen zij der moeder op den rok, als zij groot zijn, op het hart.10

Als de koffer toe is, heeft het hart zijne rust.11

Als het buikje vol is, begeert het hartje rust. (Zie buik.)

Als hij het mij te benaauwd maakt, dan kruip ik hem in zijn gat, en bijt hem zijn hart af. (Zie gatten.)

Als ik hem zie, zoo gaat mij het hart open.12

Al wat smaakt aan den mond, Is het hart gezond.

Behalve het hart en de lever sterkt het ingewand.13 (Zie de Bijlage.)

Beter is de schaamte in de oogen, dan eene vlek in het hart.14

Bind het verdriet om de knie (of: onder den kousenband), dan slaat het u niet om het hart. (Zie band.)

Bitter in den mond Maakt het hart gezond. (Zie bitter.)

Bloode harten minden nooit (of: sliepen nooit bij) schoone vrouwen.15

[Dit spreekwoord heeft dezelfde beteckenis als: Een schroomvallig hart won nooit eene schoone bruid.]

Daar de schade is, is het hart; Daar de hand is, is de smart. (Zie hand.)

Daar hangt zijn hart aan.

Daar heb je het al, zei de bagijn, en zij spoog het hart uit haar lijf. (Zie bagijn.)

Daar heeft mijn hart geene pijn aan.

Daar het harte, daar de oogen.16

Daar het hart vol van is, loopt de mond van over.17

[Dit spreekwoord komt in beteekenis overeen met een ander van dit onderwerp: Uit den overvloed des harten spreekt de mond.]

Daar uw schat is, daar is ook uw harte.18

[Dit spreekwoord is genomen uit Matth. vi: 21 en Luk. xii: 34.]

Daar veel harten zijn, daar wordt wel gehuild.19

Dat breekt mij het hart.

Dat doet mij goed aan het hart.

Dat is een deftige paap, zei de boer, hij kan je hart bewegen, dat het wipstaart als eene koe, die een doorn onder den staart gebonden is. (Zie boer.)

Dat is eene blijn van mijn hart. (Zie blijn.)

Dat is een man naar mijn hart.

Dat is een pak van mijn hart.20

Dat is hem een dolk in het hart. (Zie dolk.)

Dat was eene golf kil water op het hart. (Zie golf.)

Dat was uit het hart gesproken.

De blijdschap des harten maakt eene schoone verw in het aangezigt. (Zie aangezigt.)

De eene boef weet, hoe de andere om het hart is (of: kent den anderen wel). (Zie boef.)

De hartpastei staat in het midden.21

De heilzame (of: milde) wijn ontsteekt (doorvlamt, of: verheugt) zoo menig harte.22

De liefde bekruipt somtijds een hart van steen.

De liefde is ongeveinsd: open van hart en open van hand. (Zie hand.)

De liefde verwint alle dingen, behalve een venijnig harte. (Zie ding.)

De menschen komen met woorden van opbeuring, maar met harten zonder deelneming. (Zie deelneming.)

De mond ontsluit, wat het hart raakt (of: De mond verraadt het hart wel).23

De mond zegt wel, wat het hart niet meent.24

De natuur (of: Het moederhart) kan niet liegen (of: verloochent zich niet).25

Den goeden wil (of: Het harte) voor de daad nemen. (Zie daad.)

De oogen zijn de vensters van het hart.26

Der zotten hart ligt in den mond; Der wijzen mond in 's harten grond. (Zie grond.)

Des menschen hart is onverzadelijk.27

De tong is de tolk van het hart.28

De tong is niet gezond, als het hart de koorts heeft.1

De uitgestelde hoop krenkt het hart.

[Dit spreekwoord is genomen uit Spreuk. xiii: 12.]

De visschen bewonen de diepten der zee, de arenden zweven in de lucht, - men kan de eerste met een' haak, de laatste met een' pijl treffen; maar 's menschen hart is op geringen afstand niet te doorgronden. (Zie afstand.)

De weg naar het hart gaat door het hoofd.

De wijn in het lijf, het hart in den mond.2

De zetel der heeren Doet menigen mensch het harte verkeeren.3

De zonde scheidt niet van het hart dan met hevigheid.

De zwarigheden eens van het hart spoelen.4

Die erg denkt, voedt (of: vaart) erg in het hart.5

[De spreuk: Honny soit qui mal y pense, waarvan ons spreekwoord eene vertaling is, ontstond bij de stichting van de orde van den Kousenband. Onvertaald is ze zelfs onder ons spreekwoord, gelijk ze daarom alleen zóó door v. nyenborgh en witsen wordt opgenomen.]

Die het hart niet heeft, hebbe de beene. (Zie beenen.)

Die o mij! zegt, heeft verdriet in zijn hart, al klaagt hij het niet.6

Diep gezucht en dun gesch...., verligt het hart en koelt den moed.7

Die voor de grooten kruipt, trapt zijne minderen op 't hart. (Zie groote.)

Die wel zijn eigen hart doorziet, Die spot met zijnen buurman niet. (Zie buurman.)

Die zijn hart voor eenen vriend opent, doodt desmart.

Die zijn uiteinde overweegt, ontledigt zijn hart van zonde. (Zie einde.)

Die zwarigheid is van 't hart, zei Kwak, en hij loosde eenen zucht, die van benaauwdheid achteruit passeerde. (Zie benaauwdheid.)

Doen togten zich in 't hart te voren, Dan kan het regt noch reden hooren.8

Droefheid verzacht het hart. (Zie droefheid.)

Dronken mond Spreekt 's harten grond. (Zie grond.)

Een blij gelaat, maar het hart meent het niet. (Zie gelaat.)

Een buigzaam hart dat kan zich voegen, En wijsheid laat zich haast vernoegen.9

Een droevig (of: benaauwd) hart is dorstig.

Een eerlijk hart heeft veel te lijden.10

Eene logge tong maakt een slapend hart.11

Een hart onder den riem steken.12 (Zie de Bijlage.)

[Dat wil zeggen: moed geven, om in eene zaak te blijven volharden. Het is ontleend van den krijgsman, die een' lederen riem of gordel om zijn middel draagt. Men zegt daarvoor dikwijls, doch verkeerdelijk: Een riem onder het hart steken. Zie bij de jager de voorbeelden onzer oudste en beste schrijvers, die allen spreken van een hart onder den riem steken; de verbastering is van lateren tijd.]

Een hart zoekt een hart.

Een ieder legge zijne hand op het hart, en kenne zich zelven. (Zie hand.)

Een jong hart biedt men alle eer. (Zie eer.)

Een jong hart treurt niet.13

Eén kind hartpijn, vele kinderen hoofdpijn.14

Een kloek hart is meester van de fortuin. (Zie fortuin.)

Een los hoofd, een goed hart.

Een moedig hart bleef nooit ergens ten achteren.15

Een moedig hart leed nooit armoede. (Zie armoede.)

Een moedig hart Verwint de smart.16

Een nedrig hart is voor een' man Zoo nut, als iets maar wezen kan.17

Een ongerust hart slaapt zelden wel.18

Een schroomvallig hart won nooit eene schoone bruid. (Zie bruid.)

Een steenen hart zou ervan breken (of: mogt zich erbarmen).19

Een stout hart maakt kloeke beenen. (Zie beenen.)

Een valken-oog, een leeuwen-hart en eene jufferhand is den medicijnmeester noodig. (Zie hand.)

Een verliefd hart is dorstig.

Een vrolijk hart treurt nooit.

Een welig hart kent men aan de kluchten.20

Eer hebbe uw hart (of: Dat doet uw hart eer aan). (Zie eer.)

Eerlijk in zijn hart; maar de duivel kent zijne streken. (Zie duivel.)

Eet geen hartenvleesch.21

Elk meet eens anders hart af naar het zijne.22

Er valt een steen van mijn hart.

Geen beter tuig dan 's menschen hart.23

Gij hebt geen mans hart in 't lijf.24

Gij hebt ons heden geducht wat op het jak gegeven, dominé! - dat spijt mij zeer, antwoordde deze, ik had gehoopt, uw hart te zullen treffen. (Zie dominé.)

Gij zingt, maar het raakt uw hart niet.25

Groot hart, Klein start.26

[Dat wilzeggen: veelvertooning maken, maar weinig wezentlijks bevatten, hoogmoed bij klein gevolg. Start is staart, het einde der zaak, de sleep, dien men achter zich heeft. Men zegt dit van den hoogmoedigen adel, wiens bezittingen luttel zijn, en die daarom kale adel genoemd wordt.]

Haar hart is niet meer vrij.

Harteleed is de diepste pijn.27

Harten: die hebben alle menschen.

[Woordspeling van een inwendig ligchaamsdeel met een troefblad.]

Hart en tong moeten accorderen.

Hartjelief, wat wordt ge vet, zei Lijsje tegen haar'

man Fobert, je krijgt beenen als zwavelstokken. (Zie beenen.)

Hartjelief! wordt: daar, jou varken! (Zie geliefde.)

Hartzeer en pijn eten vleesch en bloed. (Zie bloed.)

Hartzeer is geen buikpijn. (Zie buik.)

Hartzeer is meisjes-verdriet.

[Bij het minnespel heeft dit spreckwoord eene diep ingrijpende beteekenis. Men brengt het echter meestal, bij woordspeling, in het kaartspel al gekkende bij, wanneer de hartenkleur wordt voorgespeeld.]

Hartzeer slijt Met der tijd.1

Hebt gij een water-hart, gij moet geen staal aan uwe zijde dragen.

Hebt gij nog wat op 't hart?2

Het blijft niet verzwegen, wat over twee harten in het derde komt.3

Het brandt hem op het hart.

Het doet het harte goed, dat de mond zijnen nood klaagt.4

Het gaat hem aan 't hart, dat hij u eene heele vijg geeft.5

Het gaat hem niet ter harte.6

Het gaat niet van harte.

Het gaat van 's harten bloed. (Zie bloed.)

Hetgeen het oog niet ziet, bekoort (of: begeert, ook wel: bekommert, bezwaart, deert, of: smart) het hart niet.7

Hetgeen men niet weet, kan het hart niet deren (of: Wat niet en weet, dat niet en deert).8

Het goud verligt het harte. (Zie goud.)

Het hart brandt van vinnig vuur.

Het hart draait mij in het lijf om.

Het harte goed, al goed.9

Het hart is wel goed, maar de omloop deugt niet.

Het hart ligt hem op de tong.10

Het hart stoot ervan terug.

Het hart van den waard is het halve feest waard. (Zie feest.)

Het hart wil een' klager hebben.

Het hart zinkt hem in de schoenen.11 (Zie de Bijlage.)

Het hart zit hem in de keel.12

Het is, alsof hij het van zijn hart gaf.13

Het is beter, de tong op het hart te houden, dan het hart op de tong te dragen.14

Het is een arm hart.15

Het is een goed hart.16

Het is een koud hart, dat om het eerste neen eene lieve vrijster laat.17

Het is: hartje, wat lust je? mondje, wat begeer je?18

Het is moeijelijk, met bedroefden harte blijde te zijn. (Zie blij.)

Het is ver van uw hart.19

Het is warm op mijn hart, zei Joris, of er een ekster op gesch.... had. (Zie ekster.)

Het is zijn hartlapje.

Het oog is 's harten tuig.20

Het oog wijst, Wat 't hart prijst.21

Het veroudert al, behalve een gierig hart.22

[In denzelfden zin zegt men: Als alle zonden veroud zijn, dan blijft de gierigheid nog jong.]

Het viel mij op het hart, zoo koud als een stuk ijs (of: zoo zwaar als een steen).23

Het voorhoofd beliegt het harte wel.

Het voorhoofd en de oogen zijn de tolken van het hart (of: Uit het voorhoofd en de oogen kent men het hart).24

[Ofschoon dit spreckwoord de natuur van den eenvoudigen mensch uitdrukt, wordt daarmede het vorige niet weêrsproken, daar de mensch zoo dikwijls zijne natuur weet te verbergen.]

Het was een doodsteek in zijn hart. (Zie dood.)

Het werk betuigt, Waar 't hart naar buigt.25

Hij at, dat zijn hart verdaagde.26

Hij broedt (of: voedt, ook wel: koestert) eene slang in zijnen boezem, die hem het hart zal afsteken. (Zie boezem.)

Hij draagt het hart hoog (of: op het hoofd).

[Men zegt dit van een' trotschaard.]

Hij draagt zijn hart in zijn aangezigt. (Zie aangezigt.)

Hij eet zijn hart op.27

Hij gaat met een vrij hart te kooi.

Hij geeft hem een plaatsje in zijn hart.

Hij grijpt hem in het hart.

Hij haalt er zijn hart aan op.28

Hij heeft den bijbel wel in den mond, maar niet in het hart. (Zie bijbel.)

Hij heeft een hart als een haas. (Zie haas.)

Hij heeft een hart als een toren.29

Hij heeft een jong hart En een' ouden start.30

Hij heeft een kippehart.

Hij heeft een tijger-hart.

Hij heeft het hart op de lippen.

Hij heeft het hart op de regte plaats.

Hij heeft het hart uit zijn lijf geloopen.

Hij heeft het hem op 't hart gebonden.

Hij heeft het hem van 't hart gereten.

Hij heeft het voor zijn hart.31

Hij heeft van zijn hart een' steen gemaakt.32

Hij heeft zijn hart verloren (Hij heeft geen hart meer, of: Hij heeft het hart er niet toe, ook wel: Hij heeft geen hart in 't lijf).33

Hij heeft zijn hart voor ieder open.

Hij is geen looper of geen draver, maar een ligger in zijn hart. (Zie draver.)

Hij is het beste hartje niet.1

Hij is hier, maar zijn hart is in het bosch. (Zie bosch.)

Hij is niet bang; maar het hart popelt hem in 't lijf. (Zie bang.)

Hij kan het hart tot alles plooijen.

Hij kan het niet over zijn hart krijgen.2

Hij kan iemand in het hart lezen.

Hij knaagt aan zijn eigen hart.3

Hij legt er zich met hart en ziel op toe.

Hij legt (of: strijkt) zijne hand over het hart. (Zie hand.)

Hij ligt mij na aan het hart.

Hij loopt met het hart te koop.

Hij meent het van ganscher harte.4

Hij neemt het niet ter harte.5

Hij roert mij het hart.6

Hij schrikt, dat zijn hart in zijn lijf opspringt.

Hij spreekt hem een hart in het lijf.

Hij weet niet, hoe een arm man te moede (of: om zijn hart) is.7

Hij wil hem het hart in de hand geven. (Zie hand.)

Hij zegt al, wat hem op het hart ligt.

Hij ziet met het oog, wat het hart gelooft.8

Hij ziet zijn hartzeer.9

Hij zoekt zijns harten geneugte. (Zie geneugte.)

Hij zou hem wel het hart uit het lijf willen halen.

Hoe edeler hart, hoe buigzamer hals. (Zie hals.)

Hoe hooger hart, hoe lager ziel.10

Hoe kan ik dat mijn hartje weigeren (of: Hoe mag ik dat mijn hartje onttrekken)?11

Hoop en troost zijn twee zaken, Die droeve harten blijde maken.12

Ieder hart Kent zijn smart.

Iemand een goed (of: een kwaad) hart toedragen.

Iemand het hart uit het lijf dingen.13

Iemand iets in het hart prenten.

Iemand iets van (of: op) het hart binden.14

Iemand in het hart tasten.15

Iemands hart stelen.

[Dit spreekwoord is ontleend uit 2 Sam. xv: 6.]

Iemands hart vermurwen.16

Iemands hart winnen.

Ik houd mijn hart vast.

Ik kan het wel aan mijn hart voelen (of: Mijn hart getuigt het mij al).17

Ik mag het met hart en ziel lijden.18

Ik meende, dat hart en mond één ding was. (Zie ding.)

Ik wensch je een' vrijen buik en een vrolijk hart, zei Hansje, en hij maakte twee kabriooltjes. (Zie buik.)

Ik zie u liever dan mijn hart.19

Jong de moeders op den schoot trappen, en oud op het harte.20

Jonge harten, die gevangen gehouden worden, zijn op menig gepeins uit. (Zie gepeins.)

Klagen verligt het hart.21

Kleine kinderen hoofdpijn, groote kinderen hartpijn.22

Kleine man, groot hart.23

Kwade werken geven kwaden loon, Maar reine harten spannen de kroon.24

Lagchen, dat het het harte raakt.25

Ledige beurzen maken bloode (ook wel: onbeleefde) harten. (Zie beurs.)

Ligte harten en ijdele hoofden hooren niet gaarne van den bleeken dood. (Zie dood.)

Ligthart treurt niet.26

Maak geen' moordkuil van uw hart.27

Men kan er het goede hart aan zien.28

Men moet geene vrijster zoo hard aan den mond kussen, dat haar het hart zeer doet.29

Men moet geen' wolf in het hart (of: den buik) smoren. (Zie buik.)

Men trapt hem op het hart.

Men zou er zijn hart van uit het lijf spuwen.

Men zou het hart uit het lijf rukken.

Mijn hart gaat open (of: springt op), als ik dat hoor.30

Mijn hart ligt in de zoetemelk.

Natte turf en nat hout Maken 't hart benaauwd.31

Nu is mijn hart gerust.

Onbesneden van ooren en harte, gelijk Judas.32

Op blijde dagen malsche teugen, Kan 't hart van jong en oud verheugen. (Zie dag.)

Open-hartigheid maakt open-mondigheid.33

Open uw hart aan eenen man, Die hooren, zien en zwijgen kan.34

Op zulk een' warmen dag komt alles uit den grond, zei de dominé tegen den boer; ach! antwoordde hij in eenvoudigheid des harten, dat hoop ik toch niet, want dan komt mijn kwaad wijf ook weêrom. (Zie boer.)

Oranje in 't hart, zei de boer, en hij stak eene gele peen op zijn' hoed. (Zie boer.)

O waardig goud, dat het harte zoo vermaken kan! (Zie goud.)

Pen en inkt zijn geene ware tolken van het hart.

Scheidt uw vader uit den tijd, Kind! dan zijt ge uwe eere kwijt; Maar indien uw moeder rust, Dan verliest ge uw' harten-lust. (Zie eer.)

Schelden (of: Kijven) doet geen zeer, en slaan heb je 't hart niet.35

Schenk Piet, zei Jan, mijn hart brandt af van de rammenas.1

Schoone troost voor een benaauwd hart.2

Spreek, dat u het hart berst.3

Ten hove geeft men veel handen, weinig harten. (Zie hand.)

Trotsche schoonen trekken geene harten.4

Uit den overvloed des harten spreekt de mond.

[Dit spreekwoord is genomen uit Matth. xii: 34 en Luk. vi: 45.]

Uit een Duitsch hart. (Zie duitschland.)

Uit het oog, uit het hart.5 (Zie de Bijlage.)

Uit het trekken van den mond, Kent men dikwijls 's harten grond. (Zie grond.)

Volle mond Spreekt 's harten grond. (Zie grond.)

Vraag het u zelven: het hart beliegt den man niet.6

Vreemdelingen liefde maalt, Juist gelijk hun harte dwaalt.7

Vrolijke bazen, hartjes zonder zorg. (Zie baas.)

Vrouwen-hart is geen steen; niet afstaan is mannelijk.8

Vrouwen zijn twijfelmoedig van harte.9

Waar ijver in het harte brandt, daar barst hij uit.

Water, water, mijn hart brandt af, zei dronken Griet, en zij had een pintje jenever in één teug uitgezopen. (Zie griet.)

Wat het oog ziet, Bedriegt het hart niet.10

Wat jongs verheugt het hart.11

Wat men op het hart heeft, moet eraf.12

Wat nieuws verfraait (of: verkwikt) het harte, en verjongt den ouderdom.13

Wat uit het hart komt, gaat ook tot het hart.

Weinig in den mond Is het hart gezond.14

Wie het kind bij de hand neemt, krijgt de moeder bij het harte. (Zie hand.)

Wie kan een iegelijk in het harte zien?15

Wijze lieden hebben den mond in het hart.16

Wilt gij zijn rijk in korten tijd? Maak u 't begeerig harte kwijt.17

Zal er wat komen, liefje? ja, hartje, altemet een beetje. (Zie beetje.)

Zij hebben ééne borst gezogen, en onder één hart gelegen. (Zie borst.)

Zijn hart en zijn zin.18

Zijn hart hangt erover (of: eraan).

Zijn hartje ligt in een bonten lapje. (Zie bont.)

Zijn hart jeukt ernaar.19

Zijn hart is bezwaard, alsof het tusschen twee molensteenen lag.20

Zijn hart is gebroken.

Zijn hart is geen boontje groot. (Zie boon.)

Zijn hart is gesmolten in zijn lijf.21

Zijn hart is zoo klein als eene hazelnoot.22

Zijn hart kan wel in een duits doosje. (Zie doos.)

Zijn hart klopt als een lammeren-staartje.

Zijn hart lijdt, voor zijn aars klopt. (Zie aars.)

Zijn hart ontlasten.

Zijn hart slaat hem als een smids moker.

Zijn hart springt op (of: verdaagt), als hij het ziet.23

Zijn hart springt op van vreugde.

Zij zijn één hart en ééne ziel.24

[Dit spreekwoord is genomen uit Hand. iv: 32.]

Zij zijn malkander zoo gelijk, alsof de een uit des anderen hart gesneden ware. (Zie gelijk.)

Zonder hoop: het harte brak (of: borst).25

Zoo de man is in den mond, Zoo is ook zijns harten grond. (Zie grond.)

Zoodra men zijn hart begint te voelen, heeft de natuur ons mondig verklaard.

Zulke woorden, zulk hart.26

Zware beurzen en ligte harten kunnen veel verzetten. (Zie beurs.)

Harten.

Het is van klaveren en van harten.27

Hartlap.

Hij is moeders hartlap (liefste kind, of: zoontje).28

Haselünne.

Hij ziet er Haselünsch uit.

[Haselünne is eene stad van het hertogdom Aremberg-Meppen, eene der vier provinciën van het landdrostambt Osnabrück. De bewoners zijn er niet weinig morsig, van daar, dat de slordig gekleede er Haselünsch uitziet.]

Hasius.

Het geschiedt om de zekerheid, zei dokter Hasius, en hij trok zijn mes tegen een Siams haantje. (Zie dokter.)

Haspel.

Dat past als een haspel op een' moespot.29

Dat sluit als haspels in een' zak.

Dat vlijt zich als een zak met haspels.30

Deze haspel hapert.31

Haspelen in zakken en hoeren in schuiten zullen altijd boven anderen uitmunten.32 (Zie de Bijlage.)

Men moet op den haspel passen.33

Hasselt.

Het is verslagen als Hasseler markt.34

[De stad Hasselt, nabij Zwolle, in Overijssel, behoorde, in vroegeren tijd, tot de hanzésteden. Bij welke der verschillende belegeringen, in het begin der 16e, eeuw, de markt van Hasselt aan haren ondergang werd gebragt, is mij niet gebleken, en toch schijnt het mij toe, dat dergelijk voorval aanleiding tot dit

spreekwoord gaf. Blijkens de aanteekening was het in 1550 een spreekwoord.]

Hateling.

De fijnste blom wordt gruis genoemd, zoo die door een' hateling gebuild wordt. (Zie blom.)

Hater.

De kussen des haters zijn bedriegelijk.1

[Dit spreekwoord is ontleend uit Spreuk. xxvii: 6.]

Haultepenne.

Het gelijkt wel naar de furie van Haultepenne. (Zie furie.)

Have.

Acht geene varende have voor uwe eigene.2

Een goed paard is eene edele have, als het rein van haar en gaaf van pooten is. (Zie haar.)

Verlengde rijkdom is eene goede (of: staande) have.3 (Zie de Bijlage.)

Haven.

Alle havens (of: hagen) schutten wind. (Zie haag.)

Als men de haven in het oog krijgt, loopt men binnen.4

Dan is de schuit in de haven.

De geschiktste stuurman komt het eerst in de haven.

De kostelijkste schepen staan het naast bij de haven.5

Er is geene haven (of: geen land) mede te bezielen.6

Het is daar goed in de haven te gaan (of: goed te havenen), want het is er luw.7

Het is geene haven, om, zonder tol te betalen, voorbij te varen.8

Hij bereikt de haven zijner begeerte. (Zie begeerlijkheid.)

Hij geraakt in de honger-haven.

Hij is daar in eene slechte haven verzeild.

Hij is op eene vreemde haven geweest.9

Hij komt de haven inzeilen.10

Hij komt in behouden haven.11

Hij zal de haven niet halen.12

Hij zeilt de haven uit.13

Hij zit op eene goede haven.

In de haven ligt het schip veilig.14

In het gezigt van de haven, en nog vergaan. (Zie gezigt.)

In zulke waters (havens, vijvers, of: rivieren) vangt men zulke visschen.15

Men is daar in eene veilige haven.

Zoo menige haven, zoo menige vrouw.16

Haver.

Als eene muis op een' haverzak, zoo zaten ze er.

Als het stil is, is het goed haver zaaijen.17

Bij gebrek van tarwe maakt een leeuwerik zijn nest in de haver. (Zie gebrek.)

Daar het al hooi is, wordt het paard van geene haver vet.

Dat nu hooi is, is morgen haver.18

De bok stoot op de haverkist. (Zie bok.)

De ezels dragen de haver, en de paarden eten die. (Zie ezel.)

De paarden, die de haver verdienen, krijgen die niet.19

De paarden hebben haver gehad.

[Men zegt dit van weelderige paarden, en, bij toepassing, van eene dartele jeugd.]

Die een schuw paard in de wei wil vangen, moet een maatje haver hebben.

Een goed paard Is zijn haver waard.20

Een haan eet eerder een spint haver op als een paard. (Zie haan.)

Een kloek paard moet wel een spiutje haver eten.21

Een rijk haverkooper let op geen kleintje.22

Geef een' ezel haver, hij loopt tot de distels. (Zie distel.)

Haal haver, riep het paard, en het kreeg slagen.23

Het gaat met hem als de ezels, die de haver dragen, en hooi eten. (Zie ezel.)

Het is een lui (of: trotsch) paard, dat zijne haver niet wil dragen.24

Het is een slecht (arm, of: trotsch) paard, dat zijne haver niet verdient.25

Het is studenten-haver.26

[Studenten-haver, zegt v. eijk, is rozijnen en amandelen; terwijl hij als reden ervan opgeeft, dat dit ‘waarschijnlijk afkomstig is van het gebruik dier vruchten bij het drinken op partijen.’]

Het oog van den meester is de beste haver voor de paarden.27

Het zijn de beste paarden, die de haver van hunne buren eten. (Zie buurman.)

Hij geeft den paarden lange haver.28

Hij is blijde, dat hij het magere hooi bereiken mag, daar hij te voren zijne eigene haver omstiet, en met voeten trad. (Zie blij.)

Hij is erbij als de bok op de haverkist. (Zie bok.)

Hij is niet veel haver waard.29

Hij slaat zijn paard met den haverzak om de ooren.

Hij vertelt (of: kent) het van haver tot gort. (Zie gort.)

Hij zal haver komen eten uit uwe hand. (Zie hand.)

Hij zou zijn paard verkoopen, om haver te bekomen.

Honigzoete woordekens brengen geene haver in de kast.

In den haveroogst zijn de hoenders doof.30

Late haver komt (of: gaat) ook op.31

Om een haverstroo een huis overeind zetten. (Zie einde.)

Op steenrotsen is 't kwaad haver zaaijen.1

Voor oude en onwisse schulden neemt men hooi en haverstroo.2

Wij halen er onze haver aan.3

Zij twisten (of: worden kwaad) om een haverstroo (ook wel: haverklap).4

Zij zouden ons wel willen doen gelooven (of: willen wijsmaken), dat de kiekens hooi eten op een' havertas.5

Haverij.

Bodemerij draagt geene haverij. (Zie bodemerij.)

Daar zou een huis liggen als eene hooi- (of: haverij-) schuur.

Dat is haverij gros.6

Dat zal niet zonder haverij afloopen.7

Haverij, dieverij. (Zie dieverij.)

Havik.

Baljuwen zijn al haviken. (Zie baljuw.)

Dat verschilt zooveel als een havik van eene duif. (Zie duif.)

Die zich als een kieken of eene duif aanstelt, zal vroeg of laat van den havik weggerukt en verslonden worden. (Zie duif.)

Het kuiken, dat niet komen wil, als de klokhen klokt, mag wel door den havik verslonden worden.

Hij zit als een havik op den tuin.8

Hou je gemak, zei de havik, toen hij de duif plukte. (Zie duif.)

Men lokt geene haviken met ledige handen. (Zie hand.)

Tusschen kakelen en kaauwen is groot onderscheid, zei de havik, en hij verscheurde de hennen.9

Van zulke haviken zijn geene duiven te kweeken. (Zie duif.)

Hazard.

Daar mag geen hazard op loopen.10

Een hazard, eene verschrikking van zelf.11

Hazelaar.

Hij zit in den hazelaar.12

Hazepeper.

Om hazepeper te maken, moet de kok een' haas hebben. (Zie haas.)

Hazewind.

Als de haas den wind jaagt. (Zie haas.)

Dat de windhond eenen langen staart heeft, komt hem van zijn geslacht. (Zie geslacht.)

De balg is hem zoo dun als een windhond. (Zie balg.)

De brak doelt op den haas, De wind behoudt het aas. (Zie aas.)

De dominé is geen windhond en de kerk geen haas: zij loopen niet weg. (Zie dominé.)

Gewen een' winde tot den pot: Een jagthond wordt een keukenzot.13

Hij loopt (of: is zoo vaardig) als een windhond.14

In dezelfde weide zoekt de os gras, de windhond een' haas, en de ooijevaar een' kikvorsch. (Zie gras.)

Hebreeuwsch.

Dat is Hebreeuwsch voor mij.

De boeken maken sommigen wijs en anderen zot, zei Polidorus Virgilius, en hij las Uilespiegel met Hebreeuwsche nooten. (Zie boek.)

Hij weet er zooveel van als de poes van 't Hebreeuwsch.

Hebzucht.

Hebzucht heeft nooit genoeg.

Hecht.

Hij heeft het hecht in handen. (Zie hand.)

Heden.

De dag van gisteren is verleden, De dag van heden: wil dien wel besteden, De dag van morgen is verborgen, Daarom: wil altijd voor den dood zorgen. (Zie dag.)

Die bouten van heden zullen u nog bitterlijk opbreken. (Zie bout.)

Die gisteren de loef had, moet het heden op de lij smijten. (Zie gisteren.)

Die gistren lag in 't stof, Is heden heer van 't hof. (Zie gisteren.)

Die heden was een ridder, Wordt morgen wel een bidder. (Zie bidder.)

Die heden wat spaart, heeft morgen wat.15

Die heden wel roeit, mag morgen medevaren.16

Een goede dag van heden is beter dan twee, die nog moeten volgen. (Zie dag.)

Gij hebt ons heden geducht wat op het jak gegeven, dominé! - dat spijt mij zeer, antwoordde deze, ik had gehoopt, uw hart te zullen treffen. (Zie dominé.)

Heden deugd gedaan, Morgen is de dank vergaan. (Zie dank.)

Heden een ei is beter dan morgen eene hen. (Zie ei.)

Heden getrouwd, Morgen berouwd.17

Heden graaf, Morgen slaaf. (Zie graaf.)

Heden hoveling, Morgen verschoveling.

Heden iets, Morgen niets.18

Heden in figuur, morgen in het graf. (Zie figuur.)

Heden in hoogheid verheven, morgen onder de aarde. (Zie aarde.)

Heden is heden; maar morgen is een onbegrijpelijke dag. (Zie dag.)

Heden koning, morgen keutel.19

Heden koopman, Morgen loopman.20

Heden lagchen, morgen weenen.21

Heden leven, morgen sterven.22

Heden mij, Morgen dij (of: Wat heden mij geschiedt, kan morgen u gebeuren).23

Heden rijk, morgen arm. (Zie arme.)

Heden rood, Morgen dood. (Zie doode.)

Heden zegt hij aldus, morgen alzoo.24

Het is van heden en van gisteren. (Zie gisteren.)

Het is vrij ver: van heden tot nimmermeer.1

Hij heeft heden een' goeden God gediend. (Zie god.)

Hij wordt het heden zoowel niet ontwaar.2

Ik werd het eerder gewaar dan heden.

Laat ons heden niet wijs zijn, een ieder bespare zijne wijsheid tot morgen; laat ons thans vrolijk wezen.3

Mijnheer woont heden te Vianen.

[Dat wil zeggen: het is met mijnheers grootheid gedaan. Zie de reden daarvan bij het spreekwoord: Die ligt borg wordt, moet voor Vianen zorgen.]

Niets beterkoop heden, Dan arme lieden leden.4

Stel niet tot morgen uit, wat gij heden doen kunt.5

Tusschen heden en morgen kan nog veel gebeuren.

Wat gisteren voorbij vloog, valt heden ligt in 't net. (Zie gisteren.)

Zorg voor heden, niet voor morgen (of: Wilt niet zorgen Voor den dag van morgen). (Zie dag.)

Heelmeester.

Het is een goed heelmeester, die aan stuk geschoten beenen en gebroken koppen weêr te zamen kan lappen. (Zie beenen.)

Het is goed laten, als den heelmeester geld ontbreekt. (Zie geld.)

Heer.

Alle goede geesten loven den Heer. (Zie geest.)

Daar is geen Lieve Heeren aan.6

Dat elk van des Heeren gebroedsel zij! (Zie gebroedsel.)

Dat loone u onze Heer, dat gij mij, ouden arme, spijzigt. (Zie arme.)

Dat verhoede de hemel, zei Klootje, en hij dacht aan onzen Lieven Heer niet.7

Dat zijn onzes Heeren braadvarkens.8

[Men zegt dit van de monniken.]

Den Heere de regterhand geven. (Zie hand.)

De uitkomst van den oorlog hangt aan den Heer.9

Die daar wel worstelt met den Heer, Al breekt zijn heup, hij wint te meer.10

[Dit spreekwoord is ontleend uit jakobs worsteling: zie Gen. xxxii: 24-30.]

Drie beesten schiep onze Heer: ezels, varkens en posten te voet. (Zie beest.)

Een gramme zin, Die kropt zich in; Zoo maar de geest Den Heere vreest. (Zie geest.)

God is een Heer, en de abt is een monnik. (Zie abt.)

Heer! hoe wonderlijk vallen de zomervlagen!11

[Met deze woorden bedekt de schijnvrome zijne onedele daden, gelijk ze in den mond gelegd worden van den man, die in het water gelegen had, en zijne vrouw beduidde, dat hij door den regen was nat geworden. Het is een Dordsch spreekwoord, zegt winschooten.]

Het mogt hem niet heter gaan, al ware onze Heer zijn oom.12

Hij heeft onzen Heer geheel niet bij de voeten.13

Hij is in den Heere!14

[Dat wil zeggen: aan de gevolgen zijner dronkenschap is het te wijten, dat hij daar als een doode ligt. Men bezigt het dus spottender wijze. Het spreekwoord staat gelijk met deze beide andere: Hij is half zalig en Hij is een lijk.]

Hij meent, dat hij onzen Heer bij het been heeft, en hij heeft den duivel bij den staart. (Zie beenen.)

Hij wil onzen Heer een' vlassen (of: strooijen) baard maken (vlechten, of: aannaaijen). (Zie baard.)

Ieder is, zoo als hem onze Heer geschapen heeft, of nog een' graad erger. (Zie graad.)

Ik wilde, dat hij in den hemel (of: bij onzen Lieven Heer) was.15

Kinderen zijn een zegen des Heeren; Maar zij houden de noppen van de kleêren.16

[Dat wil zeggen: de aangenaamheden, voorregten en zegeningen zijn niet zonder moeite en zorg. Welk een groot geschenk den ouders in hunne kinderen gegeven is, het onderhoud der kinderen geschiedt ten koste der eigene verzorging. Noppen is de pluis van het laken. De kinderen houden dus de kleêren kaal.]

Meen jij, dat onze Lieve Heer zijne genade te grabbel gooit, zei de pastoor. (Zie genade.)

Menigeen meent, dat hij onzen Lieven Heer bij het hoofd heeft, en hij heeft den duivel bij de voeten. (Zie duivel.)

Noem mij nog een' man, gelijk onzen Lieven Heer.17

Onze Heer moet zijn getal hebben. (Zie getal.)

Onze Lieve Heer heeft toch wonderlijke kostgangers.19

Onze Lieve Heertje sproeit zijn wijwater.20

Onze Lieve Heer weet, waar 't best afmag.21

Op den berg des Heeren zal ervoor gezorgd worden. (Zie berg.)

Vreugd in den Heer Duurt immermeer.22

Vrolijk leven voor den Heer, tot spijt van den duivel. (Zie duivel.)

Wat gij den arme geeft, leent gij den Heer. (Zie arme.)

Wat is van rijkdom, lust of eer? Geen ware vreugd dan in den Heer. (Zie eer.)

Wie den Heere honen (of: bedriegen) wil, die geve Hem het zijne.23

 

Het is 't evangelie van Palmzondag: de Heer heeft het zelf noodig. (Zie evangelie.)

Hij is niet op het hofje geweest, daar onze Heer verraden werd.24

Hij zou onzen Heer van het kruis bidden.25

Onze Heer bidt voor geene mangelaars.26

Onzes Heeren appeltje ontnemen. (Zie appel.)

Op eenen ouden avond, als onze Heer een kind was. (Zie avond.)

Zij leven met hem als de Joden met onzen Heer.1

 

Men zou hem onz' Heer geven zonder biechten.2

Onz' Heer bleef gezond.3

Sint Pieter op onz' Heer leggen.4

 

Akkoord, mijnheer Van Varelen. (Zie akkoord.)

Als de heeren eten, dan zingen de gekken. (Zie gek.)

Als God een land plagen wil, dan beneemt Hij den heeren hunne wijsheid. (Zie god.)

Als ik dat kon, dan liet ik een' heer achter mij loopen.

Als mijnheer Van Gelderen overkomt.

[Wij zullen zoo lang wachten, met dit of dat te doen, tot wij geld hebben.]

Beter in der vogelen zang Dan in der heeren klank.5

Beter verheerd dan verbeest (of: verboefd). (Zie beest.)

Bij harde heeren worden de knechten goed.

Bij moeijelijke heeren Valt veel te leeren.6

Boeren-geld is zoo goed als heeren-munt. (Zie boer.)

Boven God is geen heer; boven zwart is geene kleur. (Zie god.)

Daar de heeren rijden, stuift het stof; - daar de bedelaars dansen, stuiven de lappen. (Zie bedelaar.)

Dat zouden de heeren van Sint Joris en Sint Christoffel ook wel zeggen.

De eer Wijst den heer. (Zie eer.)

De geestelijke heeren loopen doorgaans vrij, of hoogstens in den drup, als het op anderen slagen regent. (Zie druppel.)

De goederen, die de heeren verdienen, zijn goedkoop, maar duur, die men hun gunt. (Zie goed.)

De haat van den heer is de dood van den man. (Zie dood.)

De heer des lands hoort, ziet en reikt ver.7

De heeren dragen geene veete.8

De heeren krimpen.9

De heer gebiedt zijnen knecht, de knecht de kat, en de kat haren staart.10

De heer uit, De eer uit (of: Zonder heer, Zonder eer). (Zie eer.)

De heer Voor de eer; De vrouw Voor den bouw. (Zie bouw.)

De kikvorsch is een weelderig heer.11

De kok maakt de spijs klaar, en de heer krijgt die op tafel.

Den heer kent men bij zijn gezin (of: Zoo de heer is, zoo is het huisgezin). (Zie gezin.)

Der heeren lied Is een kort gebied. (Zie gebied.)

Der heeren zonde, der boeren boete. (Zie boer.)

Des heeren (of: Des vorsten) hand Is zoo groot (of: Reikt zoo ver) als 't land. (Zie hand.)

De vrouw maakt den noen, de heer den avond. (Zie avond.)

De zetel der heeren Doet menigen mensch het harte verkeeren. (Zie hart.)

De zomer is de heer; kwam hij tweemaal 's jaars!12

De zomer is een slaaf en de winter is een heer: de laatste wil zien, wat de eerste gewonnen heeft.13

Die alle heiligen dient, heeft veel heeren en weinig loon.

Die de gemeente dient, dient eenen kwaden (of: kranken) heer. (Zie gemeente.)

Die een' penning (of: eene plakke) niet acht, wordt geen stuiver-heer.14 (Zie de Bijlage.)

Die gistren lag in 't stof, Is heden heer van 't hof. (Zie gisteren.)

Die heeren dient, krijgt heeren-loon (of: Heeren geven heeren-loon).15

Die met heeren in vrede wil leven, moet hooren en stilzwijgen.16

Die met zijnen heer peren eet, kiest de schoonste niet.17

Een anders (ook wel: Heeren-) boeken zijn duister te lezen. (Zie boek.)

Een fel landvorst wordt heer van land-uit.18 (Zie de Bijlage.)

Een gezond rabout is een groot heer.19

Een monnik wordt nooit gram, omdat men hem mijnheer den abt noemt. (Zie abt.)

Eeren en heeren scheelt maar ééne letter.20

Eigen goed (of: grond) maakt eenen heer. (Zie goed.)

Er is altijd heer boven heer (meester boven meester, of: baas boven baas). (Zie baas.)

Geen goed heer, of hij was te voren knecht.21

Geen kerker buiten en geen gemest heer binnen 's huis.

[Wacht u voor schulden en voor ziekte.]

Gemeene potten met heeren zieden wel sterk, maar deelen kwalijk.22

Goed is geen goed, dan bij een' goeden heer. (Zie goed.)

Groote heeren gedenken lang (of: houden lang iets in gedachten). (Zie gedachte.)

Groote heeren, Groote kleêren.23

Groote heeren (of: Koningen) hebben lange handen (of: armen). (Zie arm.)

Groote heeren zal men groeten, Maar zelden ontmoeten.24

Grooten heeren, vreemden en den ouden Pleegt men eene leugen voor goed te houden.25

Groote rivier, groote heer en groote weg zijn drie kwade buren. (Zie buurman.)

Haastigheid heert wel; geduldigheid knecht wel. (Zie geduld.)

Heeren bidden is gebieden.26

Heeren-drek stinkt niet. (Zie drek.)

Heeren en hoeren verschilt maar ééne letter.1

Heeren en hoeren Zijn van eender voeren.2

Heeren en peren rotten.3

[Hoe magtig de heeren ook wezen mogen, zij zijn der vergankelijkheid onder worpen.]

Heeren hebben lange halzen. (Zie hals.)

Heer en heer is twee; knecht en knecht is twee.4

Heeren (of: Schouten) hebben veel ooren en oogen.5

Heeren-oogen maken schoone paarden.6

Heeren-peren rotten niet.7

[In dit regtskundig spreekwoord geeft men te kennen, dat al wat van de magtige heeren komt, steeds zijne waarde blijft behouden.]

Heeren-trant valt der gemeente te lang. (Zie gemeente.)

Heeren Verkeeren.8

Heeren-woorden zijn geene knodsen.

Heeren zijn als de hoeren: zij huilen met malkander.9 (Zie de Bijlage.)

Heer of knecht.10

Heer Schenk is dood, en Leen is ziek.11

Het is daar den heer van noode.12

Het is een korzelig heer.13 (Zie de Bijlage.)

Het is geen heeren-gebod: men mag het doen en men mag het laten. (Zie gebod.)

Het is geen wijsheid tegen de heeren te schrijven, Die u uit uw land en goed kunnen verdrijven. (Zie goed.)

Het is genoegelijk of gevaarlijk, dat men veel gemeenzaamheid met groote heeren heeft; want hunne gunst maakt groot, en hunne toornigheid klein. (Zie gemeenzaamheid.)

Het is goed heer wezen naar de boeken van regten. (Zie boek.)

Het zal wat wezen, als het voor de heeren komt!

Het zijn heeremans droomen. (Zie droom.)

Het zijn heeren (of: Het is een kind) van zes weken.14

Het zijn heeren van Kortrijk.15

Het zijn heeren van Nergenshuizen in Geenland. (Zie geenland.)

Hier is voor zoo vele heeren te nijgen, zei de kikvorsch (of: pad), en de egge sleepte hem (haar) over het ligchaam. (Zie egge.)

Hij heeft een heeren-leven.16

Hij heeft met den zwarten heer gewandeld.

Hij is geen heer van zijn land, die van zijne onderdanen gehaat wordt.17

Hij is heer van het weggewaaide dorpje. (Zie dorp.)

Hij maakt een boha, alsof hij zelf de heer was. (Zie boha.)

Hij stapt als een banjer- (of: baander-) heer. (Zie banier.)

Hoeren en heeren Zijn van eender veren.18

Ieder is heer van het zijne.

Je vindt er zoo geen in zeven heeren-landen.

Ik en mijnheer hebben de zolders vol koorn liggen, zei de knecht, en hij was blij, als hij zijn weekgeld ontving. (Zie geld.)

Ik heb niet te schaften met zulken heer.

In het schrikkeljaar mogen de dames uit vrijen gaan (of: zelven een' heer vragen). (Zie dame.)

Jong een heer, oud een boef. (Zie boef.)

Is mijnheer ook heerenknecht?

Is 't heer, is 't knecht: Daar valt regt.19

Keizer Karel noemde de Friezen heeren. (Zie fries.)

Kleine zaken raken nooit groote heeren aan.20

Lof molenaars akker, bij heeren poppengoed. (Zie akker.)

Men kan geene twee heeren te gelijk dienen.21

[Dit spreekwoord is genomen uit Matth. vi: 24 en Luk. xvi: 13.]

Men treft er zoo geen aan in de vijf Heeren-landen.

[Dat wil zeggen: zoo wonderlijk, zoo raar en vreemd zijn er nergens menschen te vinden. De vijf Heeren-landen zijn nog al van eenige uitgestrektheid, bestaande uit de vroegere heerlijkheden: het land van Arkel, Vianen, Hagestein, Everdingen en Terleede (Leerdam). Zeven heeren-landen bestaan er niet onder dien naam, zoodat wanneer men zegt: Je vindt er zoo geen in zeven heeren-landen, de zaak meer in 't algemeen beschouwd wordt.]

Men zal met heeren omgaan, zoodat zij ook bij den broode blijven. (Zie brood.)

Men zegt veel, daar de heer geene tienden van heeft.22

Met groote heeren kleine kennis.23 (Zie de Bijlage.)

Met groote heeren zal men geene lange morgenspraak houden.24

[Dat wil zeggen: men zal met groote heeren niet lang over eene zaak redeneren, omdat het weinig zou afdoen, daar hun wil toch dient gevolgd te worden. Onze voorvaderen hadden de gewoonte, hunne raadsvergaderingen onder vrolijke drinkgelagen te houden. Onbewimpeld bragt elk zijn gevoelen uit, en werd de zaak gewikt en gewogen. Men kwam dan echter tot geen besluit. Zulks geschiedde den volgenden morgen onder bedaarde beraadslagen. Die morgenvergadering kon spoedig worden afgedaan, daar men de zaak reeds van alle kanten bekeken had. Ook mogt men alleen bij rij zende zon regtspreken, zoodat elke regtzitting vóór den noen moest geëindigd zijn. Zoo liepen die morgenspraken schielijk af.]

Mijne deur zij ver van mijnheers deur. (Zie deur.)

Mijnheer is mevrouw (of: De een is den ander) wel waardig.25

Mijnheer woont heden te Vianen. (Zie heden.)

Moeten is een streng heer.1

Nering en heeren-gunst (of: hulde) is geen erf (of: vaste bezitting). (Zie bezitting.)

Niets vermag er meer Dan 't voorhoofd van den heer.

Nieuwe heeren, nieuwe dienaars. (Zie dienaar.)

Nieuwe heeren, nieuwe wetten (of: keuren).2

Of heer of bode: Elk volgt de mode. (Zie dienstbode.)

Ontrouw slaat haar' eigen' heer (ook wel: zich zelve).3

Regt op, mijne dochter! daar komen heeren. (Zie dochter.)

Strenge heeren regeren niet lang.4

't Tij gaat zijnen keer, 't Past op prins noch heer. (Zie getij.)

Twee mannen zijn één mans heer.5

Vrouwen-gemoed, heeren-gunst, April-weder en het kaatsspel veranderen dikwijls. (Zie april.)

Vuur en water zijn goede dienaars, maar kwade heeren en meesters. (Zie dienaar.)

Waar geweld gaat boven regt, Daar ware ik liever heer dan knecht. (Zie geweld.)

Wat de heeren wijzen, Moeten de gekken prijzen. (Zie gek.)

Wat groote heeren en rijke lieden doen, dat staat hun altijd wel.6

Wat scheelt het, heer of knaap te zijn?7

Wat wachten heert wel.8

Wie veinst, die is een loer; Oogluiken is heerenvoêr.9

Wijd beheerd, na bevriend.10

Wijze heeren voeren krijg, om daardoor vrede te verkrijgen.

Wintersche nachten, Vrouwen-gedachten En gunst van heeren Ziet men weldra keeren. (Zie gedachte.)

Zonder dat was de groote heer een gewoon mensch.11

[Men past dit spreekwoord boertender wijze op hem toe, die uit eigenbelang iemand bovenmate verheft.]

Zoo de heer is, zoo is het volk.12

Zoo heer, zoo knecht.13

Zorgen en waken Zijn heeren-zaken.14

Zulke heer, Zulke eer. (Zie eer.)

Heerlijk.

Wat vreemds en heerlijks doet den Haag welvaren. (Zie 's gravenhage.)

Heerlijkheid.

Het is een Roomsch Onzevader: de kracht en de heerlijkheid is eruit.15

Heeroom.

Die goed bidt, heeft geene oogen, zei heeroom.

Van onnoodige zorgen kreeg heeroom winterhielen.

Heet.

De krijgers laten niets achter, dan dat hun te heet of te zwaar is.16

Elk voelt, of 't koud of heet is, Naardat hij gekleed is.17

Hij blaast heet en koud uit éénen mond.18

Laat liggen, wat u te heet of te zwaar is.19 (Zie de Bijlage.)

Niet al te heet, Of 't doet leed.

Vroeg koud, vroeg heet.20 (Zie de Bijlage.)

Heetendoentje.

Ik zal uw heetendoentje niet wezen.21

Hef.

Het is met hem op de heffe gebrouwen.22

Mijn raad loopt op de hef.23

Op den grond van het vat vindt men de hef. (Zie grond.)

Heg.

De vos groet dan alleen de heg, wanneer hij in den tuin wil.

Hij komt over de heggen.24

Hij loopt door heg en struik.25

Hij steekt het roer in de heg.26

[Men zegt dit van den deserteur, ofschoon het mede gebruikt wordt, wanneer iemand zijne betrekking laat varen.]

Hij weet heg noch steg.

Hei.

Het is te hei of te fij. (Zie fij.)

Heide.

Beter aan een' vetten disch dan op eene dorre heide. (Zie disch.)

Beter met een' ouden wagen in de heide dan met een nieuw schip op zee.27

Het zal zich wel schikken, zei de boer, en hij zat met zijn ossenkarretje in de hei. (Zie boer.)

Hij is aan de heiden.28

Holland, Bol land; Zeeland, Geen land: Ik houd het met den heikant.29

[Ingenomenheid met eigen bezit, heeft onder de Noord-Brabanders dit spreekwoord doen ontstaan, genomen naar de verschillende grondsgesteldheid der provinciën Holland, Zeeland en Noord-Braband.]

Ik wenschte, dat gij op de heide van Hoboken laagt.1

[Wanneer men niet gaarne met iemand te doen heeft; wenscht men hem op de heide van Hoboken, een spreekwoord, afkomstig van de uitbreiding, aan de stad Antwerpen gegeven, sedert de koophandel uit Brugge derwaarts verlegd werd, eene uitbreiding zoo groot, dat de schepen in dubbele rij van de stad af tot aan de heide van Hoboken op ontlading lagen te wachten.]

't Is goed te voet gaan op de heiden, Voor die hun paard daarnevens leiden.2

Loop naar de Mookerheide (of: Ik wou, dat je op de Mookerheide zat).3

[Zoowel als met het spreekwoord: Ik wenschte, dat gij op de heide van Hoboken laagt, doch sterker van uitdrukking, geeft men zijnen afkeer van iemand te kennen, door tegen hem te zeggen: Loop naar de Mookerheide (of: Ik wou, dat je op de Mookerheide zat). Op deze in Limburg, op de grenzen van Gelderland, gelegen heide, was het, dat lodewijk en hendrik van nassau, in 1574, sneuvelden, en het geheele leger verslagen of verstrooid werd. Vrij algemeen houdt men het ervoor, dat deze gebeurtenis aanleiding tot het spreekwoord gaf, ofschoon niermeyer, in zijne Verh. over het booze wezen, bl. 103, over de plaats sprekende, waar de duivel zich meestal laat vinden, zegt: ‘In ons vaderland was de Mokerheide eene geliefkoosde verzamelplaats, van waar misschien het spreekwoord ontstond, dat iemand naar de Mokerheide wenscht.’]

Wat is dit een vruchtbaar land, zei blinde Fop, en hij stond midden op de Mookerheide. (Zie fop.)

Wie voeder op de hei kan kweeken, heeft de hei in zijne magt.4

Heidelberg.

Het Heidelbergsche wijnvat.5

[Heidelberg, de hoofdstad van het ambt van dien naam, behoorende tot de Neder-Rijnkreits van het groothertogdom Baden, heeft in den slotkelder zijn welbekende wijnvat, dat zoo groot is, dat het 236 voeder, elk van 1200 flesschen, bevatten kan. Thans is het zeer beschadigd, en na 1781 werd het niet weder gevuld. Het is deze grootte, die het Heidelbergsche wijnvat spreekwoordelijk tot een voorwerp van vergelijking heeft gemaakt.]

Nu heb ik het Heidelbergsche vat gezien, zei Lourens, en hij zag een voeder wijn van achthalve stoop.6

Heiden.

Hij is aan de Heidenen overgeleverd.

Hij zag noch Heiden, noch Christen. (Zie christen.)

Men moet niet scheiden als Heidenen en Turken.7

[Bij het afscheid nemen van vrolijke partijen drinkt men nog eens op elkanders gezondheid.]

Over honderd jaar komen de Heidenen in het land.8

[Een gezegde van hen, die zich om de toekomst niet bekommeren, maar leven bij den dag.]

 

Laat het ons deelen, gelijk de Heidens het spek.

[Waarom men dit van de Heidens of Zigeuners, wel te onderscheiden van de Heidenen, zegt, is mij niet gebleken.]

Heil.

Daar is geen heil bij te halen.

God lokt tot heil. (Zie god.)

Heil in 't zeil drinken.9

Het kleine zeil Geeft rust en heil.10

Hij zoekt zijn heil in de vlugt.

Heiland.

Wiens heiland zoude hij zijn, die zich zelven heilloos is!11

Heiligdom.

Het is eene ledige kas: het heiligdom is eruit gestolen.12 (Zie de Bijlage.)

Het is eene schoone monstrantie, ware er heiligdom in.13

Hij bewaart het als een heiligdom.

Men komt in het heiligdom niet dan door het portaal van de kerk.

Zot is de paap, die zijn heiligdom laakt.14

Zulk eene kas, zulk een heiligdom.15

Heilige.

Als al de heiligen hun waslicht hebben, zit Maria in het donker. (Zie donker.)

Als het God verdriet, dan verdriet het ook zijnen heiligen. (Zie god.)

Als het koren op het veld staat, behoort het God en zijnen heiligen; als het op de korenzolders is, kan men het niet krijgen zonder geld. (Zie geld.)

Arme (of: Ongevallige) lieden maken rijke heiligen.16

Daar zijn geene heiligen in den hemel, die op aarde niet gelasterd geweest zijn. (Zie aarde.)

De grootste zondaar kan heilig worden.

De heiligen komen om hun was.17

De heilige verliest zijnen wierook.

Die alle heiligen dient, heeft veel heeren en weinig loon. (Zie heer.)

Die veel pelgrimaadjen doen, worden zelden heilig.

Die zich zelven niet helpt, verdient niet, dat de heiligen zich over hem bekommeren.

Eer dat ieder heilige zijn lichtje heeft.18

Geef het heilige den honden niet.19

[Dit spreekwoord is genomen uit Matth. vii: 6.]

Geen heilige zonder misdag. (Zie dag.)

Groote geleerden zijn zelden groote heiligen. (Zie geleerd.)

Het is eene litanie van alle heiligen.1

Het is een heilige, die men niet meer viert.

Het is een heilige: hij loopt sch...... door de hel.

Het is een heilige met wassen teenen.2

Het is geen heilige: hij zal geene roode letter in den almanak krijgen. (Zie almanak.)

Het is nog niet aller heiligen avond. (Zie avond.)

Hij gelooft geene heiligen, of zij moeten mirakelen doen.3 (Zie de Bijlage.)

Hij heeft goede heiligen gediend.4

Hij is een heilige, dien men wel eene kaars mag ontsteken.5

Hij is het hoofd van de heiligen.6

Hij vreest noch God noch zijne heiligen. (Zie god.)

Hij woont buiten alle Gods lieve heiligen. (Zie god.)

Hij zou aan God of zijne heiligen niet ééne mijt geven. (Zie god.)

Ik geloof geene heiligen, of zij moeten brood eten. (Zie brood.)

Ik vier geene heiligen, daar ik niet voor gevast heb.7

Ik wilde wel, dat gij zoo heilig waart, dat men een kruis voor u droeg.8

Kleine heiligen hebben ook magt.9 (Zie de Bijlage.)

Men moet de heiligen vieren, gelijk ze zijn.10

Men wordt niet op eens een heilige, evenmin een booswicht. (Zie boos.)

Woorden van een' heilige, klaauwen van eene kat.11

Zij zijn niet allen heilig, die gaarne (of: veel) ter kerke gaan.12

Zij zijn niet allen heilig, die heilig schijnen.13

Heilige der heiligen.

Dat is het heilige der heiligen: blijf er af.

Heilige Geest.

De Heilige Geest spreekt uit zijn' mond (of: Hij is vervuld van den Heiligen Geest).14

Het was gelijk de Heilige Geest, die het mij ingaf.15

Ik wensch u den Heiligen Geest in uw ligchaam.16

Heiligheid.

Heiligheid ligt niet in den schijn.17

Morsigheid is geene heiligheid.18

Heiligje.

Hij heeft een heiligje verdiend.19

Heilloos.

Wiens heiland zoude hij zijn, die zich zelven heilloos is! (Zie heiland.)

Heimelijkheid.

Daar wordt iets heimelijks gekookt, dat geen' goeden geur heeft. (Zie geur.)

Der vrouwen heimelijkheden zijn gespleten: Zij zwijgen wel, wat zij niet weten.20

Hein.

Heb je haast, zei Hein, k.. staande. (Zie haastigheid.)

Hij zal zweren, dat de duivel Henrik heet. (Zie duivel.)

Ik zou wel willen wandelen, zei Hendrik; maar daar slijten de schoenen van.

Lui Heintje werkt in der eeuwigheid. (Zie eeuwigheid.)

Patiëntie is goed kruid, maar wast niet in alle hoven, zei Hein de diender, en hij kreeg door zijne patiëntie eene sneê in zijne tronie. (Zie diender.)

Heining.

Hij heeft over 't heininkje gekeken.

Hein Knorten.

Wat platters zijn dat, zei Hein Knorten, en hij zag schollen dragen.21

Heintje Pik.

Al maakt de duivel u de bank nog zoo glad: hij heet toch Heintje Pik. (Zie bank.)

Gelijk bij gelijk, zei Heintje Pik, en hij ging tusschen twee kolendragers in het bosch. (Zie bosch.)

Gelijk bij gelijk, zei Heintje Pik, en hij ontmoette een' schoorsteenveger. (Zie gelijk.)

Heintje Pik zal er nog vreugde van beleven.

Hij loopt zoo snel, alsof Heintje Pik er met zijn' grooten kwast achter gezeten had.

[Dat heintje pik, zonder twijfel de duivel, bepaaldelijk als een zwartmaker, bekladder, lasteraar wordt voorgesteld, gelijk tuinman (Spreekw. i. bl. 198) zegt, wordt door dit spreekwoord bevestigd. Het is zooveel, als zeide men: pik zwarte hein. Volgens niermeyer, in zijne Verh. over het booze wezen, bl. 29 en 30, ‘schijnt deze duivelsnaam een Watergeest aan te duiden, daar de opborrelingen van het water de bewegingen van heintje pik genoemd worden,’ tot staving waarvan hij starings Gedichten, 2e. St., bl. 107, aanhaalt.]

Heir.

Het heir lag daar gevaand.22

Hij stelt het heer, Zonder iemands begeer.23

Hij zag het heir eens over.24

Hek.

Als het hek van den dam is, loopen de schaapjes (of: koeijen) de wei uit. (Zie dam.)

Dat hek is gesloten.

Dat maakt eene gaauwigheid, zei besje, en zij klom over het hek. (Zie besje.)

De bordjes (of: hekken) zijn verhangen. (Zie bord.)

De een mag eene koe stelen, en de ander niet over het hek kijken.

De jeugd wil eruit, zei besje, en zij reed op een' bezemstok (of: op het hek, ook wel: en zij sprong over een strootje). (Zie besje.)

Het hek hangt aan den ouden post (of: dam). (Zie dam.)

Het hek is van den dam, zei Trijn, en zij haalde haar' vrijer in huis. (Zie dam.)

Het is een regte hekkenspringer.

Het is goed, een hek voor zijne deur te hebben. (Zie deur.)

Hij heeft den schelm in het hek.1

Hij heeft het achterbek mede gekregen.2

[Dat beteekent: hij is afgewezen; van een' vrijer gezegd, wiens liefde niet is aangenomen; gelijk staande met: Hij heeft een blaauwtje geloopen.]

Hij staat als Jut voor het hek.3

Hij zal het hek met eene bies sluiten. (Zie bies.)

Vader uit, moeder uit: het hek is van den dam. (Zie dam.)

Waar het hek open is, loopen de varkens in het koren.4

Zij is bij het hek.

Zij zijn de heksluiters.5

Zorg, dat men u het achterhek niet inrijdt.

[Dat wil zeggen: zie toe, dat men u in 't geheim niet benadeelt. Zoo de eene boer den anderen met den disselboom het achterhek injaagt, vliegt alles aan flarden.]

 

Men moet den wind niet door de hekken laten waaijen.6

Hekel.

Daar heb ik een' hekel aan, zei de kleine jongen.

Een handwerk heeft een' gulden bodem, zei de wever, en hij zat op een' hekel. (Zie bodem.)

Hij heeft een' hekel aan zich zelven.

Hij is over den hekel gehaald (of: op den hekel gezet).7

Met den kop tegen den hekel loopen.8

Heks.

Als het regent en de zon schijnt, bakken de heksen pannekoeken.9

Dat is heet, zei de heks, en zij werd verbrand.

Heksen is geen allemans werk.

Het is geen heksenwerk.

Hij is geen heksenmeester.

Hel.

Als de drommels eene conscientie hebben, is 't een teeken, dat er vrome luî in de hel zijn. (Zie conscientie.)

Als het regent en de zon schijnt, is het kermis (of: kermen) in de hel.10 (Zie de Bijlage.)

[Dit spreekwoord heeft eene beteekenis ten kwade. Als het regent en de zon schijnt, wijst de regenboog ons Gods lankmoedigheid aan bij het straffen van het kwaad. Maar de duivel, die altijd op nieuwe slagtoffers vlamt, doet zijn best, om de zielen van God af te leiden, en verheugt zich in behaalde overwinningen. De hier genoemde kermis, waarvoor men ook wel kermen zegt, is alzoo de bewustheid der onzaligen, dat zij voor eeuwig ongelukkig zijn. Niermeyer geeft, in zijne Verh. over het booze wezen, bl. 95, dit spreekwoord het bijvoegsel: de duivel slaat zijn wijf. Hij zegt: ‘Meestal hoort men het laatste lid dezer phrase niet; dat het er echter bij behoort, blijkt uit het Fransche le Diable bat sa femme, bij gelijktijdigen regen en zonneschijn.’ Bij geen' der verzamelaars wordt dit bijvoegsel gevonden. Dat het er om den wille eener Fransche zienswijze toe zoude behooren, heeft, dunkt mij, weinig grond; ofschoon men mij verzekert, dat het ook bij het Nederlandsche spreekwoord menigmaal gehoord wordt.]

Als 't geldje in de kist klinkt, Het zieltje uit de hel springt. (Zie geld.)

Als 't huwlijk is om 't gelletje, Dan wordt het vaak een helletje. (Zie geld.)

Al zou hij het ook uit de hel halen, hebben moet hij het.

Bestond er geen eigendom in de wereld, zoo werd de hel te klein. (Zie eigendom.)

Dat huis is eene regte hel voor hem.

Dat is zooveel als eene vloo in de hel.

De hardnekkigen zijn in de hel begraven. (Zie hardnekkig.)

De hel bouwen.

De hel is er opengebroken (of: losgebarsten).

De hel is hem diep genoeg gemaakt.

De hel is ledig van duivelen, maar vol van doode menschen. (Zie duivel.)

De hel is vol ondankbaren.

De hel is vol van goede meeningen.

De hel wordt daar te warm gestookt.

Den duivel in de hel helpen. (Zie duivel.)

Die den duivel te vriend heeft, komt gemakkelijk in de hel. (Zie duivel.)

Die een kwaad wijf heeft, diens hel (of: vagevuur) begint op de aarde. (Zie aarde.)

Die eens in de hel komt, moet erin blijven.11

Die in de hel zijn, weten weinig, wat er van den hemel is.12

Dien het welgaat, die gaat wel dikwijls naar de hel.

Een gouden sleutel opent de poorten der hel. (Zie goud.)

Een kwaad huwelijk is eene hel op aarde, zei Jochem, en hij kreeg eenige baffetoenen van zijn wijf tot een' morgen-groet. (Zie aarde.)

Een nieuw theologant moet eene nieuwe hel hebben, een nieuw medicijnmeester een nieuw kerkhof.13

Eigen wil brandt in de hel.14

Er is geen droes in de hel, die zoo heet. (Zie droes.)

Half huis, half hel.15

Het geld brengt den mensch in de hel, en blijft er zelf buiten. (Zie geld.)

Het helpt zooveel, alsof men een' Franschman (of: eene doode hoer) in de hel schopt. (Zie franschman.)

Het is brandhout voor de hel.

Het is een heilige: hij loopt sch...... door de hel. (Zie heilige.)

Het is een helhond.

Het is een monster, dat de hel heeft uitgebraakt.

Het is er vol, gelijk de hel vol duivels. (Zie duivel.)

Het is er zoo duister als de hel.1

Het is kwaad, den duivel een handschrift te geven, want men moet de quitantie in de hel halen. (Zie duivel.)

Het is uit de hel gekomen.2

Het was, alsof ik van de hel in den hemel kwam.

Hij gaat naar Bommelskonten, drie uren boven de hel, daar de honden met het gat blaffen. (Zie bommelskonten.)

Hij geeft om hemel noch hel.

Hij is gedagvaard voor de hel.

Hij is uit de hel gekropen, toen de duivel sliep. (Zie duivel.)

Hij leeft, of er hemel noch hel ware.3

Hij mag in hemel noch in hel.4 (Zie de Bijlage.)

Hij vloekt alle duivels uit de hel. (Zie duivel.)

Hij vreest voor duivel noch hel. (Zie duivel.)

Hij ziet zoo rood, of hij de hel aangeblazen had.5

Hij zoekt vlooijen in de hel.6

Hij zou de hel overrompelen (of: innemen).

Hij zou den rook uit de hel halen, al stond de duivel ervoor. (Zie duivel.)

Hij zou in de hel gaan met het zwaard in de band. (Zie hand.)

Hoe meerder goed, hoe meerder brandhout, dat wij in de hel brengen. (Zie goed.)

Iemand tot in den helschen afgrond vervloeken. (Zie afgrond.)

Ik geloof niet, dat er in de hel zulke vuile duivelinnen zijn. (Zie duivelin.)

Jonge vrouwen zijn de paarden, waar oude mannen op naar de hel rijden.

Loop naar den hemel, en verkoop je aan de hel.

Ootmoed leidt tot den hemel, maar hoovaardij brengt in de hel.7

Twee Grieten en ééne Anne Kunnen den drommel uit de hel bannen. (Zie anna.)

Van het vagevuur in de hel.8

Waren de goederen dezer wereld gemeen, Zoo werd de hel te kleen. (Zie goed.)

Wat duivel is er ooit naakter of onbeschaamder uit de hel gekropen! (Zie duivel.)

Wel de hel, zei Baksje, en hij kon op den drommel zijn' naam niet komen. (Zie baksje.)

Wie niet meet met de regte hel, Die komt voorzeker in de el. (Zie el.)

Zal hij in den hemel of in de hel tabernakelen?

Zij is eene hel in huis.

Zij is uit de hel gedeserteerd, toen de duivel op schildwacht stond. (Zie duivel.)

Zij zouden wel een' roof van voor de hel halen, en komen ongeschonden weder.9

Zonder Gods gunst gaan wij ter helle. (Zie god.)

Held.

Alleen het geld, Dat maakt den held. (Zie geld.)

David was een kleine held, En heeft nogtans den reus geveld. (Zie david.)

De Haagsche helden-school brengt vele deftigen voort. (Zie deftig.)

Helden-kinderen zijn dikwijls tot schande.10

Het is een eerste held, als 't op loopen aankomt.

Het is een held in de koelte.

Het is een held met zijn' mond.

Het is een onversaagd held.11

Zij vochten als arme helden.12

Helder.

Het is daar niet helder.13

Hélena.

Het is eene Hélena.14

[Hélena, dochter van den Spartaanschen koning tyndarus, was wegens hare schoonheid zoo vermaard, dat zij door 30 Grieksche vorsten te gelijker tijd tot vrouw begeerd werd. Aan menelaus gehuwd, werd zij door paris geschaakt, dat aanleiding gaf tot den Trojaanschen oorlog, het derde feit van den Griekschen heldentijd. Naar hélena worden andere schoonen genoemd.]

Helft.

Assurante (of: Onbeschaamde) menschen hebben het derde deel (of: de helft) van de wereld. (Zie deel.)

Dat scheelt zooveel als tweemaal de helft.15

De andere helft is ook zoo.

De eene helft van de wereld kwelt de andere.16

De eene helft van de wereld weet niet, waarvan de andere helft leeft.17

De spraak was zulks, en het scheelde de helft niet.18

Die slaat, moet de helft van de vrees lijden.19

Een goed begin is de helft van het geheel (of: is half voltooid). (Zie begin.)

Een nieuw huis is maar de eene helft; vele stoffen komen voor den huurder.20

Gelooft gij de eene helft, ik geloof de andere helft.21

Gij wilt het al van mij hebben, en de helft ware wel genoeg.22

Het is geen koopman: hij biedt de helft.23

Ieder de helft, of de kersenboomen gaan weg. (Zie boom.)

Helicon.

Hij plukt vruchten op den Helicon.24

[Dat is: op den zangberg. De Helicon is in de Grieksche fabelleer het verblijf der Muzen.]

Heller.

Het is een goed heller, die een pond inbrengt.25

Hij heeft penning noch heller voor de kosten gehad.26

Men kan met geen' heller vet moes koken.27

Men roemt wel, dat een holle buik goud waardig is, echter koopt men het pond voor een' heller. (Zie buik.)

Helleveeg.

Beter eene helleveeg dan eene slons.

Helling.

Dat scheepje zal eerlang van de helling loopen.

Het schip moet op de helling.1

Helm.

Hij is met een' helm geboren.2

Onder den helm dagvaart men den oorlog.3 (Zie de Bijlage.)

Helmstok.

De een staat aan den helmstok, de ander aan den boeg. (Zie boeg.)

Hij klemt den helmstok vast in de vuist.4

Helper.

Helpers kent men in tegenspoed.5

Het getal helpers staat tot dat der nieuwsgierige gapers als één tot duizend. (Zie duizend.)

Hemd.

Alle dagen een draadje is eene hemdsmouw in het jaar. (Zie dag.)

Als het hemd (of: het zeil) scheurt, dan is (of: heeft) het een gat. (Zie gaten.)

Als je je hemd opligt, laat je je gat zien. (Zie gatten.)

Als moeders hemd de dochter past, wil ze er ook eene broek over. (Zie broek.)

Als moeders hemd de dochter past, ziet men, dat ze gemeenlijk denzelfden gang heeft. (Zie dochter.)

Daar trouwde eene bruid, en het varken had geen hemd aan. (Zie bruid.)

Daar valt wat, zei Jan Tasje, en hij schopte zijn wijfs hemd van het bed; maar zij stak er zelf in. (Zie bed.)

Dat is den boer zijn hemd. (Zie boer.)

Dat is het laatste hemd, dat wij uitdoen.

[Geld-, eer- en heerschzucht blijven den mensch bij, zoo lang hij leeft: hij legt ze niet af dan met het leven.]

Dat is tot daar aan toe, en een hemd zonder mouwen is tot hier aan toe.6

[Dat wil zeggen: ik trek mij die zaken niet aan, omdat ik er geen belang bij heb. Het zijn onverschilligen, wien men dit spreekwoord in den mond legt, daar zij zich met eene zoogenoemde aardigheid aan eene belangrijke zaak onttrekken.]

Dat meisje loopt met het hemd onder de kin.

De bruid heeft in het hemd gedanst. (Zie bruid.)

De bruid is 't allerliefst in 't hemd. (Zie bruid.)

De vlijtige spinster heeft nooit gebrek aan een hemd. (Zie gebrek.)

De weg naar den hemel is zoo naauw, dat het hemd nog uit moet.7

De wijn is onbeschaamd: hij gaat zonder broek of hemd. (Zie broek.)

De wol veegt het vuil van het linnen af, zei Jan Drantel, en hij had zijn hemd bek..., dat hij met zijnen mantel afveegde.8

De zinnen moeten werk hebben, zei de knecht, en hij lapte met nieuwe hemden de oude.9

Die wel spint, draagt een ruim (of: breed) hemd.10

Een hemd in het graf, en daarmeê is het uit. (Zie graf.)

Ei kijk, die springt zonder pols, zei Saartje de breister, en zij zag eene vloo in haar hemd een' kabriool maken. (Zie breister.)

Hemdje, raak me naarsje niet: mijn gatje is van goud. (Zie aars.)

Het hemd trilt hem voor 't gat. (Zie gatten.)

Het is beter een ander mans hemd dan geen.

Het moet, al zou ik ook mijn laatste hemd in den lombard brengen.

Het zal gebeuren, al zou het hemd den knoop dragen.

Het zal wel droogen, zei de meid, en zij had haar hemd bep....11

Hij draagt haar onder zijn hemd. (Zie haar.)

Hij heeft geen hemd aan het lijf.

Hij heeft het zegel daarvan aan zijn hemd.12

Hij heeft zijn hemd verkeerd aan.13

Hij is een dubbele kater: hij k... door zijn hemd in zijne broek. (Zie broek.)

Hij is in een vrouwehemd gedoopt.14 (Zie de Bijlage.)

Hij kan in zijn hemd schilderen.

Hij laat hem in het hemd staan (of: Hij zet hem in het hemd).15

[Dat is: zijne redenen of gedragingen zijn van alle bekleedselen ontdaan, en naakt ten toon gesteld. Zonder aan eene afleiding van deze gebeurtenis te denken, herinnert dit spreekwoord ons aan de diepe vernedering, door paus gregorius vii den Duitschen heizer hendrik iv aangedaan, als hij hem, in de maand Januarij van het jaar 1077, drie dagen en drie nachten, barrevoets en in een wollen penitentiekleed over het naakte ligchaam, vóór de sterkte Canossa liet staan, alvorens hem gehoor te verleenen.]

Hij smijt ze altemaal, als domme snippen, met zijne witte hemden.

Hij trekt (of: haalt) het hemd over den rok.16

Hij vraagt mij het hemd van het gat. (Zie gatten.)

Hij zag er uit als een omgekeerd hemd van ongebleekt katoen.

Hij zal ze met zijne witte hemden wel van de plecht smijten.

Hij ziet liever eene vrouw in het hemd, dan een' ruiter in het harnas. (Zie harnas.)

Hij zou zijn hemd van het lijf weggeven.

Hou je gat stil, zei Bartel tegen zijne vrouw, en haar hemd stond in brand. (Zie bartel.)

Ik draag het wildbraad bij me, zei Geurt de jager, en hij haalde eene hand vol luizen uit zijn hemd. (Zie geurt.)

Ik heb van mijn leven den dag beleefd, Dat mijn hemd zat aan mijn gat gekleefd. (Zie dag.)

Ik versta zulk gebrui niet, zei Trijntje van der Knor, en de kat speelde met eene slip van haar hemd. (Zie gebrui.)

Ik wilde liefst geen hemd in deze wasch hebben.

In een schoon hemd nestelen wel luizen.1

Liever eene verstandige in haar bloote hemd dan een doetje in een' fluweelen tabbaard. (Zie doetje.)

Men zal het kind wat suiker onder zijn hemd geven.2

Mijn eigen hemd moet niet weten, dat ik bij u geweest ben.

Mijn hemd is mij nader dan mijn rok, en mijn vleesch nader dan mijn hemd.3

Piet is een knappe schilder: hij fabriceert landkaarten in het hemd.

Schrijf het op uw' buik, dan kunt gij het met uw hemd uitwisschen. (Zie buik.)

Wacht het einde af: het hemd zal den rok wijzen. (Zie einde.)

Wat in de mode is, is altijd mooi, al droeg men ook het hemd bovenop.

Wat is het frisch, als men zich zoo verschoont, zei de Franschman, en hij keerde zijn hemd om, dat hij zes weken had aangehad. (Zie franschman.)

Wat vrouwluî zullen er tegenwoordig haar hemd om laten scheuren!

Ze bijten mij, die mij helpen zouden, zei Teunis, en hij had zijn hemd vol vlooijen.4

Ze hebben hem tot op het hemd uitgekleed (of: uitgeschud).

Zijn hemd met besch.... handen wasschen. (Zie hand.)

Zijn hemd slaat reveille.

[Hij zit in angst.]

Zoo mijn hemd maar mijn geheim wist, ik smeet het terstond in het vuur. (Zie geheim.)

Hemdrok.

Iemand een' rooden hemdrok geven (of: aantrekken).5

Hemel.

Bruiloften en officiën worden van den hemel toegeschikt. (Zie bruiloft.)

Dat verhoede de hemel, zei Klootje, en hij dacht aan onzen Lieven Heer niet. (Zie heer.)

Dat weet de hemel!6

Eens honds bede kwam niet ten hemel. (Zie bede.)

 

Al kwam er ook een engel uit den hemel. (Zie engel.)

Alle man kan nog den hemel niet overwinnen.7

Als de hemel valt, blijft er geen tuinstaak staan.8

Als de hemel valt, krijgt de aarde eene huik. (Zie aarde.)

Als de hemel valt, krijgt men eene blaauwe slaapmuts op.9

Als de hemel valt, zijn alle musschen dood.10

Als de hemel valt, zijn wij altemaal dood (of: moet het al sterven). (Zie doode.)

Als de hemel van koper is, gaat de pan knirs, knars, knirs, zei de papegaai.

[De papegaai, hier al klappende ingevoerd, stelde de snoeperige keukenmeid aan de kaak, toen zij hem een' koperen ketel op de kooi had gezet, opdat hij haar, als naar gewoonte, niet zou kunnen verklappen.]

Als de storm zoo aanhoudt, dan zijn wij vóór middernacht reeds in den hemel, zei de boer; daar beware ons God voor, antwoordde de dominé. (Zie boer.)

Als iemand tegen den hemel spouwt, dan valt de kwijl in zijn' eigen' baard. (Zie baard.)

Als man en vrouw het malkander brengen, dan lagchen de engeltjes in den hemel. (Zie engel.)

Al vallende en opstaande geraakt men in den hemel.11

Alzoo gaat de hemel om, als ik dezen schotel omdraai.12

Belofte is een hemel voor de dwazen. (Zie belofte.)

Beter eens in den hemel dan tienmaal aan de deur. (Zie deur.)

Daar zijn geene heiligen in den hemel, die op aarde niet gelasterd geweest zijn. (Zie aarde.)

Dat weêr had hij al te voren aan den hemel zien opkomen.

De aarde is gerezen of de hemel is gedaald, zei de sterrekijker, en men had hem een meiblad onder zijn' stoel gelegd. (Zie aarde.)

De engelen wonen in den hemel; hier heeft men met menschen te doen (of: menschen blijven menschen). (Zie engel.)

De hemelen zijn ons vaderland.13

De huwelijken worden in den hemel gesloten.14

De kerk is de brug naar den hemel. (Zie brug.)

De maan en de sterren worden wel in het water gezien; maar zij zijn altijd aan den hemel.

[Groote geesten worden door den omgang met eene booze wereld niet besmet.]

De potschrapers komen niet in den hemel.15

[Tuinman zegt, dat men met de potschrapers de lepels bedoelt, waarmede de pot geschraapt wordt. Doch dit is zoo niet; men behoeft dit spreekwoord niet oneigentlijk op te vatten. Door potschrapers toch verstaat men de onbarmhartige gierigaards, die niets voor de armen overlaten.]

Des menschen zin is zijn hemelrijk.16

De vossen hebben holen, en de vogelen des hemels nesten.17

[Dit spreekwoord is genomen uit Matth. viii: 20.]

De weg naar den hemel is zoo naauw, dat het hemd nog nit moet. (Zie hemd.)

Die eenen Jood bedriegt, zal eenen stoel in den hemel hebben.18

Die erfenis is als uit den hemel komen vallen. (Zie erfenis.)

Die in de hel zijn, weten weinig, wat er van den hemel is. (Zie hel.)

Door een klein gaatje ziet men ook den hemel. (Zie gaten.)

Elk heeft een hemeltje op zijne eigene hand. (Zie hand.)

Hemel en aarde bewegen. (Zie aarde.)

Hemel en aarde is er vol van, De mensch is er dol van. (Zie aarde.)

Hemel en aarde zijn immers niet op éénen dag gemaakt. (Zie aarde.)

Het gebed opent 's hemels deur. (Zie deur.)

Het geld opent alle sloten, behalve die van den hemel. (Zie geld.)

Het hangt met een haartje aan den hemel. (Zie haar.)

Het is zoo blaauw (of: wit) als de hemel.1

Het is zoo onmogelijk, als om met mijne handen aan den hemel te reiken. (Zie hand.)

Het is zoo ver van elkander als hemel en aarde. (Zie aarde.)

Het komt niet bij: het raakt hemel noch aarde. (Zie aarde.)

Het kwaad van de aarde leidt tot den hemel. (Zie aarde.)

Het regent, alsof het met bakken van den hemel werd gegoten. (Zie bak.)

Het was, alsof ik van de hel in den hemel kwam. (Zie hel.)

Het zijn liefhebbers niet van den hemel, maar van het gehemelte. (Zie gehemelte.)

Hij denkt, dat hij in den hemel zijn zal.

Hij gaat naar den musschenhemel.

[Men zegt dit van iemand, die flaauw valt.]

Hij geeft om hemel noch hel. (Zie hel.)

Hij geniet eenen hemel op aarde. (Zie aarde.)

Hij heeft het gezet in den derden hemel.2

Hij heeft voorwaar eene schoone ster aan den hemel.3

Hij helpt de geheele wereld, en verlangt daarvoor eerst betaling in den hemel. (Zie betaling.)

Hij is door een hennepen venster ten hemel gevaren.4

Hij is naast den hemel, die zich minst bekommert, in wat handen de aarde is. (Zie aarde.)

Hij is tot in den derden hemel verheven.

[Met het spreekwoord: Hij heeft het gezet in den derden hemel, zal ook dit wel uit 2 Cor. xii: 2 ontleend zijn.]

Hij kalt van den hemelval.

Hij kreeg een' klap, dat hij den hemel voor eene viool, en de aarde voor een' strijkstok aanzag. (Zie aarde.)

Hij leeft, of er hemel noch hel ware. (Zie hel.)

Hij mag in hemel noch in hel. (Zie hel.)

Hij meende daardoor eenen stoel in den hemel te verdienen.5

Hij schreeuwt, alsof er een walvisch naar den hemel vloog.6

Hij verstaat zich op den loop des hemels niet.7

Hij weet van hemel noch aarde. (Zie aarde.)

Hij wordt in de hoogte getild (of: gestoken, ook wel: Hij wordt opgehemeld).

Hij zal van den mond ten hemel gaan.8

Hij ziet den hemel voor een' doedelzak aan. (Zie doedelzak.)

Hij zorgt voor den hemelval.9

Hoe hoog is de hemel?10

Hoovaardij mag in hemel noch op aarde. (Zie aarde.)

Iets tot in den hemel toe prijzen.11

Ik had eer den hemelval voorzien.12

Ik wilde, dat hij in den hemel (of: bij onzen Lieven Heer) was. (Zie heer.)

In den hemel wezen.13

Indien zon en maan twee oogen aan den hemel waren, de hemel zoude scheel zien.

[Zal het in 't huwelijk vreedzaam toegaan, zal het huisgezin goed bestuurd worden, dan moet de vrouw niet naar het oppergezag streven, maar de man het hoofd wezen.]

Kon hij den hemel beklauteren, hij draaide, met Jan Vos, den aardkloot om de zon. (Zie aarde.)

Kost en kleêren en 't hemelrijk, en dan niet meer.14

Loop naar den hemel, en verkoop je aan de hel. (Zie hel.)

Maak niet, dat het in den hemel stinkt.15

Men glijdt op fluweelen kussens zoo maar het hemelrijk niet binnen. (Zie fluweel.)

Men komt met geene kousen en schoenen in den hemel.16

Moeijelijke zaken Doen in den hemel geraken.17

Of de hemel viel?18

Onder de kap van den hemel zijn.19

Onder den blaauwen hemel komen.

[Dat wil zeggen: aan de wrekende geregtigheid overgegeven zijn. Als te Amsterdam, in vroegeren tijd, een' misdadiger zijn doodvonnis zou aangezegd worden, ging men met hem onder den blaauwen hemel, op de binnenplaats van het stadhuis.]

Onder den blaauwen hemel slapen.20

Ootmoed leidt tot den hemel, maar hoovaardij brengt in de hel. (Zie hel.)

Orbertjebuur komt in den hemel, maar sloköp moet erbuiten staan.

Over Werkendam naar den hemel.

[Men zegt dit te Gorinchem bij het maken van een' omweg.]

Stond dat aangezigt aan den hemel, men vond geene sterrekijkers meer. (Zie aangezigt.)

Twee verscheiden zonnen kunnen niet aan den hemel zijn.21

Valt de hemel, dan ga ik onder de waschkuip wonen.

Viel de hemel, dan bleef er geen aarden pot of pan heel. (Zie aarde.)

Viel de hemel, dan bleef er nergens een stoel staan.22

Viel de hemel, dan was immers alles verloren.23

Viel de hemel, dan zouden er veel leeuweriken (of: kwakkelen) gevangen worden.24

Viel er een steen uit den hemel, hij zou mij op het hoofd vallen.1

Walg niet van het hemelsche brood. (Zie brood.)

Wat eendenhemeltje is dat, Gestadig met den bek in 't nat! (Zie bek.)

Water te drinken en onder den blaauwen hemel te liggen, kan niemand beletten (of: verbieden).2

Wat van den hemel valt, dat schaadt niet.3

Wat zwarte wolk komt daar aan den hemel gerezen!

Wie aan den weg, Zonder bereg, Iets wil maken, Dat waar' gepoogd, Des hemels hoogt Met de hand te raken. (Zie beregt.)

Woon je in 't hemelrijk, dat er niet valt te eten of te drinken?4

Zal hij in den hemel of in de hel tabernakelen? (Zie hel.)

Zonder mijn en zonder dijn Zou de wereld hemel zijn. (Zie dijn.)

Zoo komen de boeren in den hemel. (Zie boer.)

Hen.

Als de haan kraait, tukt het hennetje. (Zie haan.)

Als de hen haar kakelen liet, zoo wist men niet, dat zij gelegd had.5

Als de hen kwaad is, ontziet ze den haan niet. (Zie haan.)

Als de hennen voorwaarts scharrelen.

Als Maria Lichtmis de klei wegdraagt, dan kalven de koeijen en legt de hin: Dan gaat het den boeren naar den zin. (Zie boer.)

Als men voor de hen de hand sluit, dan sluit zij haren aars. (Zie aars.)

Beter eene leggende hen dan eene liggende kroon.6

Daar kraait noch haan noch hen. (Zie haan.)

Dat ei is kloeker dan die hen. (Zie ei.)

De eijeren moeten eerst gebroeid en gekipt zijn, zal de klokhen met hare kiekens gaan pronken. (Zie ei.)

De hen is Als haar ven is.7 (Zie de Bijlage.)

[Dat wil zeggen: het staat gelijk, het eene is als 't andere. Hen en ven (dat is: weide) zijn even vet.]

De hen is uitgelegd.8

De hen leeft nog, al heeft ze de pip.9

De hennen leggen gaarne, waar zij een ei zien. (Zie ei.)

De hennen melken.10

De hen overkraait den haan. (Zie haan.)

De klokhen, die maar één kieken heeft, pronkt daar zoowel mede, als eene andere, die er acht heeft.

Die de eijeren wil hebben, moet het kakelen der hennen kunnen verdragen. (Zie ei.)

Die nog kiekens zijn van de witte hen, zullen meer stront dan brood pikken. (Zie brood.)

Een bezig wijf en eene leggende hen kunnen goed kakelen.11

Eene hen legt alle dag, een struis maar eens in 't jaar. (Zie dag.)

Eene hen of haar kieken.12

Eene oude hen geeft vette zoden.13

Eene vette hen en een magere haan: dat staat goed. (Zie haan.)

Eene vette hen heeft vette kiekens.

Eene wijze hen legt wel een ei in de brandnetels. (Zie ei.)

Eene zwarte hen legt witte eijers. (Zie ei.)

Een goede haan drinkt nooit, zonder zijne hennen te roepen. (Zie haan.)

Een magre haan en vette hin Is een bewijs van zoete min. (Zie bewijs.)

Er is ongemak in het hennenvoêr.14

Haanneef sprak tot zijne hennen: Elk moet zich zelven kennen. (Zie haan.)

Heden een ei is beter dan morgen eene hen. (Zie ei.)

Het ei wil altijd wijzer wezen dan de hen (of: Het ei wil de hen leeren). (Zie ei.)

Het hennen- (of: musschen-) ei grijpen, en het ganzenei verwaarloozen. (Zie ei.)

Het hennetje is goed, Dat een ander opvoedt.15

Het is eene hen met sporen.

[Zij is eene regte feeks.]

Het is eene wijze hen: zij legt niet één verloren ei. (Zie ei.)

Het is een regte hennentaster.16

Het is in huis een groot verdriet, Daar 't hennetje kraait en 't haantje niet. (Zie haan.)

Het kuiken, dat niet komen wil, als de klokhen klokt, mag wel door den havik verslonden worden. (Zie havik.)

Het lijkt kip noch hen.17

Het lijkt naar hen noch koekeloer.18

[Dat wil zeggen: het gelijkt naar't een noch 't ander, dus naar niets. Koekeloeren is eigentlijk heimelijk loeren; dus koekeloer iemand, die dat doet. Met koekeloer bedoelt men hier geene tortelduif, gelijk v. eijk denkt, maar een' haan. Naar 't schijnt, heeft men kok, dat is: haan, verward met kokkelen, dat is: 't geluid van een' haan.]

Het schrafelt al, wat van hennen komt.19

Het vosje houdt zich dood, om een hennetje te grijpen.20

Het zal met der tijd een leghennetje worden.21

Het zijn kwade hennen, die de eijeren uitleggen, en t' huis gaan eten. (Zie ei.)

Hij doet niemand een hennenei schade. (Zie ei.)

Hij is een goede steker onder de hennen.22

Hij is gejaagd als eene hen, die een ei moet leggen. (Zie ei.)

Hij loopt er overheen als eene hen (of: een haan) over de heete kolen. (Zie haan.)

Hij scheidt ervan als de hen van het ei. (Zie ei.)

Hij staat zoo statig, en kijkt als eene hen, die boter pikt. (Zie boter.)

Hij weet de hen te plukken, zonder dat ze schreeuwt.

Hij weet meer dan eene huismans hen.23

Hij wil de eijeren met de hennen hebben. (Zie ei.)

Hij zal het hennetje wel inlokken, om er een eitje van te hebben. (Zie ei.)

Hij zou het ei stelen onder de hen. (Zie ei.)

Hoe beter de hen gevoerd wordt, hoe beter zij legt.

Ik geloofal, wat ik gelooven moet; maar ik geloof niet, dat deze haan bij mijne hennen hoort. (Zie haan.)

Ik stuur mijne hanen uit: elk wachte (of: beware) zijne hennen. (Zie haan.)

Laat de hen (of: eend) eerst op hare eijeren komen. (Zie eend.)

Men moet niet te veel (of: niet al de) eijeren onder ééne hen leggen. (Zie ei.)

Met der tijd komt de hen op hare eijeren. (Zie ei.)

Met graantje bij graantje krijgt de hen den krop vol. (Zie graan.)

Ook op één ei broedt de hen. (Zie ei.)

Smijt die hen dood: zij zuipt hare eijeren uit. (Zie ei.)

Tusschen kakelen en kaauwen is groot onderscheid, zei de havik, en hij verscheurde de hennen. (Zie havik.)

Vrouwen en hennen, als zij ver van huis gaan, dolen ligt.1

Zes hennen en een haan: Daar kan een man op ledig gaan. (Zie haan.)

Zij is eene huishen (huisduif, of: huismusch). (Zie duif.)

Zij kakelt als eene hen op eene luifel.2

Zijne hennen leggen altijd eijers met twee dojers. (Zie dojer.)

Zoo de hen hare eijers niet broedt, hoe zal ze kiekens voortbrengen? (Zie ei.)

Hengel.

Die visch is met den hengel gevangen.3

Er is tuk aan den hengel.4

Hij zit te visschen, of hij iets aan den hengel kan krijgen.

Met den zilveren (of: gouden) hengel visschen. (Zie goud.)

Hengelaar.

Dat is een schoonder snoek, zei Pau de hengelaar, en hij haalde een posje op.5

Zoo de hengelaar slaapt, zal hij het vischje niet verrassen.6

Hengsel.

De kruik gaat zoo lang te water, tot zij breekt (of: barst, ook wel: tot er het hengsel afvalt).7 (Zie de Bijlage.)

Hengst.

De hengst en de merrie trekken beide hunne streng even wel.8

Een hengst op stal.9

Eer het gras wast, is de hengst dood. (Zie gras.)

Het hooi volgt den hengst niet.10 (Zie de Bijlage.)

Het vergramt de merrie niet, als de hengst slaat.11

Vroeg hengst, vroeg guil. (Zie guil.)

Wie den hengst krijgen wil, slaat hem niet met den toom voor den kop.12

Hennep.

Door een hennepen venster kijken.13

Hennep schaamt zich niet, op een' mesthoop te groeijen.14

Hij is door een hennepen venster ten hemel gevaren. (Zie hemel.)

Hij is met een hennepzeel geboren.

Hij is zoo vet, of hij hennepzaad gegeten had.15

Ik vrees, dat mij dat zoo knijpen zal, zei Leendert, en de beul deed hem een hennepen dasje om den hals. (Zie beul.)

Herberg.

Als men ter herberg komt, ziet men, wat daar uithangt; als men eruit gaat, moet er geld of pand zijn. (Zie geld.)

Daar is eene nieuwe herberg gekomen.

Dat is wel gedaan, zei jonker Jutfaas, en hij leerde zijnen kinderen, dat zij terstond in het hoerhuis zouden gaan, zoo konden zij bij tijds eene herberg sparen.16

De deuren der herbergen sluiten spaarzaamheid uit, en laten overdaad binnen. (Zie deur.)

De herberg is vaats.17

De waarheid vindt zelden herberging.18 (Zie de Bijlage.)

Die gaarne dobbelt, in de herberg gaat, en met schoone vrouwen verkeert, kruis noch munt zal hem blijven.19

Die niet wint en ook niet heeft, Altijd in de herberg leeft, En toch steeds den waard betaalt, Is 't geen wonder, waar hij 't haalt?20

Hij verdoolt niet, die ter goeder herberg gaat.21

Hoe later in de herberg, hoe meerder schuld.22

In de beste herbergen teert men het goedkoopst.23

Kort op den weg en lang in de herberg.

Paardrijders en voetgangers komen 's avonds allen in ééne herberg. (Zie avond.)

Sint Is herbergs vrind.

[Op heilige dagen bezoekt men de herbergen meer nog dan wel op andere dagen.]

Vóór herberg, achter bordeel houden. (Zie bordeel.)

Waar hij in de herberg komt, daar werpt hij al de glazen uit. (Zie glas.)

Herbergier.

Het voegt geen' herbergier, dat hij zich in spelen, praten, drinken of eten bijvoegt.24

Waar de abt herbergier is, mogen de monniken wel bier halen. (Zie abt.)

Herbert.

Daar hebt ge 't Herbert, zèi Grietje Pente, en zij turfde in haars mans schoot. (Zie grietje pente.)

Hercules.

Hercules' schoenen passen niet aan kinders.1

Het is een sterk man: een tweede Hercules.2

Men rukte eerder Hercules zijne kolf uit handen, dan een duitje uit zijne beurs (of: dan hem te overtuigen). (Zie beurs.)

Herder.

Als de herder doolt, dolen de schapen.3

Als de herder slaapt, is het schaap in de vreeze.4

Als de herders twisten, dan dringt de wolf gemakkelijk tot de kudde door.

Als het den herder misgaat, misgaat het 't vee.5

Als men den wolf tot schaapherder maakt, is de kudde in groot gevaar. (Zie gevaar.)

Dat is de herder met zijne schapen.6

De goede herder waagt zijn leven voor de schapen.

[Dit spreekwoord is genomen uit Joh. x: 11.]

Die dochters heeft, is altijd herder. (Zie dochter.)

Een goed herder zal de schapen wel scheren, maar niet villen (of: maar het vel laten houden).7

Het eene schaapje volgt daar het andere, en meent, dat de herder altijd vóór is.

Het huis is een herder waard.8 (Zie de Bijlage.)

Het komt juist aan als schaapherders pap.9

Het schaap van den herder sterft niet.

[De eigendom van iemand, onder zijne eigene hoede staande, loopt geen gevaar, wordt in de eerste plaats verzorgd; terwijl hij dien van anderen, hem toevertrouwd, te dikwijls veronachtzaamt.]

Het schaap zou daar den herder willen preken.

Het zijn schapen zonder herder.10

[Dit spreekwoord is gegrond op 1 Kon. xxii: 17.]

Hij vloekt als een schaapherder.11

Ik ben, zegt Amos, geen profeet, Maar herder, die niet veel en weet. (Zie amos.)

Kwade herders maken vette wolven.

Mogt wenschen waar zijn, herders zouden koningen wezen.12

Veel herders bij de schapen Zullen maar te langer slapen.13

Wanneer het schaap schurftig is, moet de herder het van de gezonde kudde afscheiden.

Zoo herder, zoo hond.14

Heremiet.

Als de duivel ziek (of: oud) is, wil hij monnik (of: heremiet) worden. (Zie duivel.)

Herfst.

Eén gure dag maakt nog geen herfst. (Zie dag.)

Hij is bang voor een' heelen herfst, die zelden komt. (Zie bang.)

Hermelijn.

Varkens zullen nimmer hermelijnen telen.

[Dat wil zeggen, het is te vergeefs gehoopt, dat het vuile immer het zindelijke zou voortbrengen. Varkens zijn de vuilste, en hermelijnen de zindelijkste dieren.]

Herodes.

Dat geeft je Herodes te raden.

[Men bezigt dit van eene zaak, waartegen niets valt te zeggen.]

Herodes en Pilatus zijn verzoend.15

Het zijn vrienden als Herodes en Pilatus.16

Iemand van Herodes naar Pilatus (of: van Pilatus naar Herodes) zenden.17

Herre.

Het draait op die herre (of: spil).18

Herrnhut.

De weg naar Rome gaat over Herrnhut.

[Te Herrnhut, een vlek in den Bautzenschen kreits, behoorende tot het koningrijk Saksen, aan den voet van den Hutberg, is de hoofdplaats der Moravische Broederschap gevestigd. In 1722 stichtte de graaf nicolaas lodewijk von zinzendorf te Bertholsdorf de Evangelische Broeder-vereeniging, later ook onder den naam van de Herrnhuttersche (Hut-des-Herrn, wacht des Heeren) bekend. Deze stillen in den lande gingen wel langzaam, maar des niet te min zeker voort, en deden aan Romes zaak groote afbreuk. Oorspronkelijk allen tot de Luthersche gemeente behoorende, breidden zij zich meer en meer, zelfs onder de Heidenen, uit, en stichtten verschillende gemeenten, zoo mede in ons vaderland. Het vasthouden aan sommige uitwendigheden heeft waarschijnlijk den vijanden der Broedergemeente tot de valsche beschuldiging aanleiding gegeven, dat hun christendom tot de Roomsche kerk terugvoerde. Is dit zoo, dan is daarin de grond van dit spreekwoord te zoeken.]

Herrnhutter.

Gij zijt immers geen Herrnhutter.

[Men zegt dit, wanneer iemand zijne streng stijf houdt, en zich niet laat afdingen.]

Hersens.

Door het vele visch-eten heeft hij weeke hersens gekregen.

Het is hem in de hersens geslagen (ook wel: Het maalt (of: scheelt) hem in de hersens).19

Hij heeft de hersens van een' pekelharing. (Zie haring.)

Hij heeft eene streep door zijne hersens, zoo dik als een kabeltouw.20

Hij heeft niet veel in de hersenpan.

Hij is in de hersens gepikt (of: geprikt).21

Hij is zotter dan een kreeft: die draagt zijne hersens in de tasch.22

Hij moet wel sterke hersens hebben.

Hoe kan het in gezonde hersens opkomen!

Mijne hersens doen er zeer van.

O, wat een overgroot hoofd; Ware 't van hersens niet beroofd.23

Van het hoofd (of: de hersenpan) tot op de voeten.1

Wilt ge me niet gelooven, loop met de hersens tegen den muur, dan zult ge 't voelen.2

Zijne hersenpan staat nog open.3

Zijne hersens loopen door.

Zijne hersens sturen niet meer.

Zijne hersens zijn nog niet gesloten.

Zijne hersens zijn vlot (of: op hol).4

Herstel.

Geen herstel van grieven, geen geld. (Zie geld.)

Hert.

Dien als een slaaf, of vlugt als een hert.

Eene hertslederen broek doorzitten. (Zie broek.)

Een hert, dat lang voor de honden geloopen heeft, is kwaad te vangen.5

Hij is zoo gezond als een hert.

Hij vliegt als een hert.6

Hoe langer hoe harder, zei het hert, en het liep den hond in den mond.7

Ik ben zoo afgemat als een gejaagd hert.

Ik wenschte, dat hij op een hert naar Spanje reed.8

[Een Kortrijksch spreekwoord, afkomstig van den tijd van alva.]

Men maakt geene hertslederen broek van de huid van een wild varken. (Zie broek.)

Hertgert.

Hij hield het zoo lang, als Hertgert de vaars hield.9 (Zie de Bijlage.)

Hertog.

Het is van hertog Otto's tijd.10

Hij gaat erop los als een dolle hertog.11

Hespe.

Zij blinkt gelijk eene hespe.12

[Men zegt dit van eene vuile vrouw. Hespe wordt gebruikt voor het achterste gedeelte van eene ham, het hieltje. Bilderdijk, in zijne Verkl. Geslachtlijst, op het woord, noemt de hespe het heupgewricht, en tuinman zegt, in zijne Fakkel der Nederd. Taale, op het woord: ‘Hesp was by de aalouden een schouder. Hiervan noemt men noch een ham een hesp.’]

Heug.

Hij eet tegen heug en meug.13

Heugel.

De pot verwijt den ketel (of: heugel), dat hij zwart is.14 (Zie de Bijlage.)

Heul.

Dat is de Heul om naar het Proveniershuis.15

[Een Rotterdamsch spreekwoord, gebruikt bij het maken van een' grooten omweg.]

 

Men moet mennen, terwijl de heul leidt.16

 

De heulbloem tusschen derozen ruiken. (Zie bloem.)

Onheil zoekt heul.17

Heup.

Die daar wel worstelt met den Heer, Al breekt zijn heup, hij wint te meer. (Zie heer.)

Hij krijgt het op zijne heupen.

Men moet hem boven de heupen vatten.18

Heusch.

Heusch en trouw. (Zie getrouw.)

Heuschheid.

Armoede doet heuschheid dalen. (Zie armoede.)

Heuschheid hoort den boomgaard toe. (Zie boomgaard.)

Heusden.

Heusden mijn, Mechelen dijn.19 (Zie de Bijlage.)

[Heusden was, in 1290, aan floris v, graaf van Holland, gekomen, maar werd hem door den hertog van Braband betwist. Deze twist liep tot 1319, en altijd bleef het onbeslist, wiens Heusden zijn zou. Toen echter wees de graaf van Gulik, als scheidsregter, het aan Holland toe; doch het bezit werd aan graaf willem iii door den hertog van Braband evenzeer betwist. Nog bleef de zaak hangende tot 1357. Toen was er twist ontstaan tusschen den hertog van Braband en den graaf van Vlaanderen. Willem v van Holland, door den hertog van Braband te hulp geroepen, zeide zijne bemiddeling toe, indien hem Heusden werd afgestaan. Thans gaf de hertog van Braband toe. De vrede kwam tot stand. Mechelen werd daarbij aan den graaf van Vlaanderen toegewezen. Sedert ontstond het spreekwoord: Heusden mijn, Mechelen dijn, dat men den inhaligen menschen in den mond legt, omdat die altijd eerst aan zich zelven denken, en voor zich het beste kiezen.]

Heusje.

Heusje Komt op (of: om) zijn beusje. (Zie beusje.)

Heuvel.

Op een vlak land noemt men een' kleinen beuvel al een' grooten berg. (Zie berg.)

Hevigheid.

De zonde scheidt niet van het hart dan met hevigheid. (Zie hart.)

Hiel.

Dat is bij de hielen gewerkt.

[De zin is dezelfde, alsof men zeide: het is achteruit of achterop gewerkt.]

Een goed soldaat laat nooit zijne hielen kijken.

Hij begint naar zijne hielen om te zien.20

[Men bezigt dit, wanneer een jongen naar een meisje uitziet, en aan trouwen denkt. Men zegt het mede van een meisje, wanneer zij aan de vrijers begint te denken.]

Hij betaalt met de hielen.21

Hij draait op zijn' hiel als een priktol.

Hij heeft zijn geweer in de hielen. (Zie geweer.)

Hij laat het maar bij zijne hielen neêrzakken.

Hij laat zijne hielen (of: hakken) kijken. (Zie hak.)

Hij ligt zijne hielen.22

Hijloopt weg met de broek op de hielen. (Zie broek.)

Hij vaagt er zijne hielen aan.1

Hij ziet liever zijne hielen dan zijne teenen.2

Hij zit hem op de hielen.3

Hoe trok hij zijne hielen naar zich.4

Ik lap het achter mijn' hiel.

Stoot je hielen niet.

[Dit zegt men tot een' overgrooten lompert.]

Zij is wat kort gehield.

[Korte hielen doen spoedig achterover vallen; daarom zegt men dit van een ligt meisje, daar die gemakkelijk tot oneerbaarheid is over te halen.]

Zijn moed zakt hem in de kniën (of: hielen).5 (Zie de Bijlage.)

Zijn verstand zit hem in de hielen.

Hier.

Hier en hiernamaals.

Van hier en van ginder. (Zie ginder.)

Hiernamaals.

Hier en hiernamaals. (Zie hier.)

Hiëronymus.

Het is een regte Hiëronymus.6

Hij.

Het is een hij om eene zij (of: een vrijer om eene vrijster).7

Is het een hij of eene zij?

Om het zijne, niet om hem.8

Hijzop.

De cederen van den Libanon worden zoowel afgehouwen als de hijzop. (Zie ceder.)

Hilde.

Iemand het vuur op de hilde brengen.9

Hille.

Vuile Hille heeft vuilen Jaap gevonden.10

Zwijgen best, zei dronken Hille, en hij had al gezegd, wat hij wist.11

Hillebrand.

Als Hillebrand eens kwam, dan weet ik het niet.

[Eene weduwe had twee vrijers. Toen men haar vroeg, wie den voorrang zoude hebben, antwoordde zij: geen van beide: maar als Hillebrand eens kwam, dan weet ik het niet. Men gaf hillebrand hiervan kennis, - hij kwam, en toen wist de weduwe het wel: zij maakte geene de minste zwarigheid. Men past dit spreekwoord toe, wanneer eenig verlangen wel ingewikkeld, maar toch vrij duidelijk wordt te kennen gegeven.]

Hij praat van den ouden Hillebrand.12

Hinder.

Beter is het, stil te zwijgen, Dan van 't spreken hinder krijgen.13

Des eenen kleine hinder helpt den anderen veel.14

Een bassende hond wil geen' hinder doen.15

Geen zulk een kleine man, of hij kan wel hinder doen.16

Indien elk zijns weegs ging, niemand zou hindertreden gewaar worden.17

In een smidse wat te raken, Bij apothekers wat te smaken, In een spoken-boek te lezen, Kan niet dan met hinder wezen. (Zie apotheker.)

Kleine vracht maakt geen' hinder-last.18

Van het zwijgen Kan men geen' hinder krijgen.19 (Zie de Bijlage.)

Van kleine dingen komt dikwijls groote hinder. (Zie ding.)

Wijze lieden, malle kinders: Jong verloren, luttel hinders.20

Hinderlaag.

Hij heeft zich uit de hinderlagen gered.

Hip.

Hij zit op een' hip en een' sprong.21

Historie.

Het is waar, of de historie liegt.22

Hij is de dupe van de historie. (Zie dupe.)

Historieschrijver.

Tacitus is een goed historieschrijver.23

[Onder de Romeinsche historieschrijvers, die mede de leefwijze, geaardheid en zeden onzer voorvaderen beschreven hebben, verdient vooral tacitus, om zijne bondige bewijsgronden, eene zuivere bron voor onze vroegste geschiedenis genoemd te worden. Zijn naam wordt hier echter alleen als woordspeling gebruikt, want tacitus beteekent de stilzwijgende. Men brengt dus dit spreekwoord bij, wanneer men tot stilzwijgendheid wil aansporen, en onzen willem i als den grooten zwijger ons ten voorbeeld stelt.]

Hit.

Wat je wou? - dat je neus een hitje was: wat zou je rijden!24

Hitskes en britskes.

Hitskes en britskes vindt men overal; Maar de beste koeijen staan op stal.

[Even als men in Groningen van halters en kwalters voor magere koeijen spreekt, drukt men dit in de Meijerij van den Bosch door hitskes en britskes uit. Zie het spreekwoord: Ik koop geene halters en kwalters, zei de Jood.]

Hitte.

Het gebraad, dat door de hitte te veel aangejaagd wordt, verkorst, eer het murw wordt. (Zie gebraad.)

Hitte noch vorst bleef ooit in de lucht.25

Hoe meerder men het vuur bedekt, Hoe meerder hitte dat 't verwekt.26

Te veel hitte verbrandt en bederft de vlade.

Hobbel.

Het is daar alles in den hobbel.

Hobbelpaard.

Zij rijden op hetzelfde hobbelpaard.

Hoboken.

Ik wenschte, dat gij op de heide van Hoboken laagt. (Zie heide.)

Hocus pocus pas.

Hij speelt hocus pocus pas.27

Hocus pocus pas, zei de kwakzalver: die niet en ziet, is blind. (Zie blind.)

Hoed.

Als wij allen één hoofd hadden, hadden wij maar één' hoed noodig.

Aprilletje zoet Geeft nog wel eens een' witten hoed. (Zie april.)

Beter een stuk brood in den zak dan eene veêr op den hoed. (Zie brood.)

Daar moet hij den hoed voor afnemen.1

Dat is de schoonste veder op zijn' hoed.

Dat klinkt als een scheet in een' vilten hoed, zei de boer, en hij speelde op eene gebarsten fluit. (Zie boer.)

De een slaat den nagel, en de ander hangt den hoed eraan.

Den hoed af, als het u belieft.

De zorg groeit dwars door zijn' hoed.2

Die geld heeft, krijgt den droes te vriend, en alle hoeden tot zijne devotie. (Zie devotie.)

Een hoed meer in het jaar onderhoudt veel vriendschap.3

Een rappe hoed Staat altijd goed.

Het is een edelman, gelijk zijn hoed een hanenkam. (Zie edelman.)

Het is een looden hoed.4

Het is slimmer, dan als men hoedjes maakt.

Het schort hem in den grooten teen, waarop de boeren den hoed dragen. (Zie boer.)

Hij doet slecht, die zich in zijn' hoed laat k...., maar nog slechter, die hem op zijn hoofd zet.5

Hij durft den hoed niet uit zijne oogen zetten.

Hij gooit zijn' hoed maar voor de deur. (Zie deur.)

Hij k ... in zijn' eigen' hoed, en zet dien op het hoofd.6

Hij loopt als een otter met een' valhoed.

Hij loopt onder den hoed.7

Hij luipt onder den hoed.8

Hij zette zijn' hoed op den neus.9

In eens anders ooren is te snijden als in eenen vilten hoed.10

Laat den kievit stippen: ik heb de eijeren in den hoed. (Zie ei.)

Ligt je hoed, dan ziet men onder je oogen, wat je voor wezen hebt.11

Men kent zoo min den man aan den hoed, als den wijn aan het vat.

Men moet den hoed voor hem afnemen.

Men moet zijn' hoed niet afnemen, voor men gegroet wordt.

[Men gebruikt dit spreekwoord, wanneer iemand een ander in de reden valt, of aantwoordt, voor hij gevraagd wordt.]

Met den hoed in de hand Komt men door het gansche land. (Zie hand.)

Mijn geld rammelt in mijn' zak, zei kale Geurt, als Noordsche bokkenkeutels in een' vilten hoed. (Zie bok.)

Nooit Maart zoo goed, Of hij sneeuwt een' vollen hoed.12

Oranje in 't hart, zei de boer, en hij stak eene gele peen op zijn' hoed. (Zie boer.)

Ras ter hoed Doet veel goed.13

Waar hoeden zijn, betalen geene mutsen.

Waar hoeden zijn, gelden geene mutsen.

Zeven hoeden en acht mutsen.14

Zij krijgen een' rooden hoed (of: rooden halsband). (Zie band.)

Zijn naam wordt niet genoemd dan met den hoed in de hand. (Zie hand.)

Zij spelen met elkander onder één hoedje.15

Zoo het hoofd, zoo de hoed.

Zoo mij de hoed staat, staat mij het hoofd, zei de dwaas. (Zie dwaas.)

Hoede.

Daar is goede vreê, waar goede hoede is.16

Dat woord is goed: wees op uwe hoede.17

De vroede Is altijd op zijn hoede.18

Goede hoede verjaagt ongeval.19

Kwade hoede voedt de wolven.20

Hoeder.

Ben ik mijns broeders hoeder? (Zie broeder.)

Hoef.

De merrie slaat hem met een houten hoefijzer.21

Een nagel doet wel een hoefijzer verliezen, een hoefijzer het paard, hetwelk dan wel den ruiter doet sneuvelen.22

Gelijk men de hoeven der jonge paarden op eenen keiweg hardt.23

Hij is zoo op-regtals een hoefijzer.24 (Zie de Bijlage.)

[Woordspeling van opregt en regt op, en toepassing op den persoon, die zoo weinig het eerste bezit, als het laatste aan een hoefijzer eigen is. In denzelfden zin zegt men: Hij is zoo op-regt als een kromme stok.]

Hij komt achteraan, en raapt de hoefijzers op.25

Hij lacht als een boer, die een hoefijzer vindt. (Zie boer.)

Hij zou wel een hoefijzer opeten.26

Men zal den ruiter niet langer gedenken, dan dat men zijne hoefijzers ziet blinken.27

Zich een hoefijzer aandoen.

[Men zegt dit van een meisje, dat een onecht kind krijgt.]

Hoefslag.

Dat is buiten zijn' hoefslag.

Er is spoor noch hoefslag van te vinden.28

[Dat wil zeggen: er is niets van overgebleven. Slag, in hoefslag, is verdeeling. Hoefslag beteekent dus: verdeeling naar de hoeven of hofsteden. De paardenhoef heeft alzoo hieraan geen deel. Zie Mr. w.c. ackersdijck, in de jagers Taalk. Magazijn, 3e. Deel, bl. 73-75.

Hoek.

Daar zijn zooveel schuilhoeken en winkels.1

Dan moet gij anders uit den hoek komen.

Dat is een hoeksteen, om op te bouwen.

Dat zegt men alleen in het hoekje van den haard. (Zie haard.)

De storm kwam uit dien hoek niet.2

De vloek Keert weder (of: Blijft) in zijn' eigen' hoek.3

De wind waait daar uit geen' goeden hoek.4

De wind waait uit alle hoeken.

Dien hoek moeten wij opzeilen.

Een ongeluk zit in een klein hoekje.5

Gaap niet alom in de stad, en loop niet in alle hoeken.6

Gij zult nog een' anderen gang moeten gaan, om dien hoek te boven te zeilen. (Zie gang.)

Het moetin dien hoek warm zijn: zij willen er niet uit.7

Het waaide uit een' anderen hoek.8

Het waait geweldig uit dien hoek.9

Hij gaat den hoek om.10

Hij haalt het uit alle hoekjes en gaatjes. (Zie gaten.)

Hij heeft de volle zeilen eerst aan den wind overgegeven, toen hij den kwaden hoek te boven was.

[Men zegt dit van den man, die royaal gaat leven, wanneer hij daartoe genoegzame middelen heeft overgewonnen.]

Hij is het hoekje te boven.11

Hij is in het hoekje van de slagen gevallen.12

Hij is voorwaar een rustig man, Die op een' engen hoek zijn' wagen draaijen kan.13

Hij komt uit den hoek.14

Hij wil gaarne in alle hoeken erbij wezen.15

Ik zou wel eens om een hoekje willen zien.

In het hoekje van den haard, daar de monnik dood vroor. (Zie haard.)

Laat uit dien hoek wat meer komen.16

Men kan hem in alle hoeken en gaten vinden. (Zie gaten.)

Uit dien hoek wachten wij den storm.

Vier gelouterde zuivere kievits-eijeren op een' hoek lands in één nest. (Zie ei.)

Waait de wind uit dien hoek?

Waarheid zoekt geene hoekjes.17

Wijs bij de luî (of: Mooi voor het oog), maar gek om een hoekje. (Zie gek.)

Ze reizen en trekken in het hoekje van den haard. (Zie haard.)

 

Bied aan het meisje een' man, een vischje aan den snoek, Fluks hebt gij ze beiden aan den hoek.

De visch is aan den hoek.

Draagt gij doeken, Wachtu van hoeken. (Zie doek.)

Hij heeft den haak (of: hoek) al in de keel. (Zie haak.)

Ik heb hoek.18

Hoeker.

Dat gelijkt wel het jong van zijne moêr, zei de mof, en hij zag een' hoeker achter een oorlogschip liggen.19

Hoeksch.

Ben ik Hoeksch, zoo wil ik haken, - en ben ik Kabeljaauwsch, zoo zal ik toonen, den Hoek te haten.

Hadde regt naar reden gegaan, De Hoek had den Kabeljaauw gevaân.

Het is er Hoeksch en Kabeljaauwsch.20

Hij is Hoeksch noch Kabeljaauwsch.21

Van daag Hoeksch, en morgen Kabeljaauwsch. (Zie dag.)

Hoen.

Aanzien doet gedenken, zei de vos tegen de hoenderen; toen noodde hij haar op een ontbijt.22

Alle ding met vriendschap, zei Govert, en hij nam de eijeren uit zijns buurmans hoendernest. (Zie buurman.)

Als men roept: gus! (kus! of: hus!) dan meent men al de hoenders.23

Bij gebrek van drinken krijgen de hoenders de pip. (Zie drinken.)

Dat is een wonderlijk kasteel, zei de boer, en hij zag een ouderwetsch hoenderkot. (Zie boer.)

Dat is het regte eijereten niet, zei de vos, en hij zou de hoenderen mores leeren. (Zie ei.)

De handen van den dief zijn als gebraden hoenderpooten: zij haken aan alles, wat zij aanraken. (Zie dief.)

De slapende vos vangt geene hoenders (of: krijgt niets in den muil).24 (Zie de Bijlage.)

Die een hoen vat, maakt, dat het niet krijt.25

Die met vossen te doen heeft (of: Die vossen rondom zijn slot heeft), moet zijn hoenderkot sluiten, zei de wezel, en zij at de eijers op, omdat er anders kwade kiekens uit zouden komen. (Zie ei.)

Een hoentje gelaarsd en gespoord.26

Een spinnend wijf en leggend hoen Weinig meer dan kakelen doen.

Eer een hoen een koorn oppikt.27

Elk past op zijn pluizen, zei grage Jan, en hij haalde een hoen uit den schotel.28

Er is niet een zoo vette hoen, Of 't heeft haar buurvouws gunst van doen. (Zie buurvrouw.)

Geen levend dier, dat niet uitlegt, waarin de hoenders gaarne pikken. (Zie dier.)

'k Geloof u, hoentje! dat 's te zeggen: Ik heb u daar een ei zien leggen. (Zie ei.)

Het hoen, dat het meest kakelt, geeft de meeste eijers niet. (Zie ei.)

Het hoen schaart, al heeft het geene klaauwen.29

Het is een duiven- (of: hoender-) melker. (Zie duif.)

Het is een gezonde slaper, die met de hoenderen naar bed gaat, en met het rammelen der tafelborden weder opstaat. (Zie bed.)

Het is een hoendergek. (Zie gek.)

Het is genoegelijk, den vos te betrappen, als hij de hoenderen komt stelen, en de kat, als zij met de kaas wil doorgaan.

Het is tegen de natuur der hoenderen: hooi te eten.1

Hierom en daarom gaan de ganzen (of: hoenders) barrevoets. (Zie gans.)

Hij heeft eene hoendermaag.

Hij houdt zich als een gebraden hoen.

Hij is de waard, daar de hoenderen staan.2

Hij is zoo frisch als een hoen.3

Hij is zoo vlug als een hoentje.

Hij is zoo vroom als een vos, die den weg naar het hoenderhok zoekt.

Hij kan zwijgen als een hoen, dat de keel is afgestoken.

Hij kijkt zoo sip als een hoen, dat op sterven ligt.

Hij slaat eronder als malle Jan onder zijne hoenders.4

Hij sluipt weg als een hoenderdief. (Zie dief.)

Hij valt erin als de vos in het hoenderhok.

Hij wil eens zien, waar de vos met het hoen heengaat.

Hij zou geen hoen krenken.5

Hoenderbouten zijn het best, als de vlerken gegeten zijn. (Zie bout.)

Hoenders scharrelen (of: schrabben) al achterwaarts.6

Ik noodig u, zei Gerrit, op een hoen; Maar blijft gij t' huis, gij zult mij vriendschapdoen. (Zie gerrit.)

Ik zal dat hoen maar met een ei betalen. (Zie ei.)

In den haveroogst zijn de hoendersdoof. (Zie haver.)

Kakel gij: de hoenders leggen de eijeren. (Zie ei.)

Kwaad ei, kwaad kuiken: of zou het ei beter wezen dan het hoen? Dat zou de drommel doen. (Zie drommel.)

Kwaad hoen, kwaad kuiken; kwaad ei, kwaad zuipen. (Zie ei.)

Loop voor de hoenderen.7

Meisje! neem het eerste deel van een' meloen, Het middelste deel van eene ham, en het laatste deel van een hoen: Dat zal u goed doen. (Zie deel.)

Men heeft den vos de hoenders te bewaren gegeven.

Men moet den vos niet vragen, hoe men het hoen voor hem zal weghalen.

Men vangt het hoen met tijt-tijt-tijten, En niet met gooijen en met smijten.

Men ziet op het ei, en laat het hoen loopen. (Zie ei.)

Met de hoenders uit de hand pikken. (Zie hand.)

Met de hoendertjes naar het rek gaan.

[In denzelfden zin zegt men van iemand, die zijn bed vroeg opzoekt: Hij gaat met de kippen op stok.]

Met den kaaiman hoendereijeren gezocht in een uilennest. (Zie ei.)

Sta, zei de vent, en hij zoende de meid tegen een hoenderhok.

Wacht u voor de lieden, die niet meer vet hebben dan een hoen voor het voorhoofd.

Wie van het minnen ziek is, zal hoenderpooten eten.8

Zijn moeders hoenderen vliegen zoo ver niet.9

Hoepel.

Alles komt te pas, zei de gek, en hij bewaarde een stuk van een' hoepel. (Zie gek.)

Dat laatste hoepeltje bindt, zei de kuiper, en hij had een vaatje van vierstoop onder handen. (Zie hand.)

Het is een werkende most, die van hoepels en duigen meester wordt. (Zie duig.)

Het moet vroeg krommen, zal het een goede hoepel (reep, of: puthaak) worden. (Zie haak.)

Hij is zoo regt als een hoepel.

Hoer.

Aan der honden hinken, Aan der hoeren winken, Aan des kramers zweren, En des wijfs begeeren, Zal men zich niet keeren.10 (Zie de Bijlage.)

Aan hoeren en dieven, Vlooijen en vliegen, Honden en drek Is te Dantzig geen gebrek. (Zie dantzig.)

Al heeft een hoer een schoon gezigt, 't Is een lantaarne zonder licht. (Zie aangezigt.)

Als de hoeren huilen, zoo lagchen de schouten.11

Als de hoeren oud worden, worden zij vroom.

Als de hoeren schreijen, Wacht u voor haar vleijen.12 (Zie de Bijlage.)

Als eene hoer u vriendschap doet: het moet u kosten.13

Als hoeren en boeven kijven, zoo komt de schennis uit. (Zie boef.)

Als hoeren schelden, zoo kijkt het den buik uit (of: zoo breekt de schande uit). (Zie buik.)

Als hoeren spinnen, dan is de nering krank.14

Beter een hoer- dan een oliekoeken-huis; want er zal geen brand van komen, maar wel gebluscht worden. (Zie brand.)

Boter in de pap, spillen in den zak en hoeren in de kooi kijken gaarne uit (of: komen ten laatste al uit). (Zie boter.)

Daar zou en man en hoer om sterven.15

Dat huis is verhuurd, zei de hoer, en zij keek ten venster uit.16

Dat is eene hoerenmaat.17

Dat is een groote baviaan, zei Teeuwes, en hij zag eene hoer in den Haag in de ijzeren kooi draaijen. (Zie baviaan.)

Dat is wel gedaan, zei jonker Jutfaas, en hij leerde zijnen kinderen, dat zij terstond in het hoerhuis zouden gaan, zoo konden zij bij tijds eene herberg sparen. (Zie herberg.)

Dat ligt als eene hoer in het bedstroo. (Zie bed.)

Dat zijn vette dingen, zei Hans, drie hoeren op een blad. (Zie blad.)

De bruid was eene hoer. (Zie bruid.)

De hoeren hebben de kaart.

De hoeren nemen vooraf geld. (Zie geld.)

De loterij is eene hoeren-nering, zei Jan de Bander; Want wat men in de eene wint, verliest men in de ander.18

De wijsheid van een' boer, De schoonheid van een hoer En zakkedragers kracht: 't Is al niet veel geacht. (Zie boer.)

Die den eenen voet in het hoerhuis zet, zet den anderen in het gasthuis. (Zie gasthuis.)

Die eene hoer houdt, dien wordt de beurs ligt. (Zie beurs.)

Die eene hoer trouwt, is een schelm, of wil er een worden.1

Die geene eerlijke vrouw heeft (of: kan krijgen), moet zich met eene hoer behelpen.

Die geene hoer, arme of zot in zijn geslacht heeft, is geboren van de lamp of het lemmet. (Zie arme.)

Die hoeren aanhangt, krijgt motten en wormen, en verdort.2

Die hoeren leidt, of ezels drijft, 't Is vreemd, zoo hij in ruste blijft. (Zie ezel.)

Die met hoeren ploegt, moet met vodden eggen.

Die noch boeven noch hoeren in zijn geslacht heeft, steke den vinger op. (Zie boef.)

Die zich van eene hoer (een kwaad wijf, of: een' zot) scheidt, doet eene goede dagreize. (Zie dag.)

Die zijne merrie laat drinken bij alle beesten, Die zijne dochter laat gaan tot alle feesten, Heeft binnen 't jaar dit ongeval: Een hoer in huis, een guil op stal. (Zie beest.)

Eene hoer brengt er velen tot den bedelzak. (Zie bedelzak.)

Eene hoer getrouwd, een' boef aangegeven. (Zie boef.)

Eene hoer heeft wel een deugdzaam kind (of: voedt dikwijls een goed kind op).3

Eene rups op de kool, eene hoer in huis.4

Een oude hoer, een nieuwe waard, Die snijden meer dan eenig zwaard.5

Een oud wijf, die in haren jongen tijd hoer is geweest, wordt eene koppelaarster, of zij verkoopt kaarsen in de kerk.6 (Zie de Bijlage.)

Ga naar de hoeren: die zijn ervoor.

Habes fontus, zei de snijder, en hij haalde zijne dochter uit het hoerhuis. (Zie dochter.)

Haspelen in zakken en hoeren in schuiten zullen altijd boven anderen uitmunten. (Zie haspel.)

Hazen en hoeren zijn kwaad te temmen. (Zie haas.)

Heeren en hoeren verschilt maar ééne letter. (Zie heer.)

Heeren en hoeren Zijn van eender voeren. (Zie heer.)

Heeren zijn als de hoeren: zij huilen met malkander. (Zie heer.)

Het helpt zooveel, alsof men een' Franschman (of: eene doode hoer) in de hel schopt. (Zie franschman.)

Het hof is eene hoer: het bedriegt, of wil bedrogen zijn.7

Het is daar: hoeren, komt uit!8 (Zie de Bijlage.)

Het is een arm geslacht, dat hoer noch boef heeft. (Zie boef.)

Het is eene arme hoer, die zich zelve laakt.9

Het is eene hoer als een paard.10

Het is eene hoer van twee blanken. (Zie blank.)

Het is er katshoer.11

Het is hoerenkost.12

Het is om te lagchen, zei Geurt, en hij zag eene hoer geeselen. (Zie geurt.)

Het staat hem als eene hoer het haspelen.13

[Men zegt dit van een' onhandig' mensch.]

Het zijn hoerentranen.

Het zijn niet al hoeren, die eenen man te wille hebben (of: zijn).14

Het zijn tafelhoeren.15

Hij kan den hoerenzoen wel maken.16

Hij laat niet ééne hoer maagd.17

Hij loopt bij hoeren en snoeren.18

[Schmeller zegt, in zijn Wörterbuch, dat het Hoogduitsche snurrinch en het Latijnsche scurra de beteekenis hebben van een' verachtelijken tijdverdrijver, een' potsenmaker, wat ons waarschijnlijk den oorsprong en de verklaring van ons snoeren geeft. Zie verder posthumus.]

Hij rekent met hoerenkrijt.

Hij wint genoeg, die eene hoer verliest.19

Hoe kwader schalk (slimmer boef, of: snooder hoer), hoe beter geluk. (Zie boef.)

Hoerenaas, Loer en dwaas. (Zie aas.)

Hoeren, die schreijen, En 's vijands vleijen: Dat kan verleijen.

Hoeren en boeven komen wel zonder roepen. (Zie boef.)

Hoeren en boeven spreken altijd van hunne eer. (Zie boef.)

Hoeren en boeven zijn eene ligte vracht. (Zie boef.)

Hoeren en boeven zijn één gespan. (Zie boef.)

Hoeren en boeven zijn gaarne bij elkander (of: vergaderen ligtelijk). (Zie boef.)

Hoeren en heeren Zijn van eender veren. (Zie heer.)

Hoerenliefde is vuur van stroo.20

Hoeren Vervoeren.21

Hoeren zijn als vogellijm: wat te nabij komt, moet er eene veêr laten.22

Hoer is een vrouwenaam.23

l'Honneur aux dames, zei de dief, en hij liet de hoeren eerst geeselen. (Zie dame.)

Je dochters zijn hoerenkinderen. (Zie dochter.)

Ik ben toch geene hoer, dat ik vooraf moet betaald worden.

Ik dacht wel, dat het hoeren waren: zij lachten zoo.24

Jong eene hoer, oud eene profetes.25

Jonge hoeren, oude pilaarbijtsters. (Zie bijtster.)

Is Lieshout zonder dieven, Beek zonder moordenaars en Aarle zonder hoeren, dan duurt de wereld niet lang meer. (Zie aarle.)

Laat ze zeggen, wat ze willen, zei de man, als ze maar niet van mij zeggen: je bent eene hoer.

Lagchende schouten en schreijende hoeren zal men niet ligt gelooven.26

Lekkere hoeren kosten veel van onderhoud.27

Men zou er eene hoer om worden, en slapen in de goot. (Zie goot.)

Met leenen volle neef, en met weêrom geven hoerenkind.1

Niemand late zich vervoeren Van lagchende schouten en schreijende hoeren.2

Onder een hoerhuis, boven eene kerk.3

Oude hoeren kruipen (of: zitten) vlak onder den preêkstoel.4

Paardenvoet, wolfstand, hoerenaars en dobbelaarshand zijn niet te betrouwen. (Zie aars.)

Prediken voor hoeren verzuimt niet.5

Vond men geene makrollen, men zou weinig hoeren tellen.

Vuur van stroo en hoerenmin: Veel boha en niets daarin. (Zie boha.)

Wanneer eene hoer schreit, legt zij u lagen.6

Wie eer en lof begeert, wachte zich van hoeren. (Zie eer.)

Wijs mij een' leugenaar (ook wel: eene hoer), ik wijs u een' dief. (Zie dief.)

Zij heeft een hoerenvoorhoofd.7

[Dit spreekwoord is genomen uit Jerem. iii:3.]

Zij schrijven Als hoeren, die kijven.8

Zijt gij hoer of zijt gij dief, Hebt gij geld, men heeft u lief. (Zie dief.)

Zoo getrouw als eene hoer.

Zout, suiker en hoeren Kan men goedkoop uit Cyprus voeren. (Zie cyprus.)

Hoest.

Ik heb er den hoest van.

Vier dingen laten zich niet verbergen (of: houdt men niet onder met geweld): vuur, geld, hoest en liefde. (Zie ding.)

Hoeve.

Eene vrouw, een huis en eene hoef Is genoeg voor eens mans behoef. (Zie behoefte.)

Hof.

Aan 's konings hof is elk voor zich zelven allen.9

Aan 't hof: voor kleinen lust Veel moeite en weinig rust.

Als ten hove gegeten is, zijn er veel ledige schotels (of: ijdele vaten).10

De botten vangen niet ten hove. (Zie botte.)

De brieven zijn al ten hove. (Zie brief.)

De nijd wordt in het hof geboren, erft in het klooster en sterft in het hospitaal.11

Die gistren lag in 't stof, Is heden heer van 't hof. (Zie gisteren.)

Een uur van geluk ten hove Gaat een jaar wijsheid ver te boven. (Zie geluk.)

't Gaat grof In 't hof.

Goede vrienden in het hof maken een kort proces.12

Groot is het hof, Veel moet erof.13

Het hof is eene hoer: het bedriegt, of wil bedrogen zijn. (Zie hoer.)

Het hof moest zijnen gek hebben. (Zie gek.)

Het is nu in 't hof vacantie.14

Het is wijwater van den hove.15

Het is zoo goed, bemind ten hove te komen. (Zie bemind.)

Hij is aan het hof van Jan Vlegel opgevoed.

Hij maakt daar zijn hof.

Men roept den ezel niet ten hove, dan als hij lasten dragen moet. (Zie ezel.)

Met den eenen voet in het hof, met den anderen in het gasthuis. (Zie gasthuis.)

Saus naar het hof.16

Ten hove geeft men veel handen, weinig harten. (Zie hand.)

Voor eene hoofsche leugen raakt hij zijne kleur niet kwijt.17 (Zie de Bijlage.)

Wat is ten hove 't grootste kwaad? De pluimstrijkende vos met zijnen raad.18

Weer de vijanden van het hof, zij zullen wel spoedig het land verlaten.19 (Zie de Bijlage.)

 

Dat komt uit uwen hof niet.20

De zon in den oogst bedriegt de meisjes in den hof.21

Die in vrouw Venus hof wil wandlen, Moet stout verzoeken, zachtjes handlen.22

Een iegelijk zij wijs in zijn' eigen' hof.23

Elk heeft genoeg in zijn eigen tuintje (of: aan zijn' eigen' hof) te wieden.24

Elk wiede zijn' hof, en ik den mijnen, Zoo zal het onkruid haast verdwijnen.25

Ga je hofje maar.

Het is er vrij (of: open) hof.26

Het is wel een verloren hof, daar de beesten niet paren, de vrouw brast, de zoon dobbelt, de dochter loopt, en de meid zwanger is. (Zie beest.)

Het minste kruidje in den hof Vermeldt Gods eer, vertelt zijn' lof. (Zie eer.)

Het zal u ten huize en ten hove komen.27

Hij huilt snot en kwijl als een hofhond.28

Hij is in zijn' hof.29

Hij is niet op het hofje geweest, daar onze Heer verraden werd. (Zie heer.)

Hij zal hem niet uit den hof jagen.

Ieder kruid in zijn' eigen' hof.30

In Tantalus' hof.

[Wat er in Tantalus' hof te bekomen is, wordt blijkbaar uit het spreekwoord: Dat zijn de appelen van Tantalus.]

Korte rijen hoven wel (of: versieren den hof).31

Maak uwen hof niet onder de schaduw, noch timmer bij de rivier.32

Men mag hem noch huizen noch hoven.33 (Zie de Bijlage.)

Men zoude hem niet uit den koolhof jagen.1

Niemand moet zich te zeer beroemen, Dat zijn hof staat vol schoone bloemen. (Zie bloem.)

Onderhoud uwen hof als uw ligchaam.2

Patiëntie is goed kruid, maar wast niet in alle hoven, zei Hein de diender, en hij kreeg door zijne patiëntie eene sneê in zijne tronie. (Zie diender.)

Patiëntie-kruid groeit in den hof van den flerecijnist. (Zie flerecijnist.)

Plant patiëntie in uwe hoven, Dan komt gij uw' vijand te boven.3

Wie ieder wil onthalen, en hebben lof, Die verkrijgt zelf een' kalen hof.4

Zelf is het beste kruid; maar het wast niet in alle hoven.5

Hofmeester.

Geen beter hofmeester dan de waard zelf.6

Hofpoortje.

Nu zal het erop aankomen, zei Van der Kap; hij zette zijn' bril op, en hij moest het Hofpoortje in. (Zie bril.)

Hofstede.

Goeden dag, hofstede! (Zie dag.)

Hok.

Dat is een wonderlijk kasteel, zei de boer, en hij zag een ouderwetsch hoenderhok. (Zie boer.)

Eén konijn in 't hok is mij meer waard dan tien hazen in 't veld. (Zie haas.)

Een leeuw in zijn hok is een Napje op Sint Helena.

Er gaan veel tamme schapen in een hok; maar nog meer wilde, want die kruipen op elkander.7

Ergens op het hok liggen.

Getelde schapen gaan uit 't hok.

Goeden dag u allen, zei de vos, en hij kwam in het ganzenhok. (Zie dag.)

Het is moeijelijk, om het spek uit het hok te halen, als de hond erin is.

Hij duikelt als een bruinvisch uit zijn hok. (Zie bruinvisch.)

Hij heeft net een gezigt als een kippenhok, met den stront naar buiten. (Zie aangezigt.)

Hij is de waard in het turfhok.8

Hij is hokvast.

Hij is op het enterhok. (Zie enter.)

Hij is zoo vroom als een vos, die den weg naar het hoenderhok zoekt. (Zie hoen.)

Hij krijgt het hok bij hem in.9

Hij slacht de makke duiven: die blijven ook op het hok zitten. (Zie duif.)

Hij valt erin als de vos in het hoenderhok. (Zie hoen.)

Sta, zei de vent, en hij zoende de meid tegen een hoenderhok. (Zie hoen.)

Hokkeling.

Het is een oud hokkeling: hij weet zich niet te behelpen.10

Hol.

Als de musch nestelen wil, zoo zoekt zij vele holen.11

Demuis is haast gevangen, die maar één hol heeft.12

De vos heeft meer dan één hol.

De vos jaagt nimmer op zijn eigen veld (of: in de nabijheid van zijn hol).

De vossen hebben holen, en de vogelen des hemels nesten. (Zie hemel.)

Gij waart daar in een roovers hol.

Het is eene arme muis, die maar één hol heeft (of: weet).13 (Zie de Bijlage.)

Hij heeft in een kwaad hol gestoken.14

Hij staat ervoor, en kijkt als eene koe voor een muizenhol.15

Hij wil de slang uit het hol trekken met eens anders handen. (Zie hand.)

Hoe vindt de bok een hol! (Zie bok.)

Uit welk hol van Kamschatka zijt gij hier gekomen?

 

Eene kip op hol met een' hooiwagen.16

Hij geraakt aan den hol.

Iemand het hoofd op hol maken.

Venus en Bacchus zijn rare guiten: Zij maken het hoofd op hol, en plunderen de duiten. (Zie bacchus.)

Zijne hersens zijn vlot (of: op hol). (Zie hersens.)

Holderdebolder.

Het is holderdebolder (of: holover bol). (Zie bolle.)

Holkers en tolkers.

Hij heeft te veel holkers en tolkers.

[Dat wil zeggen: anderen teren op zijn' zak. Holkers en tolkers worden te Groningen bijeen genomen, om er menschen mede aan te duiden, die wel schoon voor 't oog, maar vuil achter den rug zijn. In de jagers Taalk. Magazijn vindt men, op bl. 337 van het 2e. Deel: ‘Holkers, ook tolkers, schijnvrienden.’]

Holland.

Als hem eene vloo bijt, is Holland in last.17

De Hollandsche bak vol. (Zie bak.)

De Hollandsche jeugd moet vóór of na mallen.

De liefde wroet in zijn lijf, als eene muis in eene Hollaudsche kaas.18

De Vlaamsche glorie en Hollandsche patiëntie. (Zie glorie.)

Friesche trouw en Hollandsche dukaten: daarmede kan men ver komen. (Zie dukaat.)

Gij liegt het; dat is Duitsch (of: Hollandsch): dat kunt gij verstaan. (Zie duitschland.)

Godevaart met den bult bezit Holland met geweld. (Zie geweld.)

Het is een Lombardsch (of: Hollandsch) kuiken.19

Hij is zoo veeg als een Hollandsche ekster. (Zie ekster.)

Hij stinkt naar de Hollandsche kaas.20

Hij zou den twist tusschen Holland en België ook

al niet hebben bijgelegd. (Zie belgië.)

Holland, bol land; Zeeland, geen land: Ik houd het met den heikant. (Zie heide.)

Hollander.

Als de Hollanders van Kenau pogchen, dan pogchen de Friezen van Bauck. (Zie bauck.)

Daar port nooit Hollander alleen.

Dat is een regte Hollander.

Een goed Hollander k... (of: p...) nooit alleen.

Een regtgeaard Hollander laat zich door geen' Belg tot slaaf maken. (Zie belg.)

Hoe ouder, hoe zotter Brabander; Hoe ouder, hoe botter Hollander. (Zie brabander.)

Holligheid.

Achter hol en pover.1

Beter vol Dan hol.

Het bolletje In het holletje. (Zie bol.)

Het is holderdebolder (of: holover bol). (Zie bolle.)

Hij kan geene ruste vinden voor het hol van zijnen voet.2

[Dit spreckwoord is genomen uit Gen. viii:9.]

Hij laat nog een holletje open.

Wat holligheid is dat, zei dronken Teeuwes, en hij viel in een kakhuis.3

Holsblok.

Eene koe op holsblokken.4 (Zie de Bijlage.)

Holtertopa.

Het is er holtertopa.5

[Dat wil zeggen: alles is in groote beweging en ongewone drukte van wege een aannaderend gevaar. Tuinman schrijft holdertepa, en zegt: ‘Dit geroep hoord men op de schepen, als 'er door de ondiepten gevaar is, dat men aan den grond mogt geraken, en die daarom gestadig gepeilt word.’ Winschooten zegt, in zijn' Seeman, bl. 85: ‘Holtertopa is een gebrooken woord, en werd op de Seeuwse Stroomen, om de diepten te weeten, geduurig gebruikt van die geene, die met een lange stok of kloet de dieptens peilen. Soo ons geoorloofd waar, ons gevoelen te seggen, wij souden meenen, dat het soo veel beteekend als houd of hold'er op aan.’]

Holtmans.

Bij het komfoor steek ik nooit mijne pijp aan, zei Holtmans, wel bij het vuur.

De goddeloozen zijn als een koppel wilde ganzen, zei vader Holtmans. (Zie gans.)

Hom.

Somtijds hom, somtijds kuit.6 (Zie de Bijlage.)

Zou het hom of kuit zijn!7

Hominem.

Het is een argument ad hominem. (Zie argument.)

Hommel.

Hij heeft den hommel in het hoofd.

Hommeles.

Het is er hommeles.8

[Dat wil zeggen: er zal afrekening moeten gehouden worden. Zoo doen de bijen, wanneer een hommel den korf indringt: elk doet zijn best, om den indringer te verwijderen. Dan is het hommeles in den korf. Het ongewone van den vorm hommeles van hommel, kan mogelijk pleiten voor de meening, dat het spreekwoord zoude ontleend zijn van den tooneelheld homulus; daar onze voorouders het met het uiterst woelig tooneelstuk van dien naam zeer druk hadden.]

Homp.

Van eens anders kaas is het ligt groote hompen snijden.9

Hond.

Aan der honden hinken, Aan der hoeren winken, Aan des kramers zweren, Eu des wijfs begeeren, Zal men zich niet keeren. (Zie hoer.)

Aan hoeren en dieven, Vlooijen en vliegen, Honden en drek Is te Dantzig geen gebrek. (Zie dantzig.)

Aan vreemde lieden kinderen en vreemde honden is somtijds de kost verloren.10

Al dien ik twaalf boeren en een' hond, dan dien ik nog maar krengen. (Zie boer.)

Alle blaffende (of: keffende) honden bijten niet.11 (Zie de Bijlage.)

Alle honden bijten den hond, die onder ligt.12

Alle kwade honden spelen met den staart.13

Al om den soberen kost, zei Jan Memme, En hij liet zijn' hond naar eene korst brood zwemmen. (Zie brood.)

Al schijnt de hond niet groot te zijn, Nog vangt hij wel een magtig zwijn.14

Als de eene hond p..., dan ligten de andere den poot op.15

Als de hond begint te knorren, wil hij bijten.16

Als de hond blaft, dan mag men wel een glaasje wijn drinken. (Zie glas.)

Als de hond dol van honger is, eet hij ook vuile pensen.17

Als de hond een been heeft, dan heft hij zijn' staart op. (Zie beenderen.)

Als de hond in den pot is, vlieden de vrienden.

Als de hond met den staart kwispelt, wil hij een brokje hebben. (Zie brok.)

Als de hond onder ligt: al de wereld wil hem krijten (of: bijten).18

Als de oude honden blaffen (of: bassen): zie toe! (of: is het tijd, dat men uitziet).19

Als die hond niet lustig tot jagen is, zoo rijdt hij op den aars. (Zie aars.)

Als een hond aan een sop.20

Als een hondenneus in den maneschijn.

Als een hond u kwispelstaart: het moet u kosten.21

Als er één hond blaft, worden de andere wakker (of: blaffen er vele).22

Als gij dat been ophebt, zult gij zoo hard kunnen loopen als de hond (of: de koe). (Zie beenderen.)

Als het een hond (of: wolf) was, had hij u in de beenen (of: in den neus) gebeten. (Zie beenen.)

Als ik dood ben, k .... de hond op mijn graf. (Zie doode.)

Als men den hond hangen wil, zoo heeft hij leêr gegeten.1 (Zie de Bijlage.)

Als men den hond hangen wil, zoo krijgt men welhaast een zeel.2

Als men den hond jonker heet, dan wil men hem hangen.3

Als men den hond wil doodslaan, zoo beschuldigt men hem van dolheid. (Zie dolheid.)

Als men den vos niet vangen wil, kan men geene honden vinden.

Als men eenen hond wil smijten, vindt men ligt eenen steen.4

Als men zegt: wis, dan verschieten al de honden.5

Als snijdt men den hond den staart af, altijd blijft hij een hond.6

Als twee honden vechten om een been, Gaat er de derde mede heen. (Zie beenderen.)

Aris! geef den hond het spek! - neen moêr, ik mag het zelf wel. (Zie arie.)

Bedrieg eenen anderen hond met dat been: ik ken het wel. (Zie beenderen.)

Beter een hond te vriend dan te vijand.7

Beter stomme honden dan razende.

Beveel (of: Commandeer) je honden, en blaf zelf.8

Bloode honden blaffen veel.9 (Zie de Bijlage.)

Daar de hond zijn' kop doorkrijgt, haalt hij ook zijn gat door. (Zie gatten.)

Daar is kat noch hond afgekomen.10

Daar is niet één hondje met een blaauw staartje.11

Daar kan kat noch hond door (of: in).12

Dáár ligt de hond begraven.

Daar twee Grieten in één huis zijn, behoeft men géen' bassenden hond. (Zie griet.)

Daar zullen de honden van gieren.13

Dag vriendelijke vriend, zei Jan Dirksen tegen zijn' bulhond. (Zie dag.)

Dat bekomt hem als den hond de knuppel, na 't stelen van de worst.

Dat de hond op mij basse, maar niet bijte.14

Dat is de eigen hond, zei Kaan, En hij zag een' uil voor zijn' broêr aan. (Zie broeder.)

Dat is de hond niet, die ons bijten zal.

Dat is een lief hondje.

Dat is geen drek; maar de hond heeft het gek.... (Zie drek.)

Dat is niet al mis, zei de jongen, en hij wierp een' steen voorbij den hond, maar tegen de scheenen van zijne stiefmoeder.15

Dat wete hem de hond dank. (Zie dank.)

De beste jager en zijn hond doen wel eens een' vergeefschen sprong.

De brokken worden hem als een' hond toegeworpen. (Zie brok.)

De duivel gelijkt naar de arme lieden: ieder blaft hem na, om naar een' goeden hond te gelijken. (Zie duivel.)

De eene hond bijt den anderen in het oor.

De eene hond verwijt den anderen, dat hij vlooijen heeft.

De haas zoude eer den hond vangen. (Zie haas.)

De hinkende hond komt gemeenlijk achteraan.

De hond bijt den steen, en niet, die hem werpt.16

De hond, die mij gebeten heeft, moet mij ook genezen.

[Dit is een spreekwoord, in den mond der nathalzen bestorven. Ziende op den roes van gisteren, beginnen zij dan de flesch op nieuw lustig aan te spreken. In denzelfden zin zeggen de drinkebroêrs: Die van den hond gebeten is, moet van hetzelfde haar daarop leggen.]

De hond, die van vreeze blaft, blaft niet wel.17

De hond doet een' rondedans naar zijnen staart. (Zie dans.)

De honden bassen, daar zij gevoed worden.18

De honden loont men te voren.19

De honden zullen nog aan hem p......20

De hond is dol.21

De hond is een getrouw dier. (Zie dier.)

De hond is ermede door.

De hond keert tot zijn uitbraaksel terug.22

[Dit was reeds een spreekwoord onder Israël, zie 2 Petr. ii: 22. Het komt mede voor: Spreuk. xxvi: 11.]

De hond knaagt aan het been, omdat hij het niet door kan zwelgen. (Zie beenderen.)

De hond Likt de wond.23

[Men zegt dit, als iemand belooning krijgt of geeft voor bedreven kwaad.]

De hond onthoudt wel, wie hem goed doet.24

De hond wentelt zich gaarne op een kreng.25

De hond zit hem op de tasch.26

De hond zou dol worden aan zulk eenen korten ketting.

De kleine honden zijn haast verbeten.27

De kleinste honden keffen 't meest.28

De kwaadste hond krijgt 't beste been; De beste hond heeft veeltijds geen. (Zie beenderen.)

De maan is boven het keffen der honden.29

Den laatsten man bijten de honden.30

Des hoveniers hond eet geene koolen, en hij wil niet, dat anderen daarvan eten.31

De smaken verschillen, want de honden likken elkander den aars. (Zie aars.)

De uil is niet wijs genoeg, om een' hond de biecht te hooren. (Zie biecht.)

De veelheid der honden is der wolven dood. (Zie dood.)

Deventer is eene koopstad, Zutphen is eene loopstad, Lochem is nog wat; Maar Borculo is een hondengat. (Zie borculo.)

De vliegen volgen den honig t' allen tijën, En de gulzige honden de prijen.1

De wijven hebben drie huiden, te weten: eene honden huid, eene zeugenhuid en eene menschenhuid.2

De wolf neemt zijne kans waar, als de hond slaapt.3

Die de kracht had van den haan en de lenden van den hond, Hij begeerde, al wat hij vond. (Zie haan.)

Die den wolf tot gezel heeft, drage den hond onder zijnen mantel. (Zie gezel.)

Die eene ritsige teef in huis heeft, kan de honden niet van de deur houden. (Zie deur.)

Die een' hond wil slaan, kan wel een' stok vinden.4

Die honden wil leiden, Moet k..... en p..... verbeiden.5

Die kat en hond dood slaat, Doet daaraan geen weldaad.6

Die meest werken, worden van de honden gegeten.7

Die met de honden geloopen heeft, weet van dood bijten.8

Die met honden te bed gaat, staat met vlooijen weder op. (Zie bed.)

Die mij bemint, bemint ook mijn' hond.9

Die niet houdt kat of hond, Voedt dikwijls ergeren mond.10

Die te laat komt, vindt den hond in den pot.11 (Zie de Bijlage.)

Die Trui was wel meer voor den hond geweest.

Die van den hond gebeten is, moet van hetzelfde haar daarop leggen. (Zie haar.)

Die van den hond zijn' compeer maakt, durft geen' stok meer dragen. (Zie compeer.)

Die voor hond scheep komt, moet beenen kluiven. (Zie beenderen.)

Die wil kennen des mans grond, Die sla zijne vrouw of zijnen hond. (Zie grond.)

Die zegt, dat hij den man bemint, gunne ook zijnen hond het goede. (Zie goede.)

Die zich zelven schaap maakt, bijten de honden.12

Dikwijls heeft men een oog op den hond om des meesters wille.13

Doode honden bijten niet, al zien ze leelijk.14

Door kleine lappen (of: Allengskens) leert de hond leder eten.15

Drie dingen zijn gezond: Oefen u te aller stond, Weinig eten in den mond, Loop niet als een hond. (Zie ding.)

Een bassende hond wil geen' hinder doen. (Zie hinder.)

Een bloode hond wordt zelden vet.

Een dolle hond loopt (of: raast) geen zeven jaar.16

Een goede hond doet zijn ras eer aan. (Zie eer.)

Een goede waterhond (of: poedel) ontziet geene modderige sloot.17

Een haastige hond werpt blinde jongen.18

Een hert, dat lang voor de honden geloopen heeft, is kwaad te vangen. (Zie hert.)

Een hond, aan een been, kent geene vrienden. (Zie (beenderen.)

Een hond, die asch likt, mag ook wel meel. (Zie asch.)

Een hond, die bast en geen geweld doet, wacht zijn vel. (Zie geweld.)

Een hond, die bijt, maar niet en bast, Heeft ook den sneêgste wel verrast.19

Een hond, die een been knaagt, kent zijn' eigen' meester niet. (Zie beenderen.)

Een honden-leven hebben.20

Een hond heeft liever 't gebeent Dan kostelijk gesteent. (Zie beenderen.)

Een hond is niet lang aan eene worst gebonden.21

Een hond is stout op zijn' eigen' dam (of: in zijn eigen nest). (Zie dam.)

Een hond moet knagen zonder bassen.22

Een hond ruikt nimmer aan den kant, Daar hij den neus eens heeft gebrand.23

Een hond snakt naar eene vlieg.24

Een hond verdient den kost.25

Een hond ziet wel op een' graaf. (Zie graaf.)

Een hond zou dat zijne moêr niet geven.26

Een jonge hond kan leeren springen.27

Een kippende haan Kan nog bestaan; Maar een' liggenden hond Waait geen brood in den mond. (Zie brood.)

Een kwade hond wil nnimmer maat, Wanneer hij in de keuken gaat.28

Een levende hond is beter dan een doode leeuw.29

[Dit spreekwoord is genomen uit Pred. ix: 4.]

Een open pot of open kuil, Daarin steekt ligt de hond zijn' muil.1

Een oude hond bast niet zonder oorzaak.2

Een paard en een hond Hinken aan een' stront.

Een rotting zal kwalijk een' bitsen hond goed maken.

Eens honds bede kwam niet ten hemel. (Zie bede.)

Een twistzoekende hond loopt meest met gescheurde ooren (of: Bitse honden krijgen hakkeligeooren).3

Een willige hond is haast gejaagd.4

Eet je t' huis een' beuling, de hond heeft er het vel van. (Zie beuling.)

Eigen honden, duurkoop jagt.5

Er is God noch goed mensch, kat noch hond te zien (of: te vinden). (Zie god.)

Er komt hond noch kat op het dek. (Zie dek.)

Er zijn meer hondjes, die Del heeten. (Zie del.)

Er zijn twee dieren, die den mensch lief zijn: een hond en een paard. (Zie dier.)

Gebonden zijn gelijk verachte honden.6

Gebrande honden (of: katten) vreezen ook koud water.7 (Zie de Bijlage.)

Geef een kind, als het eischt, en een' hond, als hij kwispelstaart: gij zult een kwaad kind en een' goeden hond hebben.

Geef eens een' hond een' kwaden naam, dan mag hij wel over boord springen. (Zie boord.)

Geef het heilige den honden niet. (Zie heilige.)

Geen hond bijt zijn' eigen' meester.

Geld is vast geene goede waar, zei de boer, want mijn hond, die anders nog al loos is, wil het niet vreten! (Zie boer.)

Gewen een' winde tot den pot: Een jagthond wordt een keukenzot. (Zie hazewind.)

Gij moet den hond wat zoetjes onder den staart blazen, zei Kees Aaije, dan kunt gij het wat langer uithouden.8

Goeden dag zaâm, zei de boer tegen den veldwachter en zijn' hond. (Zie boer.)

Goed honds, goed kinds.9

Goed honds, kwaad kats.10

Goedkoop vleesch krijgt de hond.11

[Men zegt dit, wanneer iemand zich zelven weggooit. Het komt dus in zin overeen met het spreekwoord: Wie zich onder den draf mengt, dien eten de zwijnen.]

Groote (of: Kwade) honden is kwaad sarren.12

Had de hond maar geene bellen. (Zie bel.)

Het bekomt hem als den hond het gras. (Zie gras.)

Het bekomt hem (of: breekt hem op) als den hond de worst.13

Het deugt den hond in zijn gat niet. (Zie gatten.)

Het gebas van eenen ouden hond behoort men te gelooven. (Zie gebas.)

Het glimt als eene snottebel (of: hondenkeutel) in den maneschijn. (Zie bel.)

Het is, alsof het den hond in zijn gat gezeten heeft. (Zie gatten.)

Het is, alsof hij daar een' hond (of: den drommel) had zien geeselen. (Zie drommel.)

Het is beter een hond te zijn in vrede, dan een mensch in regeringloosheid.

Het is den eenen hond leed, dat de andere in de keuken loopt (of: een brok krijgt.) (Zie brok.)

Het is den hond gevlooid.14

Het is een aardige mop op eene hondenbruiloft. (Zie bruiloft.)

Het is een arme hond, die op geene zieke koe durft zien.15

Het is eene honds-wrake.16

Het is een goed gevecht - hond tegen kat: elk heeft klaauwen. (Zie gevecht.)

Het is een helhond. (Zie hel.)

Het is een honden-melker.17

Het is een hond: had hij maar een' staart.18

Het is een hondsche wijsgeer.

Het is een spoorhond.19

Het is een vuile hond.20

Het is een wrange hond, zei de boer, en hij dronk bij vergissing eene flesch wijnazijn voor rijnwijn leêg. (Zie azijn.)

Het is geene hondenkentel waard.

Het is geen weêr, om kat of hond uit te jagen.21

Het is hondenworst in de vleeschhal. (Zie hal.)

Het is kwaad, oude honden aan banden te leggen. (Zie band.)

Het is maat hond.22

Het is moeijelijk, honden te leeren blaffen.23

Het is moeijelijk, om het spek uit het hok te halen, als de hond erin is. (Zie hok.)

Het is niet gemakkelijk, den hond van een kluifje af te houden.

Het is niet voor de honden.24

Het is Sint Rochus met zijnen hond.25

[Aan Sint rochus geeft men de pest in bewaring, blijkbaar uit het spreekwoord van den hebzuchtige: Hij zou Sint Rochus de pestilentie ontstelen. Den hond, als het beeld der getrouwheid, geeft men den pestheilige tot medgezel. Daar deze bestendig aan zijne zijde is, zegt men van twee ware vrienden: Het is Sint Rochus met zijnen hond.]

Het is spek uit het hondennest.

Het is taal, om honden en katten te vergeven.26

Het is voor mij ook been, zei de hond, en hij k.... koten. (Zie beenderen.)

Het is zoo leelijk gemaakt, dat er geen hond van zou willen eten.

Het is zoo waar, als dat de hond de bijl opät, en den steel voor staart achteruit stak. (Zie bijl.)

Het komt bij het huilen (of: wenschen) der hon-

den niet toe, dat de kalveren afsterven.1

Het moet een ruige hond wezen, die twee nesten warm kan houden.2

Het moet een snoode hond zijn, die geen fluiten waard is.3

Het ongeluk komt ons toe, gelijk de knuppels aan de honden.

Het staat er zoo dik op als het haar op den hond. (Zie haar.)

Het viel een' witten hond met een' zwarten.4 (Zie de Bijlage.)

[Wit is 't beeld der reinheid, zwart dat der ondeugd. Toegepast op den hond als huisdier, wil men hier zeggen: het was een geluk, maar het leidde tot ongeluk. Wel viel het een' witten hond, gelijk het zich liet aanzien, of zoo als men meende, maar het eindigde met een' zwarten, het viel een' zwarten. Het spreekwoord wordt dus alleen in een' kwaden zin gebruikt.]

Het zal er honden, zei de boer, en hij zat op eene teef. (Zie boer.)

Het zal er honden, zei Teunis, en het regende stokslagen.

Het zijn hondsdagen. (Zie dag.)

Het zijn regte bloedhonden. (Zie bloed.)

Het zijn slechte honden, die hun eigen volk bijten.

Het zijn twee honden in ééne keuken.5

Het zit zoo vast, als een hond in zijne moêr.6

Hij acht hem als een hond (of: Hij behandelt hem hondsch).7

Hij beeft als eene kat voor een' spiering, en als een hond voor een stuk spek.8

Hij beeft als een juffers-hondje.9

Hij bekommert er zich even min om, als de maan om het blaffen van de honden.

Hij bijt als een bitse hond.10

Hij bijt gelijk de hond naar (of: op) den steen.11

Hij blijft bij den man, als de haas bij de honden. (Zie haas.)

Hij gaat druipstaartende heen als een hond, dien de staart is afgekapt.12

Hij gaat eroplos als de hond op den haas. (Zie haas.)

Hij gaat naar Bommelskonten, drie uren boven de hel, daar de honden met het gat blaffen. (Zie bommelskonten.)

Hij gaat van daar als een hond, met den staart tusschen de beenen. (Zie beenen.)

Hij heeft beter dagen dan eens blindemans hond. (Zie blind.)

Hij heeft dat weg, alsof een hond het hem gebeten had.13

Hij heeft de hondenziekte.

[De zenuwziekte, den honden zoo zeer eigen, dat ze onder den naam van de hondenziekte bekend is, werkt zoo sterk, dat, in een later tijdperk der ziekte, de achterste deelen des ligchaams, bepaaldelijk de pooten, in eene gedurige zwaaijende beweging komen. Daarom zegt men van den dronkaard, dat hij de hondenziekte heeft.]

Hij heeft den hond in den kelder gesloten.

Hij heeft de schaamschoenen uit- en de hondsschoenen aangetrokken.14 (Zie de Bijlage.)

Hij heeft eene hondenneus.15

Hij heeft eene tijd lang voor de honden geloopen.16

Hij heeft haar zoo lief, als de hond den knuppel.17

Hij heeft het haar van denzelfden hond. (Zie haar.)

Hij heeft menigen mol de oogen geopend, en menigen hond gestild.

Hij heeft te lang voor de honden geloopen, om voor het bassen bang te zijn.18

Hij heeft voor haas en hond geloopen. (Zie haas.)

Hij heeft zulk een' aardigen gang als een hond, die een' knuppel aan den staart heeft. (Zie gang.)

Hij helpt hem op den hond.19

Hij houdt den eed, als de hond de vasten. (Zie eed.)

Hij houdt eenen honden-maaltijd.20

[Men bezigt dit spreekwoord, wanneer de wijn aan den disch ontbreekt.]

Hij huilt snot en kwijl als een hofhond. (Zie hof.)

Hij jaagt (of: drijft) den hond uit, en loopt zelf mede.21

Hij jaagt zich af gelijk de jonge jagthond.

Hij is bekend als de bonte hond met den blaauwen staart.22

[Dat wil zeggen: hij heeft zich door zijne daden alom vermaard gemaakt, men kent hem overal. Dat het spreekwoord van den Leidschen schout de bondt afkomstig zou wezen, door wiens handelwijze misschien het spreekwoord ontstond: Het is eene Leidsche begrafenis, is niet mogelijk, naardien de historie van de bondt met zijn' hond plaats had in 1634, en het spreekwoord, blijkens de aanteekeningen, reeds in 1550 bekend was.]

Hij is den honden geleverd.23

Hij is er als een hond aan den band. (Zie band.)

Hij is er gezien als een hond bij een' boer in de vleeschkuip. (Zie boer.)

Hij is er zoo aangenaam als een hond in een kegelspel.24

Hij is er zoo welkom als een hond in de keuken (of: vleeschhal). (Zie hal.)

Hij is het haar (of: de huid) van den hond niet waard. (Zie haar.)

Hij is hondsch gierig (of: Het is een gierige hond).25

Hij is subtielder dan mijn hond, Die nooit k.... dan fijnen stront.

Hij is van het hondje gebeten.1

Hij is wijzer dan Bel, mijn hond. (Zie bel.)

Hij is zoo arm als een hond zonder vlooijen.

Hij is zoo beleefd als een bleekers hond. (Zie bleeker.)

Hij is zoo beschaamd als een hond, die zijn gat laat zien. (Zie gatten.)

Hij is zoo blij als een hondje.

Hij is zoo dartel als een jonge hond.2

Hij is zoo doof als mijn hond.

Hij is zoo lui als een hond.3

Hij is zoo moe als een hond.4

Hij is zoo nat als een waterhond.5

Hij is zoo nijdig als een hond.6

Hij is zoo paapsch als duc d'Alfs hond: die at vleesch in de vasten. (Zie duc d'alva.)

Hij is zoo ziek als een hond.7

[Dat is: hij is geheel en al lusteloos, door en door krank. Als een hond ziek is, blijft hij onbewegelijk liggen, en eet noch drinkt. Hij heeft de hondenziekte is alzoo met dit spreekwoord zeer verschillend van aard en strekking.]

Hij kan geen' hond of geene kat met vrede laten.

Hij kan kwalijk een' wolf van een' hond onderscheiden.

Hij kan wel met de honden huilen.8

Hij kijkt als een hond, die het vleesch uit den pot gestolen heeft.9

Hij kijkt zoo onnoozel als een hond op eene zieke koe.10

Hij laat den hond hinken.11

Hij leefde als een hond, en stierf als een varken.12

[Men heeft mij, voor dit spreekwoord, opmerkzaam gemaakt op het leven en sterven van den dichter beronicius, op wien men dit grafschrift maakte:

Hier leit een wonderlijke geest;

Hij leefde en stierf gelijk een beest.

Hij was een misselijke sater;

Hij leefde in wijn, en stierf in water.

Het is zeer ligt mogelijk, dat het spreekwoord van hem zijn aanwezen ontving. De klucht van Oene van jan vos, waaruit het spreekwoord, blijkens de aanteekeningen, is overgenomen, is van 1668, en omstreeks dien tijd leefde beronicius zijn hondenleven. Hij, die het verstand van een' hoogleeraar bezat, leefde als een schoorsteenveger en scharenslijper. Door dronkenschap in bewusteloozen toestand gebragt, verdronk beronicius in een' waterplas, en stierf alzoo als een varken.]

Hij ligt daar als een hond aan den ketting.

Hij loopt als een hond, die naar een' haas snuffelt. (Zie haas.)

Hij loopt als een hond, die pas op het ijs komt.

Hij loopt als een hond, die zijn' meester verloren heeft.13

Hij loopt als een losgelaten bandhond. (Zie band.)

Hij loopt den honden-weg.14

Hij loopt een honden-drafje. (Zie draf.)

Hij loopt eruit gelijk een hond, die de klem op den staart heeft.

Hij loopt weg als een hond voor den broodkorf. (Zie brood.)

Hij maakte nooit iemands hond gram.15

Hij maakt hem uit (of: Hij ziet er uit), zoodat de honden er geen brood van zouden eten (of: lusten). (Zie brood.)

Hij maakt het als Jochems hond: hoe langer hoe boozer.16

[Dat wil zeggen: het gaat er al zeer grof met hem naar toe. v.d. hulst brengt dit spreekwoord eerst onder de ‘algemeen aangenomen gelijkenissen,’ later tot dezulke, die ‘van bijzondere personen en algemeen bekende voorvallen, anecdoten of fabelen ontleend zijn.’ Geen bepaalde jochem met den boozen hond is mij bekend; maar om, met v. eijk, aan eene verbastering van jojakim, een' der koningen van Juda, te denken, is wat ver gezocht. Mij dunkt, dat, daar men in het algemeen aan een' lomperd den naam van jochem geeft, het spreekwoord vrij wel verklaard kan worden, door te denken aan eene lompe of hondsche behandeling, eene lompheid zoo groot, dat ze van den baas op zijn' hond is overgebragt.]

Hij past op honden noch op honden-knechten.

Hij pronkt als een hond in een' tonnestoel.17

Hij sart hem al de honden aan het gat. (Zie gatten.)

Hij schudt hem als een waterhond.18

Hij slaat hondekens guldens. (Zie gulden.)

Hij slacht den hond, die op het hooi lag: hij mogt het zelf niet, en wilde niet toelaten, dat de os het at.19

Hij slacht de smidshonden, die, als de bamer meest gaat, omtrent het aanbeeld liggen, en ronken. (Zie aanbeeld.)

Hij snaauwde en graauwde hem toe, alsof hij hem voor de honden gevonden had.20

Hij speelt den bonten hond.21

[Bont is veelkleurig, en daardoor in 't oog loopend. Van hier de spreekwijzen: Hij maakt het te bont en Hij speelt den bonten hond.]

Hij speelt mooi met het poesje, en toch is hij een hond.

[Men zegt dit van den man, die zijne vrouw mishandelt, maar voor het oog der menschen alle attenties voor haar schijnt te hebben.]

Hij spreekt zoo verstandig als een bulhond, die een' os naar de keel vliegt.

Hij valt uit als een bleekers hond. (Zie bleeker.)

Hij voedt eenen hond op, die hem daarna den riem van zijnen schoen afeet.22

Hij werpt het voor de honden.23

Hij wil het honden- (of: katten-) gat uit. (Zie gaten.)

Hij ziet een' witten hond aan voor een' bakkers knecht. (Zie bakker.)

Hij ziet er hondsch uit.24

Hij zit er zoo lam bij als een hond.

Hij zit te wachten als een hond op eene zieke koe.

Hij zoekt dat (of: loopt hem na), als de hond den knuppel.1

Hij zoekt den hond.2

Hij zoekt het brood in een hondenkot. (Zie brood.)

Hoe langer hoe harder, zei het hert, en het liep den hond in den mond. (Zie hert.)

Hoe meerder honden, hoe meerder wee voor 't been. (Zie beenderen.)

Hoe schurftiger hond, hoe meer vlooijen.

Honden en katten wenschen om roekelooze dienstboden. (Zie dienstbode.)

Honden en zwijnen Zijn medicijnen.3

Honden hebben tanden In alle landen.4

Honden-muilen, mans aarzen en vrouwen-kniën zal men zelden warm zien. (Zie aars.)

Honden zijn kwaad van vet leêr te jagen.

Hond noch kat kan dat verstaan.5

Hongerige honden eten wel beslijkte worsten.6

Hoor toch een' hond bassen.7

Hond uw kinnebakken, en als de hond vijst, zeg: amen (of: dat is mijn). (Zie amen.)

Iemand met de honden in het bosch jagen. (Zie bosch.)

Iemand met de honden-lantaarn nalichten.8

Iemand voor de honden jagen.9

Iets in den hond loopen (of: dragen).

Ik ben één, zei de hond. (Zie één.)

Ik ben geen krulhond, die alles zoo maar af kan schudden.

Ik moet wel een' hond hooren blaffen.10

Ik zal het hondje wel leeren opzitten.

In alle landen bijten de honden En lasteren de monden.

Is dat nu die sterke kost? vroeg Robbert, en hij at een' hondenkeutel voor een stukje gekonfijte gember. (Zie gember.)

Kijk naar den hond: Die eet wel stront.11

Kleine hondjes bijten ook.12

Kleine hondjes blijven lang jong.13

Komt de hond in opspraak, dan is hij dol.14

Kwade honden moet men niet tergen.15

Laat den hond en den snapper met vrede.16

Laat den hond zorgen: die moet twee paar schoenen hebben.17

Liet de dief zijn stelen, de hond liet zijn bassen. (Zie dief.)

Mannen en honden, Die doen de ronden (of: Honden en mannen Mogen uitspannen); Maar katten en wijven Moeten t' huis blijven.18

Men behoeft den hond geen brood te geven, zoo lang hij met den staart kwispelt. (Zie brood.)

Men geeft het hondje niet zooveel brood, als zijn staartje wel eischen zou. (Zie brood.)

Menigeen zendt zijn' hond, daar hij zelf niet komen wil (of: durft).19

Men kan de kat (of: den hond) niet van het spek houden, als zij (hij) er den smaak van beet heeft.

Men kan er geene kat (of: geen' hond) bij den staart doortrekken.20

Men late den edellieden hun wildbraad, den boeren hunne kermis en den honden hunnen hoogtijd (hunne bruiloft, of: hun been), zoo blijft men ongedeerd. (Zie beenderen.)

Men late den hond in, hij gaat op de karn.21 (Zie de Bijlage.)

Men maakt geen' hond gram met een been. (Zie beenderen.)

Men moet den hond aan den band leggen, eer men hem tergt. (Zie band.)

Men moet een' stok voor den hond dragen.22

Men moet geene slapende honden (of: wolven, ook wel: kinderen) wakker maken.23

Men tergt den hond zoo lang, totdat hij eens bijt.24

Men zal geen spek zoeken in het nest van den hond, of worsten in den hondenstal.25 (Zie de Bijlage.)

Men zegt van bleekers honden: maar dat zijn beesten. (Zie beest.)

Men zoude hem met honden uit de stad hitsen.26

Met den hond niet weten, om het kalf te gaan.27

Met onwillige honden is het kwaad hazen vangen (of: ter jagt gaan). (Zie haas.)

Met oude honden jaagt men 't best.

Mij dat, zei Jan; hij meende een stukje gember te vatten, en het was een gedroogde hondenkeutel. (Zie gember.)

Natuur doet den hond sporen.28

Nergens wordt het spek voor de honden geworpen, dan daar zotten wonen.

Of het hondje beet.29

Of men van de kat of den kater (ook wel: of van den hond) gebeten wordt, is hetzelfde.30

Om den leeuw te bedwingen, slaat men het hondje klein.31

Ontneem den hond Niets uit zijn' mond.32

Op een' hond, die niet bast, Dient gepast.33

Op grijpende wolfsklaauwen passen hondstanden.34

Oude honden hooren naar geen: wis, wis.35

Oude honden laten zich moeijelijk afrigten.

Ouden honden is kwaad bassen te leeren.36

Praatzucht is even lastig als honden-gejank. (Zie gejank.)

Rare honden, grappige duivels. (Zie duivel.)

Scheiden, bitter scheiden, zei de hond, toen hem de haas weêr ontloopen was. (Zie haas.)

Schoothondjes zijn wel allemans vrienden; maar de nijdige bulhond waagt voor zijn' meester het leven.

Schoppen hebben de honden niet graag.

[Die bij het uitspelen van eene harten-kaart het spreekwoord bezigen: Hartzeer is meisjesverdriet, spreken evenzoo, bij woordspeling, van schoppen, die de honden niet graag hebben, wanneer eene schoppen-kleur wordt voorgezet.]

Sla op den hond, hij is verwoed.1

Slapende honden bijten niet.2

Sluipende honden bijten het eerst.3

Sluipende honden hebben het spek allereerst weg.4

Stond die tronie in een' muur gemetseld, de honden zouden er zich op dood bassen.5

Stond haar aangezigt aan eene keukendeur, daar kwam nooit hond in. (Zie aangezigt.)

Streelt gij den hond: hij bederft uw kleed.6

Tegen booze honden booze knuppels.7

Terwijl de hond gaat, drijft men hem immer voort.8

Terwijl de hond k..., ontkomt de wolf.9

Terwijl de hond p..., ontloopt de haas. (Zie haas.)

Tranen van vrouwen, 't hinken van honden en de oostenwind duren geene drie dagen. (Zie dag.)

Twaalf boeren en een' hond, dan heeft men dertien rekels. (Zie boer.)

Twee honden aan denzelfden haard bijten elkander. (Zie haard.)

Twee honden, aan één been, Komen zelden overeen. (Zie beenderen.)

Twee kwade (of: grimmige) honden bijten elkander niet (of: vreezen elkander).10 (Zie de Bijlage.)

Van vogelen, honden, wapenen en vrouwen: Voor ééne vreugd wel duizend rouwen. (Zie berouw.)

Veel honden zijn den haas zijn dood. (Zie dood.)

Verdraagt u, als katten en honden behooren te doen.11

Voor eenen fellen hond behoeft men eenen scherpen band. (Zie band.)

Voor kleine honden kleine banden. (Zie band.)

Waar de honden pis ruiken, daar ligten zij het been op. (Zie beenen.)

Waar één hond tegen p..., daar p..... zij allen tegen.12

Wacht u voor vleeschhouwers-honden: zij hebben wijde bekken. (Zie bek.)

Wanneer het paard oud is, spant men het voor de kar, of slagt het voor de honden, en werpt het in het gras. (Zie gras.)

Wat baat het, tegen honden weder te bassen!13

Wat den hond past, dat past den ezel niet. (Zie ezel.)

Wat men spaart uit den mond, Krijgt dikwijls kat of hond.14 (Zie de Bijlage.)

Wat schaadt des honds bassen, als hij niet bijt!15

Wees geen hond om een luttel.16

Wie kan den hond het blaffen verbieden!17

Wij honden vangen de hazen, zei het keukenrekeltje. (Zie haas.)

Wil hij honden, hij zal stokvisch eten.18

[Als men door honden verstaat: voor hond spelen, en stokvisch eten opvat in de beteekenis van slaag krijgen, dan heeft het spreekwoord eenen redelijken zin.]

Wilt gij den hond hooi te eten geven?19

Wolven-saus tot honde-vleisch: Dat is spijze naar den eisch. (Zie eisch.)

Ze zitten ermeê als twee honden, die den wolf elk bij een oor hebben gepakt.

Zich voor dich: trouw wordt weinig gevonden, zei de hond tegen den haas. (Zie haas.)

Zie, dat daar geen zwarte hond tusschen komt.20

Zij geven den honden en den varkens.21

Zij leven (kijven, of: vechten) als katten en honden.22

Zij loopen hem na als hondjes, die kwispelstaarten.23

Zij loopen (of: houden het) met de hazen, en jagen met de honden. (Zie haas.)

Zijn dat nu bontwerkers? vroeg Jasper, en hij zag een' hond, die vol vlooijen zat. (Zie bontwerker.)

Zijne eigene honden bijten hem.24

Zij slacht den molenaars hond: die lekt den mond, eer de zak open is.

Zij slacht des pijpers hond (of: paard), en is nergens nooder dan t' huis.25

Zij sterven af als katten en honden.26

Zij stoven uit elkander als ganzen, wanneer een jonge dartele hond haar achter de veren zat. (Zie gans.)

Zij zijn genoeg, om katten en honden te vermoorden.27

Zoo als de jufvrouw danst (of: is), danst (is) ook haar hondeken.28

Zoo herder, zoo hond. (Zie herder.)

Zoo meer honden, zoo wee den beer! (Zie beer.)

Zwager, hond.29

Hondenslager.

Alles met maten, zei Flip de hondenslager, en hij mat de stokslagen met de el uit. (Zie el.)

Als de hondenslagers omgaan, blijven er meest keffertjes dood.30

Ik ben geen aanziender der personen, zei de hondenslager; toen sloeg hij een' grooten dog, die hem gebeten had. (Zie aanziender.)

Honderd.

Devrouwen gaan af gelijk de kassa: vijften honderd.1

Gelukt het er één, dan gelukt het er honderden niet. (Zie één.)

Het gaat in de honderden.2

Het is er al weêr honderd.

Het ligt daar alles in 't honderd.3

Hijarbeidt (of: koopt) voor honderd en Sint Velten.4

[Dat wil zeggen: het gaat daar ruw en wild toe. Men arbeidt zonder oordeel, zonder op te merken, wat men arbeidt; men koopt alles op, rijp en groen, zonder vooraf te bedenken, of de gekochte voorwerpen van dienst kunnen wezen. Honderd is hier voor een onbepaald getal genomen, waardoor ook andere spreekwoorden van dit onderwerp mede verklaring vinden. Zóó moet men hier dus ook Sint Velten verstaan. Sint velten is een ongeluks heilige, en als men dus iemand voor Sint Velten wenscht, gunt men hem niet veel goeds. Daarom kan ik niet aannemen, dat Sint velten eene verbastering van velleda, de waarzegster der Batavieren en Germanen, zoude wezen, gelijk men wel heeft gemeend. En of men hier aan Sint valentijn te denken hebbe, is mij niet bepaald gebleken. Zie verder tuinman en bilderdijk op het spreekwoord: Loop voor Sint Velten.]

Hij praat honderd uit.

Hij schermt in de lucht (ook wel: in het honderd, in den wind, of: in het wilde).5 (Zie de Bijlage.)

Hij smijt een' stok in 't honderd.6

Honderd om één. (Zie één.)

Houd je maar uit: je hebt honderd.

[Dit spreekwoord is, even als: Hij praat honderd uit, uit het gewone jasspel genomen. Men geeft hier een' raad aan babbelaars, op hoop, dat zij hunne redenen wat zullen bekorten. Die honderd uitpraat, is de hier bedoelde babbelaar.]

Kootje in het honderd.7

Van honderd (of: duizend) niet één, die 't verdragen zou. (Zie duizend.)

Honderd en twintig.

Het was daar honderd en twintig.

Hondsvod.

Men kan alle dagen geen hondsvod wezen, zei gierige Gerrit, en hij gooide een' duit te grabbelen. (Zie dag.)

Honer.

Nooit beter gehoond, dan dat men den regten honer hoont.8

Hongarije.

Het is daar in Scherperije (of: Hongarije).9

Honger.

Als de eene wolf den anderen eet, zoo is er honger in het land (of: woud).10 (Zie de Bijlage.)

Als de hond dol van honger is, eet hij ook vuile pensen. (Zie hond.)

Als de spijze mindert, zoo meerdert de honger.11

Als een ezel honger heeft, Eet hij, wat zijn meester geeft. (Zie ezel.)

Daar zich de tong vermaakt, moet het oog geen' honger lijden.

Dat is iemand, die zwart van den honger is, zei Roelof, en hij zag een' moor gaan.12

De honger kijkt bij den vlijtige wel eens de deur in; maar hij durft niet binnenkomen. (Zie deur.)

De honger leert de katten muizen.13

De honger leert praktijken (of: kunsten, ook wel: vernuftig zijn).14

De honger maakt eene grage maag.15

De honger woont zoowel onder eene gevleeschde huid als onder een mager en gerimpeld vel.

De honger ziet hem ten oogen uit.16

De kok zal zelden honger lijden.17

De vrees en de honger zijn de ruïne van het leger.

Die alleen op hoop leeft, sterft van honger.

Die brood heeft, sterft niet van honger. (Zie brood.)

Die den honger doodt, Die heeft grooten nood.18

Die drinkt zonder dorst, eet zonder honger en kust zonder lust, sterft zeven jaren te vroeg. (Zie dorst.)

Die geen' honger heeft (of: Die niet hongert), heeft goed van de vasten te spreken.19

Die honger voedt, Is half verwoed.20 (Zie de Bijlage.)

Een bagijnen-pater, Een visschers kater En molenaars haan: Als deze drie van honger sterven, dan zal de wereld vergaan. (Zie bagijn.)

Eene volle maag gelooft aan geen' honger.

Een Griek kan leven, waar een ezel van honger zou sterven. (Zie ezel.)

Gapen en geeuwen komt nooit uit welbehagen, tenzij het van honger, dorst of vrouwen-lust is. (Zie dorst.)

Geraapten honger heeft men om niet.21

Goud-honger dwingt den mensch, om wonderen te doen. (Zie goud.)

Het is de honger, die met den dorst trouwt. (Zie dorst.)

Het is geen wonder, dat hij honger krijgt, die lang gevast heeft.22

Hij blaft van den honger.

Hij geraakt in de honger-haven. (Zie haven.)

Hij heeft een' honger als een paard.

Hij kan naauwelijks slapen van honger.23

Hij kan zich tegen den honger naauw verweren.24

Hij lijdt honger, dat hij zwart wordt.

Hij rammelt van den honger.

Honger drijft den wolf uit het bosch. (Zie bosch.)

Honger eet door steenen muren.25

Honger en dralen maken korzelig.26

Hongerige honden eten wel beslijkte worsten. (Zie hond.)

Honger is de beste kok.27

Honger is de beste saus.1

Honger is een groot kruis, zei Tijs Tafelbezem, en hij kwam pas van tafel af.2

Honger is een scherp zwaard.3

Honger maakt raauwe boonen zoet (of: tot amandelen). (Zie amandel.)

Honger maakt snoepers.4

Honger ziet wel struif voor taarten aan.5 (Zie de Bijlage.)

Honger zoekt (of: leert) ranken.6

Ik zal eens goed smonsjassen, want ik heb honger.

In het land van belofte sterft men wel van honger. (Zie belofte.)

Lang vasten (of: Honger lijden) is geen brood sparen. (Zie brood.)

Ledigheid is hongers moeder, En van dieverij een broeder. (Zie broeder.)

Leg hem de hongerpleister op den buik. (Zie buik.)

Liever boonen gegeten, dan van honger gestorven. (Zie boon.)

Liever dood dan van honger sterven. (Zie doode.)

Meer kinders zijn er van eten bedorven, Dan er van den honger ooit zijn gestorven.7

Niets voor, als men goeden honger heeft.8

Om den honger te wederstaan, worden velerlei listen aangewend.9

Steden, die niet zijn te winnen, kan men door den honger dwingen.10

Terwijl het gras groeit, sterven de paarden van honger. (Zie gras.)

Voor eene hongerige maag is het preken nutteloos.

Vóórsmaak doet honger krijgen.11

Vroege donder, late honger. (Zie donder.)

Wanneer de wolf honger krijgt, Is 't noodig, dat het schaapje zwijgt.12

Wat baat schaamte en schande, Als er honger is in den lande?13

Wel, dood! hebt gij geen' honger? (Zie dood.)

Zij aten malkander van honger op.14

Zij hebben den honger gebakken en den dorst gebrouwen. (Zie dorst.)

Zijne darmen zijn zoo ledig, dat ze van honger in malkander kruipen. (Zie darm.)

Hongerig.

De bongerige benijdt den verzadigde.15

Den hongerigen is het niet goed, lang te preken.16

Hongersnood.

De appetijt en hongersnood Vonden nooit kwaad brood. (Zie appetijt.)

Hebt gij water, hebt gij brood, Klaag dan niet van hongersnood. (Zie brood.)

Twee zuivels op één brood: Dat geeft hongersnood. (Zie brood.)

Honig.

Besmeer u met honig, zoo vangt gij vliegen.

Dat was, is altijd beter, al regende het honig.17

De bij is dood, die den honig en het was gaf. (Zie bij.)

De bloem, daar de bij honig uitzuigt, daar zuigt de spin venijn uit. (Zie bij.)

De doode bij maakt geen' honig meer. (Zie bij.)

De honig is voor de zeugen niet.

De olie is best in het begin, en de honig op het einde, maar in het midden dient de wijn. (Zie begin.)

De vliegen volgen den honig t' allen tijën, En de gulzige honden de prijen. (Zie hond.)

Die den honig wil uithalen, moet het steken der bijen ondergaan. (Zie bij.)

Die gal in den mond heeft, kan geen' honig spuwen. (Zie gal.)

Die honig eet, mag wel zijne vingers lekken.18

Die met den honig omgaat, hem blijft altijd wat aan de vingers hangen.19

Die zich zelven honig maakt, wordt van de bijen opgegeten. (Zie bij.)

Eene bij zonder angel maaktgeen'honig. (Zie angel.)

Eene volle ziel treedt wel op honigzeem.20

[Dit spreekwoord is genomen uit Spreuk. xxvii: 7.]

Een weinig gal maakt veel honig bitter. (Zie gal.)

Geene bij maakt honig zonder bloem. (Zie bij.)

Het is daaruit te winnen als honig uit eene braam. (Zie braam.)

Het is een land, overvloeijende van melk en honig.

[Dit spreekwoord is genomen uit Exod. xiii: 5.]

Hij koopt den honig wel duur, die ze van de doornen moet lekken. (Zie doorn.)

Hij smeert hem honig om den mond.21

Hoe meer werk, hoe meer honig.22

Honig in den mond en een scheermes aan den riem.23

Honigzoete woordekens brengen geene haver in de kast. (Zie haver.)

In de valsche liefde is meer gal, dan er in de ware liefde honig kan zijn. (Zie gal.)

Of al de bij den honig maakt, Een ander is het, die ze smaakt. (Zie bij.)

Wat zal een ezel honig eten! (Zie ezel.)

Weegt uwe beurs geen pond, Heb honig in den mond. (Zie beurs.)

Zonder zegen wordt honig tot gal. (Zie gal.)

Zoo zoet als honig.24

Honigraat.

Hij zoekt de honigraat tot binnen in de keel van den leeuw.

Wanneer men verzadigd is, dan smaakt geene honigraat.25

Honk.

Blijf bij honk.1

Hij gaat van honk.

Vader en moeder zijn (of: De baas is) van huis (of: honk). (Zie baas.)

Honneur.

l'Honneur aux dames: de varkens treden vooraan (of: de ezels gaan vooruit). (Zie dame.)

l'Honneur aux dames, zei de dief, en hij liet de hoeren eerst geeselen. (Zie dame.)

Hont.

Komt men over de Hont, dan komt men ook over den staart.2 (Zie de Bijlage.)

[Dat wil zeggen: heeft men moeijelijke dingen ten einde kunnen brengen, de meer gemakkelijke zal men wel te boven komen. Wie de breede en hooggaande Hont of Wester-Schelde met zijn vaartuig over is, komt ook wel zonder gevaar over de smalle en stille Schelde zelve, in het spreekwoord de staart genoemd. Men denkt in dit spreekwoord nog altijd aan den hond; mij dunkt, met weinig redelijken grond.]

Hoofd.

Al etende, verdwijnt de hoofdpijn (of: Hoofdpijn eet wel).3

Al reist een leêg hoofd buiten 's lands, Hij blijft nogtans een domme gans. (Zie gans.)

Als gij pijn hebt in uw hoofd, Zijt ge ook gelijk van kracht beroofd.4

Als het hoofd is zonder zorgen, Kunt gij slapen tot den morgen.5

Als het hoofd ontsteld is, dan treuren al de leden.6

Als het hoofd zwiert, zullen de leden sukkelen.7

Als ik een valsch haar op het hoofd had, zou ik het uitrukken. (Zie haar.)

Als men muizenessen in het hoofd heeft, moet men een stuk spek in den aars steken. (Zie aars.)

Al stond hij op zijn hoofd, en spaarde zijne voeten.8

Als wij allen één hoofd hadden, hadden wij maar één' hoed noodig. (Zie hoed.)

Als zij het ruischen in het hoofd krijgen, dan hebben zij het niet in de voeten.

Al zijne vrienden hebben een goed hoofd aan hem.9

Betereeneslechte muts op, dan blootshoofds te slapen.

Beter het hoofd van eene rat, dan de staart van een' leeuw.10

Bok, stoot uw hoofd niet. (Zie bok.)

Daar elk den ander het haar van het hoofd spreekt. (Zie haar.)

Daar het hoofd wil, volgen de leden.11

[In eenige spreekwoorden dezer rubriek beteekent hoofd niet het bovenste deel van 's menschen ligchaam, maar geldt het voor aanvoerder of bestuurder eener vereeniging, als wanneer men van opperhoofd spreekt. Bij sommige spreekwoorden vloeijen die beide beteekenissen van hoofd in één, gelijk in dit spreekwoord, dat men eigentlijk en oneigentlijk beide kan opvatten. Van nog andere spreekwoorden is het twijfelachtig, welke beteekenis men aan hoofd moet toekennen. Alle welke redenen mij bewogen hebben, geene scheiding te maken.]

Daar veel hoofden zijn, is verschil.12

Daar was geene kap zoo heilig, of de duivel kreeg er zijn hoofd wel in. (Zie duivel.)

Daar zal nog menig hard hoofd laag liggen.13

Daar zullen destuurluî de reeders op het hoofd sch.....

Dat gelijkt naar het klappen van het ezelshoofd. (Zie ezel.)

Dat heeft hij in het hoofd, als de duivel het pijweven. (Zie duivel.)

Dat is de wijze man: het hoofd van den wagen.14

Dat is eene vervloeking, waarvan de haren op het hoofd te berge rijzen. (Zie berg.)

Dat is een leventje als eene luis op een zeer hoofd.

Dat is het regte non plus ultra, zei dronken Gijsje, en hij liep met zijn hoofd tegen den muur. (Zie gijs.)

Dat komt uit geen schaapshoofd.15

Dat sluit, zei Fop, en hij stolpte eene waschtobbe op zijn hoofd. (Zie fop.)

De kei leutert hem (of: Hij heeft den kei in 't hoofd).16

De kerkhof-bloempjes wassen op zijn hoofd. (Zie bloem.)

De kroon is ons van het hoofd gevallen.

[Dit spreekwoord is misschien ontleend uit Klaagl. v: 16.]

Den spijker een hoofd geven.17

De ouderdom heeft zijn hoofd gebogen.

De spreeuwen k..... eindelijk den vogelverschrikker op het hoofd.18

De steenen zouden hem tegen het hoofd springen.19

De weg naar het hart gaat door het hoofd. (Zie hart.)

Die boven het hoofd zijn gewassen, zijn buiten bedwang. (Zie bedwang.)

Die boven zijn hoofd kapt, dien vallen de spaanders in de oogen.20

Die eener padde het hoofd afbijt, die trooste zich het venijn.21

Die een ezelshoofd wil wasschen, verspilt zijn water en zijne zeep. (Zie ezel.)

Die een gezond hoofd heeft, mag wel boutspreken.22

Die een goed hoofd heeft, heeft geen haar gebrek. (Zie gebrek.)

Die een hoofd van boter heeft, moet geen bakker worden (moet bij geen' oven komen, of: moet uit de branderij blijven). (Zie bakker.)

Die een hoofd van een pintje heeft, moet geene kan willen drinken.23 (Zie de Bijlage.)

Die het hoofd met ééne hand kraauwt, weet nog half raad om baat. (Zie baat.)

Die mensch ziet meest zijn hoofdpijn groeijen, Die zich met alle ding wil moeijen. (Zie ding.)

Die met zijn hoofd wil boven uit, Die doet veel schâ, en rigt niet uit.24

Dien het hoofd te beurt gevallen is, die schere den baard. (Zie baard.)

Die 't hoofd ligt steekt in alle gaten, Kan er ook ligt zijne ooren laten. (Zie gaten.)

Een discipel wast zijn' meester wel over 't hoofd. (Zie discipel.)

Een dwars hoofd maakt dwalende leden.1

Eene berooide beurs maakteen krank hoofd (of: Eene kale beurs maakt een berooid hoofd). (Zie beurs.)

Eene garnaal heeft ook een hoofd. (Zie garnaal.)

Eene goede vrouw is zonder hoofd.2

Een goed geheugen en verstand Zijn zelden in één hoofd geplant. (Zie geheugen.)

Een groot hoofd en een klein verstand.3

Een haastig hoofd beziet zelden naauw.4

Een hard hoofd, die het beleeft.

Een hoofd gemaakt, om eene kroon te vullen.

Eén kind hartpijn, vele kinderen hoofdpijn. (Zie hart.)

Een kind met een waterhoofd.

[Eene wanstallige zaak, waar de deelen onevenredig in elkander zitten, of ook wel een ding, dat groot is in 't begin, maar op niets uitloopt.]

Een los hoofd, een goed hart. (Zie hart.)

Een menschen hoofd is geen almanak. (Zie almanak.)

Een overladen lijf maakt een ligt hoofd.5

Een schurftig hoofd vreest den kam (of: Schurft kan den kam niet aanzien).6 (Zie de Bijlage.)

Elk wat wils, zei de kraai, en zij k.... den ekster op het hoofd. (Zie ekster.)

Geene kroon (of: Geen krans) heelt hoofdpijn.7

Gekroonde hoofden lijden ook wel pijn.8

Gij hebt hem het hoofd te zeer gespoeld.9

[Men zegt dit van den man, die in den beginne goed handelt, maar daarna, om eene nietige oorzaak, zijne goede daden door kwaad doen bederft.]

Gij hebt het juist op zijn hoofd geraakt.10

Gij moet het boek maar onder uw hoofdkussen leggen, om het van buiten te leeren. (Zie boek.)

Gij zet mij eene schoone kroon op het hoofd.11

Had God hem bij het hoofd, en ik bij de voeten: ik zou hem naar boven steken, en ras los laten. (Zie god.)

Hem hangt een onweder boven het hoofd.12

Hem hangt een zwaard boven het hoofd.

[Men vindt den oorsprong hiervan opgegeven bij het spreekwoord: Zijn leven hangt aan eenen zijden draad.]

Hem is veel over het hoofd gewaaid.13

Het domste hoofd krijgt het beste kussen.

Het gelijkt beter een' mensch dan een paardenhoofd.14

Het hoofd draait mij als een tol.15

Het hoofd hort hem van wijsheid als een rosmolen.

Het hoofd is hem niet harder dan mij of een ander.16

Het hoofd is hem op geloof gegeven. (Zie geloof.)

Het hoofd is het roer van het schip.17

Het hoofd is uit het rustpunt.18

Het hoofd loopt hem om.19

Het hoofd moet niet hangen als eene bies. (Zie bies.)

Het hoofd opbeuren.

Het hoofd rookt mij daarvan.20

Het hoofd staat altijd niet regt uit.21

Het hoofd staat hem dwars (of: niet wel).22

Het is beter, bij het hoofd te grijpen dan bij den staart.23

Het is eene jonge jufvrouw met een oud hoofd.

Het is een kiekenshoofd.24

Het is een kuiken zonder hoofd.25

Het is een mager sieraad van kostelijke kappen, als de hoofden schurftig zijn.

Het is een ongerust hoofd, dat nijdige ooren draagt.26

Het is een ootmoedige schalk: hij kan het hoofd over ééne zijde laten hangen (of: op den schouder leggen).27

Het is een sprinkhaan zonder hoofd.28

Het is een wijs hoofd, dat slecht en best kan verkiezen.29

Het is er nacht, zei de chemist, en hij stak zijn hoofd in den distilleer-ketel. (Zie chemist.)

Het is geen tijd, te stuipen, als het hoofd af is.30

Het is hem door het hoofd gegaan (of: gewaaid).31

Het is hoofdbrekens werk.32

Het is iemand met een hoofd.33

Het is kwaad, veel hoofden van pas te dienen.34

Het is meiavond-vierschaar in zijn hoofd. (Zie avond.)

Het is zoo ligt te doen, als de hand op het hoofd te leggen. (Zie hand.)

Het krenkt mij geen haar op mijn hoofd. (Zie haar.)

Het lag mij al in het hoofd.35

Het maalt hem door het hoofd.36

Het scheelt veel, twee mutsen of blootshoofds.37

Het schort hem in het hoofd.38

Het spookt in zijn hoofd.

Het staat hem niet voor het hoofd geschreven, gelijk eene koe op hare horens.

Het valt moeijelijk, veel hoofden onder ééne kaproen te bergen.39 (Zie de Bijlage.)

Het zal hem het hoofd kosten.

Hij breekt er zijn hoofd niet mede.40

Hij breekt zijn hoofd over eene broodelooze kunst. (Zie brood.)

Hij doet slecht, die zich in zijn' hoed laat k....., maar nog slechter, die hem op zijn hoofd zet. (Zie hoed.)

Hij draagt het hart hoog (of: op het hoofd). (Zie hart.)

Hij durft zijn aangezigt (of: hoofd) niet voorbrengen. (Zie aangezigt.)

Hij gaat gelijk eene vlieg zonder hoofd.1

Hij haalt hem het net over het hoofd.2

Hij heeft altijd onweêr in het hoofd.3

Hij heeft den hommel in het hoofd. (Zie hommel.)

Hij heeft den wijn in het hoofd (of: De wijn is hem in het hoofd geslagen).4

Hij heeft den wind in het hoofd.5

Hij heeft de oogen zoo diep in het hoofd, dat hij niet ziet, wat omtrent hem is.

Hij heeft een bord voor het hoofd. (Zie bord.)

Hij heeft een' duit op 't hoofd. (Zie duit.)

Hij heeft eene dolle bes in het hoofd. (Zie bezie.)

Hij heeft een hoofd als een bul. (Zie bul.)

Hij heeft een hoofd als eene boei. (Zie boei.)

Hij heeft een hoofd alseene garnaal. (Zie garnaal.)

Hij heeft een hoofd als een ijzeren pot.

Hij heeft een hoofd als een vachtenwisscher.

[Het haar valt hem uit.]

Hij heeft een hoofdje: daar leeft hij naar.6

Hij heeft een hoofd of twee op dat lijf versleten.7

Hij heeft een kostelijk gat onder zijn' neus (of: in zijn hoofd). (Zie gaten.)

Hij heeft een molentje in het hoofd.

[Hij is gek.]

Hij heeft er een zwaar hoofd in.

Hij heeft er zooveel berouw van als haren op zijn hoofd. (Zie berouw.)

Hij heeft gierst gegeten: zijn hoofd staat op zij. (Zie gierst.)

Hij heeft handen, hoofd en werk. (Zie hand.)

Hij heeft het hoofd vol muizenessen.8 (Zie de Bijlage.)

[v. eijk beoordeelende, zegt de jager: ‘Het bevreemdde mij niet weinig, het spreekw. hij heeft muizennesten in het hoofd hier aan te treffen, met de verklaring: “Een muizenest ziet er al zeer verward en leelijk uit, en daarom worden hiermede in het Spreekwoord lastige bezwaren, van welk een' aard ook, die den geest vervullen, aangeduid.” Het is toch overbekend, dat het woord hier niet is muizennesten, maar muizenessen of muizenissen, beteekenende muizenis gepeins, mijmering. Zie, onder meer anderen, kiliaan, op muysenisse; van engelen, in zijne vertaling van michaelis Prijsverhandeling over den invloed der begrippen op de taal enz. 48, 49; weiland, op muizenis, en bilderdijk, Verk. Gesl. ii. 261. - Wel is waar, tuinman heeft, i. 273, ook een oogenblik aan muis gedacht, en, maar ik vermoed, daardoor den heer v.e. op een verkeerd spoor gebragt; doch in zijne Fakkel, werwaarts hij t.a.p. verwijst, zegt dezelfde tuinman, i. 246, na van het muisje gesproken te hebben: “Maar liever, dit muisennesten is eigenlijk muisenesse. herssenschim, inbeelding, dweeperij, van het oude muiseneeren, zijn hoofd met sufferijen breken. De Franschen zeggen dus amuser, en de Engelschen muse, peinzen.” Ik zie dus niet, welk gezag voor het behoud van de muis in dit spreekwoord kan overschieten.’]

Hij heeft het hoofd vol spinnewebben.9

Hij heeft het nog niet in 't hoofd.10

Hij heeft mooi weêr in het hoofd.11

Hij heeft oogen in het hoofd.12

[Dit spreekwoord is ontleend uit Pred. ii: 14.]

Hij heeft sneeuw in 't hoofd.

Hij heeft veel vizevazen in het hoofd.13 (Zie de Bijlage.)

Hij heeft veel vliegen in het hoofd.14

Hij heeft wonderlijke krullen in het hoofd.

Hij houdt haar hoofd tegen.15

[Het hoofd van de fortuin nl. Men zegt dit van een' welberaden' man.]

Hij houdt hem de hand boven het hoofd. (Zie hand.)

Hij houdt het hoofd altijd boven.16

Hij is al veel te kort voor 't hoofd.17

Hij is er heelshoofds afgekomen.18

Hij is goed; maar was hij een vischje, men zou het hoofdje voor de kat werpen. (Zie goede.)

Hij is het hoofd van de heiligen. (Zie heilige.)

Hij is mij over het hoofd gewassen.19

Hij is niet wel bij (of: in) het hoofd.

Hij is niet wel met het hoofd bewaard.20

Hij k... in zijn' eigen' hoed, en zet dien op het hoofd. (Zie hoed.)

Hij kan altijd met opgeheven hoofd gaan.

Hij kan het hoofd niet boven water houden.

Hij kan u het hoofd wel op de schouders leggen.

Hij keert het hoofd gelijk een aap, die pillen inzwelgt. (Zie aap.)

Hij klouwt zijn hoofd, al jeukt het niet.21

Hij komt met de kous (of: broek) op het hoofd t'huis. (Zie broek.)

Hij krijgt veel handen op zijn hoofd. (Zie hand.)

Hij krijgt vuur in het hoofd.22

Hij laat het hoofd hangen (of: rusten).

Hij laat het zich niet uit het hoofd praten.

Hij laat zich op het hoofd k......23

Hij legt hem het hoofd voor de voeten.

Hij legt het hoofd in den schoot.24

Hij legt zijn hoofd op zijne schouders, en laat het klappen, al wat het wil.25

Hij liegt, dat het hem boven het hoofd rookt.26

Hij loopt als eene kip zonder hoofd.

Hij loopt met zijn hoofd tegen den muur (of: stijl).27

Hij moet het maar uit het hoofd zetten.

Hij neemt hem de kroon van het hoofd.1

Hij noodttwee gasten op een schaapshoofd. (Zie gast.)

Hij slacht den smid van Goeree: hij maakt ze met een hoofd en zonder. (Zie goeree.)

Hij speelt met zijn hoofd (of: Hij is zoo stout), als hadde hij nog een lijf in de kist.2 (Zie de Bijlage.)

Hij spreekt de kruin van het hoofd.

Hij staat, of hij voor het hoofd geslagen is.

Hij stoot hem voor het hoofd.3

Hij stoot zijn hoofd.4

Hij verloor het hoofd.

[Men zegt dit, wanneer iemand zoo zeer in de engte werd gedreven, dat hij al zijne bezinning kwijt raakte.]

Hij volgt altijd zijn eigen hoofd.5

Hij weet niet langer, of hij op het hoofd of op de voeten gaan wil.6

Hij weet niet, waar hem het hoofd staat.7

Hij wil er met zijn hoofd door.8

Hij wil met zijn hoofd voort.9

Hij wil zijne rekening met de hoofdpeluw maken.10

Hij wil zijne schuld kwijten aan de hoofdpeluw.11

Hij zal geen hoofd meer aan mij hebben.12

Hij zal het met zijn hoofd moeten betalen.13

Hij zal mij de ooren nog van het hoofd eten.14 (Zie de Bijlage.)

Hij ziet het over het hoofd.

Hij zit hoog en droog, de kraaijen zullen hem niet op het hoofd sch.....

Hij zou iemand wel ooren aan zijn hoofd klappen.15

Hij zou op zijn hoofd gaan staan, om zijne voeten te sparen.

Hij zou wel eene leugen uit de straat nemen, en werpen ze iemand naar (of: voor) het hoofd.16

Hoofd voor hoofd.

Houd uw hoofd en voeten warm, En vul matig uwen darm, Houd daarbij uw achterste open: Dan kan de dokter naar den drommel loopen. (Zie achterste.)

Houd uw hoofd van onder de paardenvoeten.17

Ieder heeft een hoofd, Daar hij aan gelooft.18

Iemand eene pluim op het hoofd zetten.19

Iemand een hoofd korter (of: kleiner) maken.

Iemand het hoofd bieden.20

Iemand het hoofd (of: den neus) tusschen twee ooren zetten.21

Iemand het hoofd op hol maken. (Zie hol.)

Iemand het hoofd regt zetten.

Iemand het hoofd warm maken.22

Iemand het hoofd wasschen.

Iemand het hoofd zoo murw slaan als een' verrotten appel. (Zie appel.)

Iemand het vel over het hoofd (of: den nek) stroopen.23

Iemands hoofd breken.

Ik geef daarvoor geen haar van mijn hoofd. (Zie haar.)

Ik heb geen haar op mijn hoofd, dat daaraan denkt: als ik wist, dat ik er een had, ik zoude het uittrekken. (Zie haar.)

Ik heb u het k..... geleerd, en gij doet mij dat op het hoofd?24

Ik hoor aan uw zeggen wel, dat de wereld veel van kabeljaauwshoofden geregeerd wordt.

Ik houd veel van je, zei de beul, toen hij den paardendief het hoofd had afgeslagen, en diens blonden krullebol in de hand hield. (Zie beul.)

Ik weet niet, wat gij uit uw hoofd stooten moogt.25

Ik zou er mijn hoofd niet op durven geven.

In een klein hoofd ligt dikwijls veel wijsheid.26

In eens armen mans hoofd blijft veel wijsheid versmoord.27

In Italië zijn te veel feesten, Te veel hoofden, te veel tempeesten. (Zie feest.)

Is het goed of is het kwaad, Den hoofden dunkt het nog geen' raad.28

't Is wel een onwijs hoofd, Dat iedereen gelooft.

Kleine kinderen hoofdpijn, groote kinderen hartpijn. (Zie hart.)

Kleine lieden ziet men niet (of: ziet men over het hoofd).29

Kort voor het hoofd belooft niets goeds. (Zie goede.)

Laat de haring niet over je hoofd heen zwemmen. (Zie haring.)

Laat men zich den goeden wind over het hoofd waaijen: het getijde verloopt. (Zie getij.)

Ledige hoofden hebben zonderlinge gedachten. (Zie gedachte.)

Leg de hand op uw hoofd, en zie, wie eronder is. (Zie hand.)

Ligte harten en ijdele hoofden hooren niet gaarne van den bleeken dood. (Zie dood.)

Losse zinnen doen het hoofd dwalen.30

Men breekt het hoofd, om het lijf heel te houden.31

Menigeen meent, dat hij onzen Lieven Heer bij het hoofd heeft, en hij heeft den duivel bij de voeten. (Zie duivel.)

Men kan met zijn hoofd niet door den muurloopen.32

Men kan niet uit het venster kijken, als men geen hoofd heeft.33

Men kan wel een wijs hoofd uit eene narrenkap steken.34

Men kan wel over de hoofden loopen.

Men kent eens mans wijsheid, als hij een hoofd is.35

Men moet zich van geene jongens op het hoofd laten sch...., of men wordt daarna wel met stront gesmeten.

Men verzet hem het hoofd met een' toffel.36

Men zal het mij niet onder het hoofd leggen.1

Met den koek op het hoofd t' huis komen.2

[Dit Zuid-Bevelandsch spreekwoord wordt gebezigd, wanneer de vrijer door het meisje zijner keuze wordt afgewezen. Hij biedt haar werkelijk een' koek aan, als bewijs, dat hij naar hare hand dingt. Neemt het meisje zijn geschenk aan, dan gaan beide naar hare ouders, opdat die de verbindtenis goedkeuren. Wordt zijn geschenk versmaad, dan komt hij met den koek op het hoofd t'huis, en kan hij elders met zijn' koek zijn geluk gaan beproeven.]

Mij is al menig zeewater over het hoofd gegaan.3

Mijn hoofd holt ervan.

Mijn hoofd tolt in de rondte.

Moogt gij het niet, leg er uw hoofd bij.4

Niets zonder geld dan hoofdpijn. (Zie geld.)

Nuchter hoofd, gevoede baard. (Zie baard.)

O naakte bolletje, zei de vrouw, en zij zag, dat haar mans hoofd kaal geschoren was. (Zie bol.)

Ongelukken zijn kwade kansen, zei Frederik, en hij zou op bed een' kabriool dansen, maar stiet zijn hoofd, en viel op den vloer. (Zie bed.)

Op eenen vollen buik staat een vrolijk hoofd (of: Als het buikje vol is, is het hoofd blij). (Zie buik.)

Over die zaak moet men met zijne hoofdpeluw te rade gaan.

O, wat een overgroot hoofd; Ware 't van hersens niet beroofd. (Zie hersens.)

Pefroen met het schaapshoofd: zij zullen het niet weêr willen nemen.

[Men zegt dit van iemand, die niets durft ondernemen, en overal bezwaren in ziet. Het spreekwoord is uit een oud blijspel ontleend.]

Raadt gij zoo nog eens, gij raadt het op het hoofd.5

Rust uw hoofd, men zal er meê te metten luijen.6

Schoon voor het hoofd.7

Tast toe, maar niet op mijn hoofd.8

Te veel aan 't hoofd is schade voor de hand. (Zie hand.)

Twee hoofden in ééne kaproen.9

Uit zijn hoofd slaan.10

[Uit de hoogte redeneren; een dwaas en trotsch gevoelen volhouden; zijn eigen inzien doordrijven.]

Van het hoofd (of: de hersenpan) tot op de voeten. (Zie hersens.)

Van vroeg ontbijten en laat huwen kwam nooit hoofdpijn.11 (Zie de Bijlage.)

Veel hoofden, veel zinnen.12 (Zie de Bijlage.)

Venus en Bacchus zijn rare guiten: Zij maken het hoofd op hol, en plunderen de duiten. (Zie bacchus.)

Viel er een steen uit den hemel, hij zou mij op het hoofd vallen. (Zie hemel.)

Voor zware moeite mag men groote belooning eischen, zei de advocaat, en hij nam dubbel geld, omdat hij zekere fideïcommissaire quaestie, daar hij zijn hoofd al drie etmaal meê gebroken had, niet verstond. (Zie advocaat.)

Vrouwen met gekruld haar hebben wormen in het hoofd. (Zie haar.)

Vrouw, zijt gij arm of rijk, Breng geen hoofd ten huwelijk.13

Waar de man zelf niet bij is, daar wordt hem het hoofd kwalijk gewasschen.14

Waar de slang het hoofd kan inwringen, daar wringt zij het gansche lijf in.15

Wanneer het hoofd af is, wil hij het bekkeneel zalven. (Zie bekkeneel.)

Wanneer Sint Lourens het hoofd goed staat, zullen wij mooi weêr houden.16

Wasch dikwijls uwe handen, maar zelden uwe voeten, en nimmer uw hoofd. (Zie hand.)

Wasch een ongalijk hoofd, het zal uschurftig maken.

Was er geen regt, wij aten elkander de ooren van het hoofd.17

Wat men niet in het hoofd heeft, dat moeten de beenen misgelden. (Zie beenen.)

Wat zal ons boven het hoofd hangen!

Wie de waarheid speelt, krijgt den strijkstok op zijn hoofd.

Wie een porseleinen dak over zijn hoofd heeft, die werpe bij zijn' buurman de glazen niet in. (Zie buurman.)

Wie voorwaarts wil, steekt het hoofd in den wind.18

Wij geestelijken krijgen altijd handen op ons hoofd. (Zie geestelijk.)

Zij bedenken wel allerlei kwaad, maar hebben het nog niet in den zak, wat hun in 't hoofd ronddwarrelt.

Zijn eigen brood slaat hem op het hoofd. (Zie brood.)

Zijn gek hoofd staat tusschen twee lange ooren.19

Zijn hoofd boven water hebben.

Zijn hoofd is niet te breken.20

Zijn hoofd is niet wel gesloten.21

Zijn hoofd is op loop (ook wel: draait, of: raakt aan het hollen).22

Zijn hoofd is te groot.23

Zijn hoofd is zoo hol als een ledige eijerdop. (Zie dop.)

Zijn hoofd laten rusten.

Zijn hoofd staat er niet naar.

Zijn hoofd stuurt niet.24

Zij steken allen het hoofd in ééne keuvel.25

Zij steken de hoofden bij elkander (of: De hoofden gaan te zamen); die gemeend wordt, is verraden.26

[Er wordt in 't geheim gehandeld, om iemand te benadeelen.]

Zij steken malkander het hoofd in den zak.

Zij verdragen elkander als twee hoofden onder ééne monnikskap.

Zij willen met hun eigen hoofd door.1

Zij zullen u op het hoofd sch.....2

Zonder het hoofd kan men niet leven.3 (Zie de Bijlage.)

Zoo het hoofd, zoo de hoed. (Zie hoed.)

Zoo mij de hoed staat, staat mij het hoofd, zei de dwaas. (Zie dwaas.)

Zulke hoofden, zulk eene kroon.

Zware hoofden zijn vol doffe zinnen.4

Hoofdsom.

Een borg is voor niet meer dan de hoofdsom verbonden. (Zie borg.)

Een klein gewin houdt de hoofdsom te zamen. (Zie gewin.)

Het woekeren is mij verboden, want het ontbreekt mij aan de hoofdsom.5

Hoofsch.

Des zomers is het goed hoofdsch zijn.6(Zie de Bijlage.)

Hoogheid.

Deftigheid bij hoogheid is hoog noodig. (Zie deftigheid.)

Heden in hoogheid verheven, morgen onder de aarde. (Zie aarde.)

Hoogland.

Dat is goed krotensop, zei Evert, en hij dronk rooden Hooglandschen wijn. (Zie evert.)

Hooglooper.

Die den naam heeft van hoogloopers te gebruiken, zei de valsche speler, vindt moeite, om klanten te krijgen.7

Hoogmoed.

Beleefdheid geeft veiligheid, maar hoogmoed vijanden. (Zie beleefdheid.)

Hoogmoed Deed nooit iemand goed.8

Hoogmoed, gepaard met vele deugden, verstikt die alle. (Zie deugd.)

Hoogmoed komt vóór den val.9

[Dit spreekwoord is ontleend uit Spreuk. xvi: 18.]

Schager hoogmoed, maar Winkel ook wat.10

Waar weelde en hoogmoed vooruit gaan, Komt schande en schade achteraan.11

Hoogte.

Als een vuurpijl naar de hoogte, als een stok naar de laagte.

De hoogte doet duizelen.12

Hij heeft de hoogte (of: Hij is behoorlijk op de hoogte, ook wel: Hij is op de hoogte van partij).13

[Men gebruikt deze uitdrukkingen, om den dronkaard te teekenen.]

Hij ligt met de beenen in de hoogte. (Zie beenen.)

Hij neemt poolshoogte.14

Hij spreekt uit de hoogte.

Hij wordt in de hoogte getild (of: gestoken, ook wel: Hij wordt opgehemeld). (Zie hemel.)

Ik ga maar eens, om de hoogte te peilen, en kom zoo weêr af, zei Pier de Potter, en hij ging naar de galg. (Zie galg.)

Wie aan den weg, Zonder bereg, Iets wil maken, Dat waar' gepoogd, Des hemels hoogt Met de hand te raken. (Zie beregt.)

Hoogtijd.

Men late den edellieden hun wildbraad, den boeren hunne kermis en den honden hunnen hoogtijd (hunne bruiloft, of: hun been), zoo blijft men ongedeerd. (Zie beenderen.)

Hooi.

Als het hooi bloeit.

Als het hooi het paard volgt, dan wil 't gegeten zijn.15

[Dat wil zeggen: als 't goede u te gemoet komt loopen, dan wil het bij u zijn. Men bezigt dit spreekwoord, wanneer een meisje uit vrijen gaat. Wil men de tegenstrijdigheid dezer handelwijze aantoonen, dan gebruikt men een ander spreekwoord van dit onderwerp: Het hooi volgt den hengst niet.]

Beter bloô Jan dan doô Jan, zei de schutter, en hij kroop achter een' hooiberg. (Zie berg.)

Daar bleef nooit eene muis dood onder een voeder hooi.16

Daar het al hooi is, wordt het paard van geene haver vet. (Zie haver.)

Daar is nog hooi voor al de koeijen.

Daar zou een huis liggen als eene hooi- (of: haverij-) schuur. (Zie haverij.)

Dat hooi is op mijne weide gegroeid.

Dat is een voêr hooi, zei Jorden, en het was een wagen vol stroo.

Dat is wat anders te zeggen, zei de boer, dan karnemelk met knikkers, en salade met hooivorken te eten. (Zie boer.)

Dat nu hooi is, is morgen haver. (Zie haver.)

De een kan men prikken met eene speld, en de ander met eene hooivork.

[Sommige menschen vatten den geringsten zet, - anderen kan men allerlei grofheden zeggen, zonder dat zij 't opmerken.]

De ganzen gelooven niet, dat de kiekens hooi eten. (Zie gans.)

De kiekens eten daar hooi.

De vrouw kan met den boezelaar meer uit het huis dragen, dan de man er met den hooiwagen kan inrijden. (Zie boezelaar.)

De wereld is een hooiberg: elk plukt ervan, wat hij kan krijgen. (Zie berg.)

Die aan den hooiberg staat, plukt. (Zie berg.)

Die kwaad doet, wint eenen wagen zout; die wel doet, wint eenen wagen hooi.17

Die plaag, om veel hooi te winnen, zei de boer, hebben wij bij ons zoo niet. (Zie boer.)

Eene kaproen met hooi vullen.18

Eene kip op hol met een' hooiwagen. (Zie hol.)

Eene naald in een voeder hooi zoeken.1 (Zie de Bijlage.)

Heb ik niet veel hooi, dan krijg ik toch wat stroo.

Het gaat met hem als met de ezels, die haver dragen, en hooi eten. (Zie ezel.)

Het hooi is in de kribbe, het paard zal weldra gestald zijn.2 (Zie de Bijlage.)

Het hooi op, en de koe dood.3

Het hooi volgt den hengst niet. (Zie hengst.)

Het is al hooi, Al was 't ook nog zoo mooi.4

Het is een regte hooizak.

Het is elk niet gegeven, boekweiten brij met hooivorken te eten. (Zie boekweit.)

Het is geen hooitijd (of: Gij behoeft niet uit hooijen te gaan).5

Het is goed hooiweêr.

Het is kaf (ook wel: hooi) gedorscht.6

Het is tegen de natuur der hoenderen: hooi te eten. (Zie hoen.)

Het is te hooi en te gras. (Zie gras.)

Het is zoo droog als hooi.

Het zit door elkander als gehakt hooi.

Hij drijft den hooiwagen met u.7

Hij eet ervan als de bok van het hooi. (Zie bok.)

Hij had het achter een' hooiberg. (Zie berg.)

Hij heeft een geweten, zoo wijd als eene hooischuur. (Zie geweten.)

Hij heeft het hooi binnen.8

[Dat wil zeggen: hij is dronken. Het spreekwoord is ontleend van de maaltijden, welke de boeren aan de bouw- en landlieden gaven, die hun behulpzaam waren bij de inzameling van het hooi. Op zulke maaltijden werd doorgaans zoo lang gedronken, dat de gasten de hoogte hadden, of behoorlijk op de hoogte waren.]

Hij heeft paarden als hooibulten. (Zie bult.)

Hij hooit met zijn goed al buiten den hooitijd. (Zie goed.)

Hij houdt de wijsheid als een dokter, die hooi eet. (Zie dokter.)

Hij is blijde, dat hij het magere hooi bereiken mag, daar hij te voren zijne eigene haver omstiet, en met voeten trad. (Zie blij.)

Hij kan zoo met het kalf om het hooi gaan.9

[Dat wil zeggen: hij veinst wel, de menschlievendheid voor te staan, maar het is hem om eigen voordeel te doen. Het kalf gaat uit, om het hooi te bemagtigen: hij kan dus met het kalf medegaan.]

Hij kijkt, alsof hij eene hooivork heeft ingeslikt.

Hij neemt te veel hooi op zijne vork.10

Hij slacht den hond, die op het hooi lag: hij mogt het zelf niet, en wilde niet toelaten, dat de os het at. (Zie hond.)

Hij stopt u de kaper vol hooi.11

Hij zal dat hooi wel op zijne gaffel krijgen. (Zie gaffel.)

Hij zal het hooi niet over den balk werpen.(Zie balk.)

Hooi en gras Komt weêr te pas. (Zie gras.)

Hooi voor zeven koeijen.

Ik ben er zoo bekend, als eene snoek op een' hooizolder.12

Ik heb hooi genoeg op mijne vork.13

Ik zou hem wel een' knapzak vol hooi toevertrouwen, had ik borg voor het leêr. (Zie borg.)

Is dat geen hooi genoeg, om eene dokters kaproen te vullen? (Zie dokter.)

Kalfje! spaar uw hooi, want de winter is nog lang.14

Men behoeft veel hooi, om allen man den mond te stoppen.15

Met der tijd zoo wast het hooi.16

Molshoopen in Maart gespreid, Beloont zich in den hooitijd.17

Muggen dienen bij harden wind geen hooi te versjouwen.18

[Eene aardige vergelijking, die de Friezen maken, wanneer zwakke of gebrekkige menschen iets boven krachten ondernemen.]

Nat hooi raakt ligt aan het broeijen.19

Om het lange hooi plukken.20

Ons gras en hooi is voor ons voêr beschoren. (Zie gras.)

Oud geld, oud hooi en oud brood komt iemand wel te pas. (Zie brood.)

Practica est multiplex! zei de duivel, en hij at den rijstebrij met hooivorken. (Zie brij.)

Spelden op eenen hooizolder zoeken.

Stroo en geen hooi van het land Is schâ voor de hand. (Zie hand.)

Te veel hooi over hoop gehaald, doet het broeijen.

Trouwen in 't hooi, Is wonder mooi; Maar in de kerk Is 't eeuwig werk.

Veel hooigewas, veel wiergewas. (Zie gewas.)

Verrot mijn hooi, zoo wast mijne kool, zei de boer, toen het regende. (Zie boer.)

Voor een' gek en een' dronken man moet men met een voeder hooi uitwijken. (Zie gek.)

Voor oude en onwisse schulden neemt men hooi en haverstroo. (Zie haver.)

Vroeg gras, vroeg hooi. (Zie gras.)

Ware het zaak, dat gij hooi aat, gij zoudt een paard zijn.21

Wat kaauwen zij een hooi!22

Wat men aan het hooi bespaart, moet men aan de zweep weder toegeven.

Wel gegeten, wel gedronken; boer! wijs mij nu maar uw hooi. (Zie boer.)

Wil hij hooi over den balk eten, zoo geef hem vuistlook. (Zie balk.)

Wilt gij den hond hooi te eten geven? (Zie hond.)

Zacht hooi in eenen warmen stal.23

Zij heeft een' bek als eene hooischuur (of: schuurdeur). (Zie bek.)

Zij loopen als hooi en gras. (Zie gras.)

Zij zouden ons wel willen doen gelooven (of: willen wijsmaken), dat de kiekens hooi eten op een' havertas. (Zie haver.)

Zoo de duivel het hooi bond. (Zie duivel.)

Zulke kalvers loopen er om het hooi.1

 

Hij heeft er den brui (ook wel: den hooi, den bras, of: den lieven tijd) van. (Zie bras.)

Hoon.

Al te schoon Komt tot hoon.

Buiten schoon, Binnen hoon.2

Wilt gij spot en hoon ontgaan, Trek geen andrer dingen aan. (Zie ding.)

Hoop.

Al is de hope wijd, Courage hoopt altijd. (Zie courage.)

Als de hoop ons de hand biedt, dan verdriet geene kwelling. (Zie hand.)

Daar ligt nu al mijne hoop in de asch. (Zie asch.)

Dat is eene kranke hoop.3

De hoop brengt alle dingen in. (Zie ding.)

De hoop doet leven.

De hoop is het brood der ellendigen. (Zie brood.)

De hoop ligt in het zand.4

De uitgestelde hoop krenkt het hart. (Zie hart.)

De zandlooper van al zijne hoop heeft den geest gegeven (of: staat stil). (Zie geest.)

Die alleen op hoop leeft, sterft van honger. (Zie honger.)

Die op hoop leeft, loopt gevaar, van in het gasthuis te sterven. (Zie gasthuis.)

Eene goede hoop is beter dan eene kwade bezitting. (Zie bezitting.)

Elk moet zijn profijt zoeken, zei de boeren-schout, en hij gaf eene ton bier ten beste, op hoop, dat de kinkels door den drank aan het vechten zouden raken. (Zie bier.)

Heb hoop: het zal goed worden.5

Het anker onzer hoop is in een' vasten grond gehecht. (Zie anker.)

Het is beter, van een duin de schipbreuk te aanschouwen, dan op eene plank te drijven, op hoop van aan land te komen. (Zie duin.)

Hoop doet hopen.6

Hoop en moed Is altijd goed.7

Hoop en troost zijn twee zaken, Die droeve harten blijde maken. (Zie hart.)

Hoop is doode schuld.

Hoop is het voedsel der liefde.

Hoop is hoop.8

Hoop is Leidens troost.

[Ofschoon het altijd nog twijfelachtig schijnt te wezen, of men hier, gelijk in het spreekwoord: Geduld is Leidens troost, voor Leiden ook lijden te lezen hebbe, zoo heeft het toch veel grond, om aan te nemen, dat men aan eene opzettelijk gezochte dubbelzinnigheid te denken hebbe. Gelijk men zich te Leiden, in het beleg van 1574, door hoop troostte, zoo kan men zich in lijden altijd door hoop troosten.]

Jaag vrij, op hoop, en wil volherden: Wat niet en is, dat kan nog werden.9

Ik stel mijne hoop op het anker, zei de man, toen het schip verging. (Zie anker.)

In hopelooze zaken is dikwijls het grootste geweld. (Zie geweld.)

Liefde sterft, als de hoop is afgesneden.

Uwe hoop is met den stadhonder naar Engeland gevlogen. (Zie engeland.)

Wien het aan hoop ontbreekt, is de armste man op aarde. (Zie aarde.)

Wie vóór zijn 20e. jaar niet zuiver is, vóór zijn 30e. jaar niet sterk, vóór zijn 40e. jaar niet verstandig, en vóór zijn 50e. jaar niet rijk, aan dien is alle hoop verloren.10

Zij zijn tusschen hoop en zorg.

Zonder hoop: het harte brak (of: borst). (Zie hart.)

Zoo lang er leven is, is er hoop.11

Hoopen.

Alle dagen wat, maakt aan het einde des jaars een' grooten hoop. (Zie dag.)

Alles over hoop halen.

Al naar het valt, zei de jongen, en zijn stuk viel in eenen hoop met dubbeltjes. (Zie dubbeltje.)

Daar dienen geene twee hanen op ééne werf (of: op éénen mesthoop). (Zie haan.)

Dat is een zandje aan den hoop.

Dat zult gij op den hoop (of: koop) toehebben.12

De duivel k... meestal op den grootsten hoop. (Zie duivel.)

De misslag, dien een prinse doet, Wordt bij den grooten hoop geboet.13

Die de deugd wil volgen, die volge den grooten hoop niet na. (Zie deugd.)

Dominé's hebben een kwaad wijf en een' hoop kinderen. (Zie dominé.)

Eene parel toont zich schooner in het goud, dan wanneer zij op den mesthoop ligt. (Zie goud.)

Een haan is stout (of: kraait best) op zijn eigen erf (of: zijn' eigen' mesthoop). (Zie erf.)

Een hoop kinderen is een korf met eijeren. (Zie ei.)

Greintje bij greintje maakt allengs een' grooten hoop. (Zie grein.)

Groote begeerlijkheid maakt eenen kleinen hoop. (Zie begeerlijkheid.)

Hennep schaamt zich niet, op een' mesthoop te groeijen. (Zie hennep.)

Het is een hoop jaag-uiten: de beste van die is een guit. (Zie guit.)

Het is een hoop kakelaars, die veel zakken raads te sluiten heeft.14

Het is een hoop ongeregelde kalvers.15

Het is een slechte hoop, daar de duivel de beste is. (Zie duivel.)

Het is om het hoopje gespeeld (of: gewed).16

Het kriewelt hem als een mierenhoop.

Hij gaat alleen met het hoopje door.17

Hij haalt om eene potscherf God en de wereld over hoop. (Zie god.)

Hij haalt te veel want over hoop.1

Hij heeft goed (of: geld) bij hoopen. (Zie geld.)

Hij heeft haar niet van een' mesthoop opgenomen.

Hij kan zijne kromme lappen kwalijk te hoop krijgen.

Hij lijkt Job op den mesthoop wel.2

Hij mag den hoop vermeerderen, maar niet verbeteren.3

Hij moet het met een houtje van den mesthoop halen.

[Alle pogingen worden in 't werk gesteld, om het benoodigde bij elkander te schrapen.]

Hij slacht pater Flip, en volgt den grooten hoop. (Zie flip.)

Hij wil niet, dat de ganzen leven bij den kafhoop. (Zie gans.)

Hij ziet tegen een' molshoop op als tegen een' berg. (Zie berg.)

Hoe meerder hoop, Hoe kwader koop.4

Hoe meerder hoop, hoe minder dienst. (Zie dienst.)

Hoopje, wat schaadt u dat!5

[Zoo denkt en handelt hij, die zijn vaderlijk erfgoed doorbrengt. Het schaadt niet aan den grooten hoop, dat hij er wat afneemt!]

Is dat het punt van eer? vroeg een Fransch generaal in de bataille van Senef, en hij stierf op een' mesthoop. (Zie bataille.)

Kleine hoop, Stijve koop.6

Lieve kinderen eten weinig, maar zij maken groote hoopen.7

Maakt gij u tot vuilnis, een ander smijt u al gaauw op den mesthoop.

Malle luî en rotte peren, Boeken, die geen deugden leeren, Vuile eijeren op een' hoop: Hoe meer om 't geld, hoe slechter koop. (Zie boek.)

Met iemand over hoop liggen.8

Moei u met geene vuilnishoopen.9

Molshoopen in Maart gespreid, Beloont zich in den hooitijd. (Zie hooi.)

Te veel hooi over hoop gehaald, doet het broeijen. (Zie hooi.)

Veel graantjes maken een' hoop. (Zie graan.)

Wij vermeerderen den hoop.10

[Men legt deze woorden den menschen in den mond, die wel het getal grooter maken, maar geenszins de deugdelijkheid ervan. Het zijn de doodeters, zij, die het brood uit de schimmel helpen houden (of: eten), en van wie een ander spreekwoord dezer rubriek zegt: zij mogen den hoop vermeerderen, maar niet verbeteren.]

Wij zullen het bij hoopjes omleggen.11

Zaai in 't stof, en gij zult het op een hoopje vinden.12

Zij zijn verstrooid als een hoop wilde ganzen. (Zie gans.)

Hoorder.

Ik haat een' aandachtigen hoorder.

Hoorn.

Hij komt van Hoorn.

Hoovaardig.

God wederstaat den hoovaardige, maar den nederige geeft Hij genade. (Zie genade.)

Het is goed, hoovaardigen te slaan (of: te smijten): zij willen het niet weten.13

Twee gekken (of: hoovaardigen) kunnen het op éénen ezel niet uithouden. (Zie ezel.)

Hoovaardij.

Aan arme lieden hoovaardij vaagt de duivel zijn' aars. (Zie aars.)

Als de hoovaardij aanwast, dan vermindert het geluk. (Zie geluk.)

Armoede en hoovaardij zijn kwade gebreken en gemeene plagen. (Zie armoede.)

De hoovaardij heeft hem tegen den molen gedreven.14

De hoovaardij schuilt zoowel in wollen laken als in zijden stoffen; maar schaamte moet deksel hebben. (Zie deksel.)

Die drie duim wast in waardigheid, Schiet drie el in hoovaardigheid. (Zie duim.)

Eens armen mans hoovaardij is niets waard.15

Gierigheid is de slaaf van de hoovaardij. (Zie gierigheid.)

Het gebrek (of: De hoovaardij) is in den mensch; was het in het varken: men zou het er uitsnijden. (Zie gebrek.)

Hoovaardije zonder goed Is een ligchaam zonder voet. (Zie goed.)

Hoovaardij is ligt aan te leeren; het kost echter veel, haar te onderhouden.16

Hoovaardij mag in hemel noch opaarde. (Zie aarde.)

Hoovaardij moet pijn lijden.17

Iedereen klaagt over den slechten tijd, en toch slaat de hoovaardij deur en venster uit. (Zie deur.)

Ootmoed leidt tot den hemel, maar hoovaardij brengt in de hel. (Zie hel.)

Hop.

Iemand den hopzak zenden.18

[Deze uitdrukking is uit een oud kluchtspel ontleend, en dient ter beschimping van den ouden vrijer. Men zendt hem den hopzak, opdat hij daarin gesold zou kunnen worden.]

Iets vullen, gelijk de kat een' hopzak doet.

Met list brengt men een ei in een' hopzak. (Zie ei.)

Zonder hop kan men geen bier brouwen. (Zie bier.)

Hope.

Dan zou men het kantoor van Hope wel noodig hebben.

[Men bezigt dit spreekwoord, wanneer de uitschotten voor eene zaak boven krachten gaan. Het kantoor van hope is een aanzienlijk Amsterdamsch bankiershuis.]

Horde.

Hij is door eene horde gezift.19

Hij is zoo mager als een hout (of: eene horde).20

Iemand onder de horde hebben.21

Men moet het den boeren door eene horde ziften. (Zie boer.)

Horen.

Aan wel gevoederde (of: weelderige) rammen jeuken de horens.22

Al belooft men hem goud uit een hoorntje: hij doet het toch niet. (Zie goud.)

Als alle koeijen in Braband sterven, dan heb ik nog geen' hoorn. (Zie braband.)

Bij de hoornen vangt (vat, of: bindt) men den os, - bij het woord den man.1

Compeer, ik ben hier in eene schoone vergadering, zei Jan Drillebils, en hij zat bij twaalf hoorndragers. (Zie compeer.)

Daar de koe bij de horens gegeven wordt, is het ligt, die te vatten.

De horen-krappen verklappen de jaren der koe.

De horens afstooten.

Dien de koe toekomt, die vat haar bij de hoornen (of: bij den staart).2 (Zie de Bijlage.)

Die tot een' koekoek geboren is, zal de horens niet gemakkelijk ontgaan.

Een kind zou merken, dat dit figuurlijker wijze gesproken is, en dat eene muis geen olifant, en een toren geen horen is. (Zie figuur.)

Gehoornde ooijevaârs met vier pooten klimmen zoo hoog niet.3

[Dat wil zeggen: hij denkt niet diep, er is niets groots van hem te wachten. Men heeft hier aan geene moerasvogels, maar aan de vaders der ooijen te denken, dat is aan de rammen. En daar de ooijen de moeders der lammeren zijn, hebben we in de gehoornde ooijevaârs met vier pooten ons de vaders der moeders van de jonge schaapjes voor te stellen, en deze kunnen alzoo wel als beeld der domheid dienen.]

Gij durft daar den hoorn niet over blazen.4

God geeft koeijen, maar niet bij de hoornen. (Zie god.)

Goeden morgen! Sint Stevens hoorn blaast.5

[Eene gewone begrocting der Friesche boeren op den 26sten. December (SintSteven). Op dien dag werd aan de Angelsaksen of Engelschen, met de Friezen een volk van denzelfden stam, de vrije jagt verleend. Zie verder scheltema.]

Het is de hoorn des overvloeds.6

[De riviergod acheloüs had, even als de sterke hercules, zijne zinnen gezet op de schoone deïanira, de dochter van den AEtolischen koning oeneus. In den tweestrijd, daaruit ontstaan, verandert acheloüs zich in een' stier; doch de mythologie doet hercules de overwinning behalen. Hij trekt den stier een' hoorn af, die door de Nimfen met allerlei soorten van vruchten gevuld wordt. Daarom draagt die hoorn den naam van vollen hoorn of hoorn des overvloeds.]

Het is goed, dat k wade koeijen korte horens hebben.7

Het is zoo droog als horen.8

Het is zoo hard als horen.9

Het staat hem niet voor het hoofd geschreven, gelijk eene koe op hare horens. (Zie hoofd.)

Het zijn al geene jagers, die den hoorn blazen.10

Hij belooft hem koeijen met gouden hoornen. (Zie goud.)

Hij drinkt goud uit een horentje. (Zie goud.)

Hij haalt te veel op zijne horens.

Hij heeft die zes kruisen al op zijne hoornen.11

Hij heeft vrij wat op zijne horens.12

Hij heeft zijne horens nog niet afgestooten.13

Hij is een horendrager. (Zie drager.)

Hij is zoo opregt als een bokshoorn. (Zie bok.)

Hij maakt horens.14

Hij meende hoorndul te worden.15

Hij neemt de geheele wereld op zijne horens.

Hij neemt het huis op zijne horens.16

Hij steekt de horens op.17

Hij trekt de horens in.

Hij verwacht gouden horens aan een' ezelskop. (Zie ezel.)

Hij zal dat kunnen omstooten, gelijk een Friesche os den toren van den heiligen Rombout met de hoornen zou kunnen doen. (Zie friesland.)

Hij zou zoo doende met eere aan een paar horens geraken. (Zie eer.)

Is daar togtig volk in huis? vroeg Tijmen de boer, en hij hoorde een' bakker op den hoorn blazen. (Zie bakker.)

Kleine koeijen hebben ook horens.

Men brandt er horens.18

Men kan geen' jagthoorn maken van een' zwijnsdrek, noch van een' vossenstaart eene trompet. (Zie drek.)

Oude bokken hebben harde horens. (Zie bok.)

Voort hoornbeest, zei Frans, en hij schopte eene slak weg. (Zie beest.)

Wat hoornen heeft, wil stooten (of: steken).19

Wie in der haast den oven stookt, bakt gehoornde brooden. (Zie brood.)

Woedendestieren moet men niet bij de hoornen vatten.

Zij zet hem hoornen op.20

[Dit spreekwoord laat zich, even als een ander van dit onderwerp: Die tot een' koekoek geboren is, zal de horens niet gemakkelijk ontgaan, verklaren door de aanteekening, bij het spreekwoord: Hij is een horendrager, gemaakt. Den vorst, van wien v. eijk spreekt, leert tuinman ons als den Griekschen keizer andronicus kennen.]

Horizon.

Het gaat boven zijn' horizon.

Horlement.

Al den horlement.21

[Horlement is eene verbastering van ornement, dat sieraad of opschik beteekent. Men geeft hier dus te kennen, dat men alles bij elkander neemt, den ganschen toestel bedoelt.]

Horologie.

Dat is een schoon horologie, zei Hans, en hij zag het speldenkussen zijner vrouw. (Zie hans.)

Een schip is gelijk een dames-horologie: altijd wat aan te doen. (Zie dame.)

Het horologie is ontsteld.1

Hij draagt een Chineesch horologie, dat elk uur gezet wordt. (Zie china.)

Leen nooit uit: uw meisje, uw horologie of uw pennemes; want gij krijgt ze bedorven t' huis.

Of je hiepste en of je piepste, zei de boer (of: de mof), je zult er toch aan, jou leelijke beest, en hij trapte een gouden horologie, dat op den weg lag, aan duizend stukken. (Zie beest.)

Hort.

Men speelt met groote horten geen zoet geluid. (Zie geluid.)

Met horten en stooten.

Horzel.

Bijen en horzels breken het spinneweb. (Zie bij.)

Men moet de horzelen niet tergen.2

Hospes.

Dan steekt de hospes zijn mes op.3

Hospitaal.

De nijd wordt in het hof geboren, erft in het klooster en sterft in het hospitaal. (Zie hof.)

Hot en haar.

Deze wil hot, gene haar.

Het is daar hot en haar.

[Hot en haar beteekent: het eene en het andere, het betere en het slechtere. Voor hot en haar zegt men ook hot en her of hot en hier. Zie de jagers Taalk. Magazijn, iii. bl. 55 en 56. In Gelderland en Noord-Braband, misschien ook elders, gebruikt men die woorden bij het rijden: hot is dan regts, en haar is links.]

Houd.

Een eitje met zout Maakt een pikje als een houd. (Zie ei.)

Houder.

De beenhouder heeft zooveel als de schaapviller. (Zie beenen.)

Het is een vloothouder.

Hout.

Aan kwastig hout kan men eer bevechten. (Zie eer.)

Alle ding heeft zijn handvatsel, zei de man, en hij tastte het brandhout aan ter plaatse, daar het brandde. (Zie ding.)

Alle hout is geen timmerhout (of: pijlhout).4

Als de aap een houten rapiertje op zijde heeft, meent hij don Diëgo van Salamanca te zijn. (Zie aap.)

Als het vriest, moet men geen hout koopen.5

Al zijn rondhout werd hem afgeschoten.6

[Dat wil zeggen: hij verkeert in een' deerlijken toestand. In een zeegevecht is men geheel onttakeld, als al het rondhout afgeschoten is. Door rondhout verstaat men hout, dat niet gekliefd is, in onderscheiding van rond hout, dat is: geen regt hout.]

Daar is geen vermakelijker brand dan nat hout en bevroren turf, zei Pieter, want het hout zingt, en de turf luistert ernaar. (Zie brand.)

Daar men het houtje stookt, rijst de vlam.7

Daar moeten ook waterputters en houthakkers zijn. (Zie hakker.)

Dan liever met nat hout verbrand worden.

Dat hout is u te hard, om eraan te bijten.8

[Gij wilt een' magtiger' man, dan gij zijt, onderdrukken; maar het zal u niet gelukken.]

Dat is maar, om kennis te maken, zei losse Flip, en hij lichtte zijne vrouw met eene houten lantaarn naar bed, daar de nachtegaal zeven jaren op gezongen had. (Zie bed.)

Dat is met een houtje in de goot gemorst. (Zie goot.)

Dat snijdt hout.

Dat tot krom hout dienen moet, buigt zich tijdig.

De eene vrouw is goud, De andre worming hout. (Zie goud.)

De merrie slaat hem met een houten hoefijzer. (Zie hoef.)

De wijze hangt zijne wijsheid niet aan eene houten pen.9

De worm komt van het hout, dat hij verbrijzelt en wormstekig maakt.

[Men bezigt dit spreckwoord, wanneer men bevindt, zijne weldaden aan een' ondankbare te hebben besteed.]

Die geen' houten neus heeft, kan dat wel ruiken.10

Die geld heeft kan zich roeren: een man zonder geld is maar een houten beeld. (Zie beeld.)

Dood (of: Dor) hout brandt het eerst.

Een boom of vrijster, eens veroud, En krijgen niet weêr jeugdig hout. (Zie boom.)

Eén houtje aan 't vuur is niet genoeg, het wil gezelschap. (Zie gezelschap.)

Een kleine haard behoeft slechts weinig hout. (Zie haard.)

Een krom hout brandt zoowel als een regt.11

Elk wat voor 't houthakken.

Geen ijzel zoo stout, Die drie dagen kan blijven aan 't hout. (Zie dag.)

Geld voor 't houtzagen. (Zie geld.)

Gij hebt uw krom hout al wel verkocht.12

[Men zegt dit tegen iemand, die zijne slechte waren voor goeden prijs heeft afgezet.]

Groen hout, heet brood en nieuwe wijn: Dat kan voor 't huis niet dienstig zijn. (Zie brood.)

Groen hout maakt heet vuur.13

Hang hem, eer het hout vergaat.14

Het fijnste scheermes ligt eerst om, En 't eerste hout wordt 't eerst ook krom.

Het gaat over zijn hout.15

Het hout is ingewaterd.16

Het is brandhout voor de hel. (Zie hel.)

Het is een bedorven houtje.17

Het is eene houten hand aan den weg. (Zie hand.)

Het is eene zaag, die geen hout snijdt.1

Het is een houten (of: drooge) Klaas.2

Het is een kwastig (of: ongeschaafd) houtje.3

Het is een plomp en vierkant (of: houten) gezel. (Zie gezel.)

Het is een regte houten klik.4

Het is een slecht houtje, dat van 't liggen breekt.

Het is er een van 't houtje.

Het is er zoo druk als op de houtmarkt te Deventer. (Zie deventer.)

Het is kwaad, alle krom hout regt te maken.5

Het is kwaad, den ezel ter bruiloft te nooden, als hij hout of water moet dragen. (Zie bruiloft.)

Het is zoo digt als een hout.6

Het kan mij niet schelen, of ik planken eet of deelen: het is alle beî hout. (Zie deel.)

Het kromme hout laat zich moeijelijk vamen.

Hij beziet het water in een' houten klomp.

Hij doet het op zijn eigen houtje.7

[Het houtje is de kerfstok, die uit twee staafjes bestaat, welke tegen elkander gelegd worden, en waarop dan eene gemeenschappelijke kerf wordt ingesneden; en de kerven, hierin gemaakt, dienen, om aan te wijzen, hoeveel op crediet gehaald is. De verkooper behoudt het eene staafje, en de kooper krijgt het andere. Die nu op zijn eigen houtje aanteekeningen maakt, maakt aanteekeningen, die nietig zijn. Men geeft erdoor te kennen, dat men zonder anderer raad, gezag of invloed werkzaam is.]

Hij heeft een berderen (of: houten) aangezigt. (Zie aangezigt.)

Hij heeft een verstaald (of: houten) voorhoofd.8

Hij heeft het van het houtje laten loopen.

Hij heeft zoor hout verdiend.9

Hij is bij het houtje af.

Hij is niet van 't houtje.10

Hij is uit een krom stuk hout gedraaid.

Hij is van groen hout gemaakt, dat in de zon is krom getrokken.

[Men bezigt deze beide spreekwoorden van een' gedraaid' mensch.]

Hij is van het hout, daar men de fluiten van maakt. (Zie fluit.)

Hij is vrekker dan Midas: die warmde zich aan den rook van stronten, uit vrees, dat hij hout zou moeten koopen.11

[Dezelfde midas, die om zijne domheid een paar ezelsooren verkreeg, wordt in de mythologie als een vrek voorgesteld. Toen hem eene vrije bede, door wie dan ook, hetzij 't bacchus was of satyr, verleend werd, verlangde midas, dat al, wat hij zou aanraken, in goud zou veranderen. Aan deze vrekheid is 't spreekwoord ontleend, gelijk nog een ander, dat zegt: Hij slacht Midas: die braadde de worsten aan den rook van stronten.]

Hij is zoo mager als een hout (of: eene horde). (Zie horde.)

Hij is zoo slim als het hout van de galg. (Zie galg.)

Hij is zoo stijf als een hout.12

Hij is zoo zwak als een talhout.13

Hij legt het hout op de loog.14

Hij moet het met een houtje van den mesthoop halen. (Zie hoopen.)

Hij snijdt het van zijn eigen houtje.15

Hij snorkt van een gouden ledekant, en hij brengt er een van verrot vurenhout voort. (Zie goud.)

Hij weet niet, van wat hout pijlen te maken.16

Hij zal het vuur (of: een houtje) ondersteken.17

Hoe krommer hout, hoe beter kruk.18

Hoe meerder goed, hoe meerder brandhout, dat wij in de hel brengen. (Zie coed.)

Hout in het bosch dragen (of: naar het bosch brengen). (Zie bosch.)

Iemands halshout zijn. (Zie hals.)

Ik deed dat om geene houten koe.19

Ik zou het voor geen' houten daalder willen. (Zie daalder.)

In eene houten pastei.20

Is dat in het groene hout, wat zal in het dorre zijn?21

[Dit spreekwoord is ontleend uit Luk. xxiii: 31.]

Is uw fornuis klein, zoo hebt gij minder hout noodig. (Zie Fornuis.)

Kan hij hem in een' houten schotel verdrinken, hij zal er geene waschtobbe voor gebruiken.22

Men behoeft daar geen hout onder te stoken.23

Men kan van kromme houten nog wel een regt vuur stoken.24

Men kapt van vurenhout geene eiken spaanders. (Zie eik.)

Men maakt houten keggen uit hetzelfde hout, dat men klieven wil. [Elk berokkent zich zijn eigen kwaad.]

Men zal lang wetten, eer men een' houten hamer scherp maakt. (Zie hamer.)

Natte turf en nat hout Maken 't hart benaauwd. (Zie hart.)

Oud hout, Oud goud. (Zie goud.)

Rood haar en elzenhout Wordt op geen' goeden grond gebouwd. (Zie els.)

Turf en hout houdt goed gezelschap. (Zie gezelschap.)

Uit alle hout kan geen Mercurius-beeld gesneden worden. (Zie beeld.)

Van alle hout kan men geen lepels maken.25

Van dik hout zaagt men planken.26

Van een houtmaaktmen een kakhuis en eene tafel.27

Van een krom hout is 't goed lepel maken.28

Van een krom hout kwam nooit regte staak.1

Van goed hout maakt men het beste vuur.2

Van het houtje op het stokje springen.

Van vermolmd hout kwam nooit goede staf.3

Van zulke houtjes maakt men ze.4

Van zulk hout, als men heeft, maakt men pijlen.5

Wanneer de timmerman lang om het hout wandelt, zoo vallen er geene spaanders van.6 (Zie de Bijlage.)

Was houthouwen eene orde, men zou zooveel monniken niet vinden.7

Wat kan men van kort hout zagen?

Wees zoo dankbaar als de inwoners van Ulm voor een stuk hout.

[In Ulm, de tweede stad van het koningrijk Wurtemberg, is het hout duurder dan brood.]

Weinig hout is genoeg voor een' kleinen oven.8

Weinig hout, veel vruchten.9

Weinig spreken is goud, Veel spreken is hout. (Zie goud.)

Wie kan alle krom hout regt maken!10

Wie voor het algemeen vecht, die vecht met een houten zwaard. (Zie algemeen.)

Zij verkoopt klaphout.11

[Dat wil zeggen: het is eene babbelaarster. Klaphout is bij woordspeling voor klappei genomen.]

Zij zijn uit hetzelfde hout gesneden.

Zoo alle zotten kolven droegen, men vond geen hout genoeg, om zich te warmen.

Zulk hout geeft zulke asch. (Zie asch.)

Houtskool.

Hij teekent de zon met eene houtskool af.12

Iets met houtskool en krijt overleggen.13.

Houw.

Het is daar de volle (of: vrije) houw.14

Het is een houw in de lucht.

Hij heeft vrije houw en steek.

Hij krijgt een' houw over den neus.15

Iemand den houw opzeggen.16

Kleine houwen vellen groote eiken. (Zie eik.)

Twee houwen in ééne wonde doen dubbele smart.17

 

Houw En getrouw. (Zie getrouw.)

Hoveling.

De jonge hoveling Wordt een oud verschoveling.18

Heden hoveling, Morgen verschoveling. (Zie heden.)

Met den bisschop of met den hoveling rijden. (Zie bisschop.)

Hovenier.

Des hoveniers hond eet geene koolen, en hij wil niet, dat anderen daarvan eten. (Zie hond.)

Een hovenier moet zijn gemijd, Die 't kruid tot in den wortel snijdt.19

Hud.

Het hudje met het mudje; het mandje met de brokken. (Zie brok.)

Hui.

Het is in een hui geschied.20

Huibert.

Lieve Huibert-oom! moest gij op uwen ouden dag nog sterven! (Zie dag.)

Huichelarij.

Een bedorven ei Is het beeld der huichelarij. (Zie beeld.)

Huid.

Daar zie ik mij een gat mede in de huid. (Zie gaten.)

De honger woont zoowel onder eene gevleeschde huid als onder een mager en gerimpeld vel. (Zie honger.)

De huid jeukt u, geloof ik.21

De huid is hem zoo week als een ander.22

De wijven hebben drie huiden, te weten: eene hondenhuid, eene zeugenhuid en eene menschenhuid. (Zie hond.)

De wolf zal in zijne huid sterven, zoo men hem daar vooraf niet uitsnijdt.23

De eene boevenhuid wil kennen, moet daarmede overtrokken zijn. (Zie boef.)

Die niet kan betalen met geld, moet het met zijne huid (of: zijnen rug) boeten. (Zie geld.)

Die niet villen kan, schuurt de huid.24

Die van alles dragen moet, dient eene ezelshuid te hebben. (Zie ezel.)

Die zich vervaard maakt van huiden en vachten, Durft niet pachten.25

Er komen meer (of: zooveel) kalfsvellen dan (als) ossenhuiden ter markt.26 (Zie de Bijlage.)

Had hij eene stalen roede, zij hadden eene ijzeren huid.

Het is duur, wat men met de huid betaalt.27

Het is een ezel in eene leeuwenhuid. (Zie ezel.)

Het is een kerel, die met huid en haar voor een vijfje nog te duur is. (Zie haar.)

Het is goed (of: gezond), heelhuids te bed te gaan (of: te gaan slapen). (Zie bed.)

Het vossenvel aan de leeuwenhuid naaijen.28

Hij bestaat mij niet van huid of haar. (Zie haar.)

Hij eet het met huid en haar op. (Zie haar.)

Hij gelijkt hem, of hij uit zijne huid gesneden ware.29

Hij haalt (of: trekt) hem de huid (of: het vel) over de ooren.30

Hij heeft eene buffelshuid. (Zie buffel.)

Hij heeft zijne huid duur genoeg verkocht (of: doen betalen).31

Hij is bang voor zijne huid. (Zie bang.)

Hij is er heelhuids afgekomen (of: Hij heeft er de huid afgebragt).32

Hij is het haar (of: de huid) van den hond niet waard. (Zie haar.)

Hij is zoo blijde, dat hij in zijne huid niet blijven kan. (Zie blij.)

Hij krijgt de huid vol slagen.

Hij moet het met de huid (of: den hals) boeten (of: betalen). (Zie hals.)

Hij slagt zijn' ezel, om de huid te verkoopen. (Zie ezel.)

Hij steekt in geene gezonde huid.

[In denzelfden zin zegt men: Hij steekt in een kwaad vel.]

Hij waagt er zijne huid aan.

Hij wil der huid alle uitwaseming benemen (of: beletten).

Hij ziet door de huid heen.1

Hijzou eene luis dooden, om er de huid van te hebben.

Iemand de huid vol schelden.

Iemand door de huid tasten.2

Ik deug niet in de huid, zei de boer, toen hij op sterven lag, en hij sprak de waarheid. (Zie boer.)

Ik ken hem van huid en haar. (Zie haar.)

Kan hij met de leeuwenhuid zijn oogmerk niet bereiken, dan doet hij het vossenvel aan.3

Men kan eene koe niet tweemaal de huid ontnemen (of: afstroopen).

Men maakt geene hertslederen broek van de huid van een wild varken. (Zie broek.)

Men moet de huid niet willen verdeelen (of: verkoopen), voor dat de beer dood (of: gevangen) is. (Zie beer.)

Men moet niet over de huid beschikken, voor men ze in zijne magt heeft.

Smeren maakt de huiden zacht.4

Uit vreemde huiden snijdt men breede riemen.5

Wat is dat een onverstandige regen, zei de boer, hij valt je maar zoo op de huid. (Zie boer.)

Wie den geheelen beer schenkt, mag immers wel een deel van de huid voor zich behouden. (Zie beer.)

Zal ook een Moorman zijne huid veranderen?6

[Dit spreckwoord is genomen uit Jerem. xiii: 23.]

Zijne huid zelf ter markt brengen.

Zij vechten om de beerenhuid. (Zie beer.)

Zoo gij sterft, zal men u met de huid begraven, dat doet men den ezel niet. (Zie ezel.)

Huif.

De koe heeft eene fluweelen huif op. (Zie fluweel.)

Een aap is een aap, al draagt hij eene gouden huif (of: al had hij gouden rokken aan). (Zie aap.)

Eene koe (of: zeug) moet men geene gouden huif opzetten. (Zie goud.)

Iemand de huif afligten.

Huig.

Haag is aan Huig geraakt. (Zie haag.)

Huig is tegen Haag vergaderd. (Zie haag.)

Huig kent Haag. (Zie haag.)

Ik wilde, dat gij mij Huig heet.7

 

Hij is van de huig geligt.8

Iemand de huig nasteken.9

Huik.

Als de hemel valt, krijgt de aarde eene huik. (Zie aarde.)

Daar gaat veel wind in eene huik.10

Die huik hang ik voor alle man niet.11

Het varken heeft eene huik op.12

Hij gaat onder de huik te kerk.13

[Dat wil zeggen: hij vermomt zich. Men past dit toe op een' schijnheilige, die zijne streken onder uiterlijk vertoon van vroomheid tracht te verbergen. Zegt men daarentegen: Zij gaat met eene huik te kerk, dan wil men daardoor te kennen geven: die vrouw is ingetogen.]

Hij galoppeert (of: Het werk gaat voort) als eene luis over eene beteerde huik.14

Hij hangt de huik naar den wind.15 (Zie de Bijlage.)

Hij heeft hem eene blaauwe huik omgehangen.16

Hij is doorstrikt en zoo dubbel als eene bedelaars huik. (Zie bedelaar.)

Hij is onder de huik geboren.17

Hij kan wel zien door eene dubbele huik, wat een goed man in zijne tasch draagt.18

Hij ontziet zich niet, Wat tot ondeugd onder 't huiksken geschiedt.19

Hij schuilt onder de huik.20

Hij wil met die huik niet ter kerk gaan.21

Men moet de huik naar den wind hangen, zei het paard, en het sloeg met zijn' staart de muggen van zijn' rug af.22

Men zou zijne reuzels scheuren, zei Job, en maken er eene huik van.23

Met de blaauwe huik uitgaan.24

Nu komt hij weder om zijne huik.25

[Men zegt dit, als iemand, om voordeel te behalen, vleitaal spreekt.]

Onder de huik schuilen de vodden.26

Op 't huiksken springen.27

Vrouwtjes, die gaarne hier en daar een offer ontvangen, Moeten haren mans de blaauwe huik omhangen.

Zeer fijntjes onder 't huiksken spelen.28

Zij gaat met eene huik te kerk.29

Zij is getrouwd onder de huik.1

[Wanneer de bruid vóór haar huwelijk reeds kinderen had verwekt, was het oudtijds de gewoonte, deze op den trouwdag onder de huik mede te nemen, om ze alzoo te wettigen. Uit deze gewoonte krijgen mede eenige andere spreekwoorden dezer rubriek opheldering.]

Zij zijn met de huik getrouwd.2

Zij zullen zamen huiken.3

Huis.

Aan de stadspoort vindt men de eerste huizen.4

Aangescheld en niet te huis bevonden.

Aan oude huizen nieuwe deuren: Zoo zijn ze nog voor goed te keuren. (Zie deur.)

Achterdeuren aan de huizen Zijn zooveel als open sluizen. (Zie deur.)

Als dat niet goed voor de wandluis is, dan weet ik niet, wat beter is, speelde en zong de muzikant, en zijn huis stond in den brand. (Zie brand.)

Als de kat van huis is, dan hebben de muizen den vollen loop (of: houden de muizen bruiloft). (Zie bruiloft.)

Als de kinderen gegeten hebben, zoo willen ze nog weder te huis eten.5

Als de man van huis is, is het ammelaken verloren. (Zie ammelaken.)

Als de schuur brandt, lijdt het huis last.6

Als eene muis: Altijd uit eten en nimmer t'huis.7

Als eene vrouw één' voet uit het huis loopt, stapt ze honderd voeten uit hare eer. (Zie eer.)

Als elk voor zijn huis veegt, dan worden alle straten schoon.8

Als gij bij Sint Jakob zijt, zoo denk niet om huis.9

Als het huis brandt, warmt men zich bij de kolen.10

Als het huis schoon is, mag men de feil te droogen hangen. (Zie feil.)

Als het huis verbrand is, wil men de schade inhalen, met de spijkers op te rapen.11

Als het huis volbouwd is, breekt men de stellingen af.12

Als het op handelen aankomt, is hij niet t' huis.

Als hij die deur toedoet, zoo is het huis wel bewaard. (Zie deur.)

Als ieder zijn' eigen' vloer veegt, is het in alle huizen schoon.13

Als men hem om die dingen aan boord komt, dan is hij niet t' huis. (Zie boord.)

Als men om geld komt, dan zijn ze nooit t' huis. (Zie geld.)

Als men te huis komt, wordt de reiszak op zolder geworpen.

Als uws buurmans huis brandt, is het tijd, dat gij uitziet (of: om brand te roepen). (Zie brand.)

Als uws buurmans huis verbrandt, Is 't u schade voor de hand. (Zie buurman.)

Begin geen huis te bouwen, Of wil het eind aanschouwen. (Zie einde.)

Beklaag u aan het gekkenhuis van Brugge. (Zie brugge.)

Beschik in een huis: dat is een goed ding. (Zie ding.)

Beter een hoer- dan een oliekoeken-huis; want er zal geen brand van komen, maar wel gebluscht worden. (Zie brand.)

Beter het dak neêrgerukt, dan dat het heele huis verbrandt. (Zie dak.)

Beter t' huis rapen te eten dan elders gebraad. (Zie gebraad.)

Bij dag in huis. (Zie dag.)

Bij ieder heilig huisje aanleggen.

Bij mij in huis is de knorziekte, zei Pieter.

Daar blijdschap in huis is, staat rouw voor de deur. (Zie blijdschap.)

Daar de meester uit is, is het huis dood.14

Daar heeft men een huismiddeltje voor.

Daar je meê uitgaat, moet je ook meê t' huis komen.

Daar is dak op het huis. (Zie dak.)

Daar is geen huis met hem te houden.15

Daar is spaan niet t' huis.

[Dat wil zeggen: er is geen verweermiddel, om vooruit te komen, nl. geen geld. Spaan kan hier voor roeispaan genomen zijn, omdat men zonder dezen het vaartuig niet kan roeijen; maar spaan kan hier ook boterspaan wezen, want mist men dien, dan is daar geen vetpot.]

Daar ligt een huis.16

Daar ligt (of: is) niemand t' huis.17

Daar twee Grieten in één huis zijn, behoeft men geen' bassenden hond. (Zie griet.)

Daar vele lieden in huis zijn, is er één, die ze allen overkan.18 (Zie de Bijlage.)

Daar zal hij huishuur en brand om niet hebben. (Zie brand.)

Daar zijn er vijf van huis.19

[Ofschoon dit spreekwoord van gelijke beteekenis is als een ander van dit onderwerp: Zijne zinnen zijn van huis, wil men door het laatste meer gedachteloosheid te kennen geven, terwijl men door het eerste den volmaakten gek teekent.]

Daar zijn latten aan het huis.20

Daar zijn meer huizen dan kerken.21

Daar zou een huis liggen als eene hooi- (of: haverij-) schuur. (Zie haverij.)

Dankaard zal u nog wel t' huis (of: te lande) komen. (Zie dankbaar.)

Dat huis is eene regte hel voor hem. (Zie hel.)

Dat huis is verhuurd, zei de hoer, en zij keek ten venster uit. (Zie hoer.)

Dat is een huis uit de Breeveertien gebouwd. (Zie breeveertien.)

Dat is het huis van houd-aan.22

Dat is het huis van Klappenburg.23

[Klappenburg is een gehucht in Noord-Braband, behoorende tot Etten en de Leur, twee aanzienlijke, fraaije en welvarende dorpen, welker bewoners zeer dienstvaardig en gul zijn. Het spreekwoord heeft alleen van deze plaats een huis gehaald, om de klappers te teekenen. In dat huis toch wordt het nieuws van den dag verhandeld.]

Dat is onvergankelijk werk, zei blinde Tennis, en hij zag een boerenhuis met stroo dekken. (Zie boer.)

Dat is wel gedaan, zei jonker Jutfaas, en hij leerde zijnen kinderen, dat zij terstond in het hoerhuis zouden gaan, zoo konden zij bij tijds eene herberg sparen. (Zie herberg.)

Dat loopt (of: gaat) over de huizen.

[De zaak heeft haar hoogste punt van onbeschaamdheid bereikt.]

Dat men t' huis heeft, behoeft men niet verre (of: buiten) te zoeken.1

Dat men t' huis heeft, moet men elders niet gaan leenen.

Dat vuurtje heb ik gestookt, zei de gek, en hij had zijn moeders huis in brand gestoken. (Zie brand.)

Dat zou ik je niet nadoen, zei Kwak, en hij zag een' man van een huis dood vallen.2

De achterpoort (of: achterdeur) onteert (of: bederft) het huis. (Zie deur.)

De bliksem en de nijd gaan de kleine huisjes voorbij, en slaan op de groote torens. (Zie bliksem.)

De dagelijksche penning is, om ermede huis te houden. (Zie dag.)

De eene mijt op de andere bouwt het huis.

De huizen hebben de vaantjes op het dak, maar de meisjes onder het dak. (Zie dak.)

De jager laat zijn huis, gelijk het wild zijn leger.3

De kleine keuken heeft het huis groot gemaakt.4

De krijgsknecht in huis, maakt een einde aan den vrede. (Zie einde.)

De leeuwerik zingt vrolijk, omdat hij op meidag geene huishuur te betalen heeft. (Zie dag.)

De man is de eer van 't huis. (Zie eer.)

Den heer kent men bij zijn gezin (of: Zoo de heer is, zoo is zijn huisgezin). (Zie gezin.)

Den huiswaard betalen met bedstroo. (Zie bed.)

Den mannen geeft men huisvrouwen, den kinderen geeft men brood. (Zie brood.)

Den onsterkste (of: veegste van den huize) geeft men de kaars in de hand. (Zie hand.)

De vrouw kan met den boezelaar meer uit het huis dragen, dan de man er met den hooiwagen kan inrijden. (Zie boezelaar.)

Die aan den wolf een' bode zendt, krijgt een aas t' huis. (Zie aas.)

Die altijd met den laatsten oven bakken, het is zelden, dat zij goed brood t' huis brengen. (Zie brood.)

Die bij dag in huis is, valt bij nacht niet in de gracht. (Zie dag.)

Die den eenen voet in het hoerhuis zet, zet den anderen in het gasthuis. (Zie gasthuis.)

Die een' ekster uitzendt, krijgt een' bonten vogel t' huis. (Zie ekster.)

Die eene ritsige teef in huis heeft, kan de honden niet van de deur houden. (Zie deur.)

Die een glazen huis bewoont, moet geene steenen op zijns buurmans dak werpen. (Zie buurman.)

Die een' man heeft als een muisje, Is geen baas meer in zijn huisje. (Zie baas.)

Die een oud huis heeft en eene jonge vrouw, heeft werk genoeg.5

Die het zachtst rijdt, komt het eerst t' huis.6

Die mijne kaas snijdt als eene schuit, Moet mijn huis uit.

Die niets heeft, mag wel 't huis bewaren.7

Die niet uitgaat, komt niet t' huis.

Die ons tot last is, moet het huis uit.

Die te huis bij den brijpot blijft zitten, wat zou die weten! (Zie brij.)

Die te huis blijft, sterft in zijn nest.8

Die te huis niets heeft, moet het wel buiten 's huis zoeken.9

Die te huis zijn, die betalen.10

Die timmert op eene groote plaats, maakt een huis te hoog of te laag.11

Die weelderig wil zijn, blijve t' huis.12

Die wil hebben gemak, Die blijve onder zijn dak (of: die blijve t' huis, ook wel: Geen grooter gemak Dan eigen dak). (Zie dak.)

Die zijne huishuur ontziet, ontziet zijn welvaren.13

Die zijne merrie laat drinken bij alle beesten, Die zijne dochter laat gaan tot alle feesten, Heeft binnen 't jaar dit ongeval: Een hoer in huis, een guil op stal. (Zie beest.)

Die zijne vrouw liefheeft, late ze t' huis.14

Die zijn huis verkoopen wil, schildert den gevel. (Zie gevel.)

Drijf geene snoeperige kat uit het huis.15

[Dat wil zeggen: houd het opzigt over den mensch, die u kan benadeelen; zoo hij van u verwijderd is, zal hij zijne lusten bot vieren. De kat is buiten de deur niet te vertrouwen: zij zal ook dáár snoepen.]

Een aap, een paap en eene weegluis Zijn drie duivels in één huis. (Zie aap.)

Een bijbel in huis brengtspek in de wiem. (Ziebijbel.)

Eene degelijke huisvrouw moet zorgen voor vijf K's.

[Hebben wij het spreekwoord: Een goed huishouder moet zorgen voor vijf B's, het is pligtmatig dat eene degelijke huisvrouw hem ter zijde staat, en dit doet zij met vijf K's. Zij moet zorgen voor: kinderen, kamer, kolen, kelder en kleederen. Beider zorgen, zegt de brune (in het 1e. Deel van zijn Bancket-werk van goede Gedachten, bl. 352), maakt den ‘voor-raed tot het huys-ghezin.’]

Eene rups op de kool, eene hoer in huis. (Zie hoer.)

Eene vrouw, een huis en eene hoef Is genoeg voor eens mans behoef. (Zie behoefte.)

Eene welbeminde vrouw, een huis vol vrede.16

Een goede (of: schoone) gevel versiert het huis. (Zie gevel.)

Een goed vuur aan den haard versiert een huis meer dan een bekken in het middelschot. (Zie bekken.)

Een' gulden op den drempel en een' stuiver in huis. (Zie drempel.)

Een huis, dat bij den bakker leeft, geeft den kost aan bakkers kinderen. (Zie bakker.)

Een huis is gemaakt, maar eene vrouw is nog te maken.17

Een huis van leem, een paard van gras, Een vriend van mond: 't is al maar glas. (Zie glas.)

Een huis vol dochters is een kelder vol zuur bier. (Zie bier.)

Een huis vol korporaals, en nog niet één, die zijne dienst verstaat. (Zie dienst.)

Eenige huisnering doen.1

Een' jongen paap, Een' ouden aap, Een' wilden beer, Ik nimmer in mijn huis begeer. (Zie aap.)

Een kleine put in de aarde, eene groote ruimte (of: een groot gemak) in huis. (Zie aarde.)

Een konings huis heeft klare glazen. (Zie glas.)

Een looper komt wel van zelf t' huis.2

Een lui paard is geen beslaan waard; het brengt zijnen meester t' huis.3 (Zie de Bijlage.)

Een man zijn huis is zijn kerkhof.4

Een nieuw huis is maar de eene helft; vele stoffen komen voor den huurder. (Zie helft.)

Een rijk man zal zich t' huis van alles doen bereiden.5

Een schaarsche mond Is 't huis gezond.6

Een schip aan strand, Een huis aan land.

Een zot is wijzer in zijn eigen huis, dan een wijs man in dat van een ander.7

Eet je t' huis een' beuling, de hond heeft er het vel van. (Zie beuling.)

Elk huis Heeft zijn kruis (of: Geen huis Zonder kruis).8

Elk is koning (of: meester) in zijn huis (of: in het zijne).9

Elk mag zijn huis wel naar zijnen zin vermaken, als hij zijnen buurman maar niet te na komt. (Zie buurman.)

Er gaan niet veel vrienden in een klein huis.10

Ga heen t' huis, gij zijt daar geweest.11

[Men zegt dit tot iemand, die een feest verlaat, als de grootste pret aankomt. Het spreekwoord ziet op den dronkaard, die reeds zat is, als anderen zich in 't volle genot bevinden.]

Gebroken beenen en eerbare vrouwen Moeten stoel en kamer houën (of: moeten het huis bewaren). (Zie beenen.)

Geen duurder maal, dan dat men buiten 's huis eet.

Geen grooter vreugd op aard, zei Jantje van der Buis, Dan 's middags lekkre kost, en 's avonds dronken t' huis. (Zie aarde.)

Geen kerker buiten en geen gemest heer binnen 's huis. (Zie heer.)

Geen knecht in huis zoo goed, Daar men zich niet voor mijden moet.12

Geen maal zoo dienstig of zoet, dan dat men t'huis gebruikt.13

Geen twee katten aan één muis; Geen twee vrouwen in één huis.

Gij hebt maar uw' neus te volgen, zoo valt gij niet over de huizen.14

Gij hebt veel te regeren in anderer lieden huizen.15

Gij zijt baas, als er niemand t' huis is. (Zie baas.)

Groen hout, heet brood en nieuwe wijn: Dat kan voor 't huis niet dienstig zijn. (Zie brood.)

Groot huis, Groot kruis.16

Haar huis is ver van het mijne.17

[Ik wil met dat meisje niet te doen hebben.]

Habes fontus, zei de snijder, en hij haalde zijne dochter uit het hoerhuis. (Zie dochter.)

Half huis, half hel. (Zie hel.)

Hem is 't evenveel, wiens huis er brandt, als hij zich maar bij de kolen warmt.18

Het beste web wordt t' huis gesponnen.19

Het gebouw stort in als een kaartenhuisje. (Zie gebouw.)

Het geheele huis hangt aan u.20

Het geheele huis staat (of: rust) op hem (of: Hij is de steun van het geheele huisgezin). (Zie gezin.)

Het gelijkt wel een huisje vol gekken. (Zie gek.)

Het geluk is de wereld nog niet uit, zei de Jood, toen hij iemand acht stuivers en een vrijbriefje uit de loterij t' huis bragt. (Zie brief.)

Het hek is van den dam, zei Trijn, en zij haalde haar' vrijer in huis. (Zie dam.)

Het huis (Hij, of: De wereld) rijdt op stelten (of: Het gaat er op stelten).21

Het huisje van de ziel.22

Het huis is een herder waard. (Zie herder.)

Het huis is te huur.

Het is daar de doove of het huis vol volk. (Zie doof.)

Het is een huis-druit. (Zie druit.)

het is een regt gelukkig man, Die t' huis zijn potje schrapen kan.23

Het is een vrij huis: daar gaat niet uit.24

[Dat wil zeggen: het is geen offerhuis. Men doelt op het huis van den gierigaard, en zinspeelt op de gewoonte der Heidenen, om iets van de offers der huisgoden buiten deur te brengen, ten behoeve der armen.]

Het is een wel gestoffeerd huis.25

Het is een zot, al had hij ook het huis vol geld. (Zie geld.)

Het is elf ure, elk naar huis.26

Het is gemakkelijker, een dorp te verdoen, dan een huis te winnen. (Zie dorp.)

Het is in huis een groot verdriet, Daar 't hennetje kraait en 't haantje niet. (Zie haan.)

Het is kwaad, iemand aan te tasten in zijn eigen huis.27

Het is mooi weêrtje, blijf t' huis.

Het is, of het geld er met schoppen in huis gesmeten wordt. (Zie geld.)

Het is sinjeur-zelden-t'huis.

Het is te vergeefs geklopt, waar de doofheid t'huis is. (Zie doofheid.)

Het is van Jan-blijf-t' huis.1

Het is zoo kwaad als een huis.2

Het kind, dat buiten spelen gaat, Zegt, hoe het in den huize staat.3

Het komt hem slapende aan (of: t' huis).4

Het komt hem van zelf t' huis.5

Het komt lagchende t' huis.

Het wordt elk niet gemakkelijk op zijn stoeltje t' huis gebragt.6

Het wordt ons soms wel t' huis gebragt, Waarvan men nooit iets had verwacht.7

Het zal op mijn' kop t' huis (of: aan-) komen.8

Het zal u ten huize en ten hove komen. (Zie hof.)

Het zijn kwade hennen, die de eijeren uitleggen, en t' huis gaan eten. (Zie ei.)

Hij blijft bij moeder t' huis.

Hij blijft met de koetjes t' huis.

Hij gaat met de eene vlag uit, en komt met eene andere weêr t' huis varen.

Hij gaat naar huis.9

Hij gaat (of: raakt) hoe langer hoe verder van huis.10 (Zie de Bijlage.)

Hij gooit het huis door de glazen. (Zie glas.)

Hij haalt zijn anker t' huis. (Zie anker.)

Hij had geen werk genoeg t' huis (of: van zich zelven): hij moest het buiten zoeken.11

Hij had maar liever t' huis moeten blijven.

Hij heeft den aap beet (of: al t' huis). (Zie aap.)

Hij heeft den duivel in huis gezien. (Zie duivel.)

Hij heeft een' fikschen gevel voor zijn huis. (Zie gevel.)

Hij heeft het vagevuur binnen's huis.12

Hij heeft het van daag goed gehad: men zoude zijn geld wel op een' kordewagen t' huis brengen. (Zie dag.)

Hij heeft noch huis noch dak. (Zie dak.)

Hij heeft zijn huis duur verkocht.

Hij houdt een arm huis, wiens schouw altijd koud is.

Hij houdt het geheele huis op.13

Hij is aangedaan voor het huis van Oranje.

[Men zegt dit, wanneer iemand overdreven gevoelig is, en zinspeelt op de aanhankelijkheid voor het vorstelijke stamhuis Oranje, den Nederlanders algemeen eigen.]

Hij is daar niet t' huis.14

Hij is daar te huis als eene luis in eene spijkerton.15

Hij is de stijl van het huis.16

Hij is er als kind in huis.

Hij is er geacht (of: heeft zooveel te zeggen) als een jongen, die een half vat t' huis brengt.17

Hij is er geheel in t' huis.

Hij is er niet van t' huis.

Hij is er zoo wel ontvangen als de zog bij den Jood in huis.18

Hij is in het dorp, maar ziet geene huizen. (Zie dorp.)

Hij is met zijne gedachten van huis. (Zie gedachte.)

Hij is op een anker t' huis gekomen. (Zie anker.)

Hij is over de huizen.

[Men wil hierdoor te kennen geven, dat hij eene buitengewoon groote vreugde aan den dag legt. Spottender wijze wordt het ook op den dronkaard toegepast.]

Hij is t' huis te Poederoijen.19

Hij is van alle markten te weer (of: t' huis, ook wel: weder gekomen).20

Hij is voor den regen (of: de bui, ook wel: de kou) binnen (of: t' huis). (Zie bui.)

Hij is zijne moeder besch.... t' huis gekomen.21

Hij is zijne moeder in 't eind al t' huis gekomen. (Zie einde.)

Hij is zoo vrij, of hij t' huis ware.22

Hij kan het huis niet weder vinden.23

Hij kan zich aan een stroo stooten, dat het gansche huis ervan davert.24

[Men zegt dit van iemand, die ligt geraakt, gelijk ook van hem, die kleinzeerig is.]

Hij klopt als een collecteurs knecht, die het loterijgeld t' huis brengt. (Zie collecteur.)

Hij komt in huis gelijk de zon.25

Hij komt met de kous (of: broek) op het hoofd t' huis. (Zie broek.)

Hij komt met eene volle beurs t' huis. (Zie beurs.)

Hij komt met een vol zeil t' huis.26

[Oorspronkelijk van den dronken matroos gezegd, wordt dit spreekwoord op alle drinkebroêrs toegepast.]

Hij komt met hangende wieken t' huis.

Hij komt van eene kwade (of: kale) markt (of: reis) t' huis.27

Hij koopt huizen en buitenplaatsen. (Zie buitenplaats.)

Hij krijgt den bal op den kop t' huis. (Zie bal.)

Hij krijgt zijne trekken t' huis.

Hij kruipt als eene slak met haar huis.28

Hij ligt bij zijne vrouw t' huis.

Hij ligt daar voor een oordje t' huis.29

Hij ligt te Keppel t' huis.30

[Waarom men in gelijke beteekenis zegt: Hij is t' huis te Poederoijen, en wat men ermede bedoelt (denkende daarbij aan Bethlehem), is mij niet gebleken. Het zou evenwel kunnen zijn, dat men met de beide Geldersche dorpen Keppel en Poederoijen, waar men vroeger goedkoop in den kost kon komen, op Bethlehem zinspeelt, daar deze stad van Palestina broodhuis beteekent.]

Hij mag tusschenbeide wel eens zien, of de keuken warm is, en de jonkvrouw het huis wel bewaakt.

Hij meent, dat hem de straatsteenen (of: huizen) aanzien.31

Hij moet zijne klagten maar aan het gekkenhuis inleveren. (Zie gek.)

Hij neemt het huis op zijne horens. (Zie horen.)

Hij noodt gaarne gasten in anderer lieden huizen. (Zie gast.)

Hij p... tegen het heilige huisje.1

Hij prijst hem in de dorpen, daar geene huizen staan. (Zie dorp.)

Hij raast (of: is er te huis) als een karper (snoek, of: visch) op zolder.2

Hij reist in (of: wordt te gast gehaald met) Jan-t' huis-blijvens wagentje. (Zie gast.)

Hij schreeuwt huizen hoog.

Hij slacht den kwaden penning: hij komt altijd weêr t' huis.3

Hij slacht de schildpad: hij is overal t' huis.4

Hij speelt bankeroet, en laat het bedstroo voor de huishuur. (Zie bankeroet.)

Hij springt huizen hoog.

Hij steekt zijn huis in den brand, om zich aan de kolen te warmen. (Zie brand.)

Hij valt met de deur in huis. (Zie deur.)

Hij vindt zijn huisje ongeveegd.5

Hij was de sterkste; want hij heeft de slagen t' huis gebragt.

Hij weet meer dan eene huismans hen. (Zie hen.)

Hij wijst op een dorp, daar geene huizen staan. (Zie dorp.)

Hij zal een huis begieten.6

[Begieten geldt hier voor bedrinken, dat wil zeggen: drinken op het welvaren. Men heeft hier dus aan een inwijdingsfeest te denken.]

Hij zal het huis wel onderhouden.7

Hij zal u zelven t' huis komen.8

Hij zou het geluk met geene bezemen uit het huis keeren. (Zie bezem.)

Hij zou regt toe regt aan wel over een huis springen.9

Hij zou zijne ooren nog vergeten (of: t' huis laten), indien ze niet vast zaten.

Hoe nader bij den avond, hoe verder van huis. (Zie avond.)

Hoog op, of blijf t' huis.

Houd je handen t' huis, of men klopt je op de knokkels (of: op den duim, ook wel: op de vingers). (Zie duim.)

Huiselijke feilen moeten niet op den drempel komen. (Zie drempel.)

Huishuur slaapt niet (of: Rent en huur Slaapt geen uur, ook wel: Of wij slapen of waken, altijd loopen de renten).10

t' Huis is t' huis, al is het nog zoo slecht.11

Huisken hoedt, Huisken voedt.12

[Het huis dient zoo wel ter beschutting of bescherming als tot onderhouding of verzorging: men wordt erin behoed en gevoed.]

Huizen aan den weg timmeren.

Huizen Zijn kruisen.

[Huizen in eigendom te hebben, geeft aanleiding tot vele en veelsoortige bemoeijingen, wat wel eens oorzaak is, dat de onaangenaamheden, daardoor ontstaan, grooter zijn, dan de voordeelen van verhuring. Hierdoor verklaart men mede een ander spreekwoord van dit onderwerp: Het is zoo kwaad als een huis.]

Iemand boven de huizen prijzen.

Iemand het huis (of: de keet) uitboenen.13

[Vuiligheid wordt uitgeboend, en zoo vindt het uitboenen hier gereede toepassing. Alzoo kan de boon, oudtijds boen geschreven, van het spreekwoord: Hij is er uitgeboond, zoo als v. eijk vraagt, hier in geene aanmerking komen.]

Iemand mag wel te laat in zijn eigen huis komen.14

Iemand t' huis halen.15

Iemand zijne huishuur betalen.16

Ik behoor in dit nest evenmin t' huis, als eene duif in het gierennest. (Zie duif.)

Ik heb volop gehad, zei de jongen tegen zijn' vaâr, en hij kwam met twee blaauwe oogen en een' dikken neus t' huis.17

Ik noodig u, zei Gerrit, op een hoen; Maar blijft gij t' huis, gij zult mij vriendschap doen. (Zie gerrit.)

Ik prijs een goed huisgemak. (Zie gemak.)

Ik stoor er mij zooveel aan, als de vader van het krankzinnigenhuis aan het kloppen van de gekken. (Zie gek.)

Ik stuurde hem van huis af.18

Ik versta je wuiven wel, je zult van nacht niet t' huis komen, zei de vrouw, en zij zag haar' man aan de galg hangen. (Zie galg.)

Ik vraag naar hem niet, ik ga t' huis eten.19

[Men legt dit spreekwoord den man in den mond, die trotsch is tegen dengenen, die in hooger aanzien staat dan hij, maar wien hij meent te kunnen ontberen.]

Ik waag er het heele huis van achteren aan.

Ik weet, dat je gezoden en gebraden, ja als kind in huis bent bij den zwarten waard.

Ik weet hem niet t' huis te brengen.20

Ik wilde liever langs de huizen gaan bidden, dan dat ik dat deed.21

Ik wil het beleven, dat gij dat huis van buiten zult aanzien.22

[Gij zult daar niet lang meer inkomen; omdat gij uw eigendomsregt verliest.]

Ik wil Latijn in mijn huis hebben, zei de boer, en hij liet voor zijn varkenskot schilderen: pax intrantibus et mors exeuntibus. (Zie boer.)

Ik zal mijne moêr wel t' huis komen, mijne armen staan verkeerd, zei Dries, en hij was gewipt. (Zie arm.)

In anderer huizen kookt men boonen, en in het mijne bij heele ketels vol. (Zie boon.)

In een klein huis heeft God een groot deel. (Zie deel.)

In eens pijpers huis leert een ieder fluiten.23

In een vol huis is de kost haast bereid.24

In Frankrijk heeft de onfeilbaarheid zooveel te zeggen, zei Mazarin, als een jongen, die een half vat t' huis brengt. (Zie frankrijk.)

In groote meesters huizen heeft men terstond gediend.1

In het huis van den geloovige woont rijke zegen. (Zie geloovig.)

In het uitvagen vindt men, wat in het huis gelegen heeft.

In Luilekkerland zijn de huizen met pannekoeken gedekt, en met worsten ingeregen.2 (Zie de Bijlage.)

Jonkmans moeten buiten 's huis verzoeken.

[Om ondervinding op te doen, moeten jonge menschen de wijde wereld in.]

't Is beter t' huis, ook met gedruisch, Dan stil te wezen buiten 's huis. (Zie gedruisch.)

Is daar togtig volk in huis? vroeg Tijmen de boer, en hij hoorde een' bakker op den hoorn blazen. (Zie bakker.)

Is de prooi verre van huis, dan wordt ze dikwijls door den wolf verslonden.3

't Is het allerergste kruis, Dieven te hebben in zijn huis. (Zie dief.)

't Is voor uw huis een vaster balk: Een ambacht, dan een grage valk. (Zie ambacht.)

Karigheid is huisverdriet; Spaarzaamheid rouwt niemand (of: en walligt) niet.4

Klein huis, kleine zorg.5

Kom, waar gij wilt, gij zult er altijd den waard t' huis vinden.6 (Zie de Bijlage.)

Koop ik huizen, dan heb ik steen; koop ik vleesch, dan heb ik been; doch koop ik van dit edele nat, dan heb ik wat, zei Pieter Sloköp. (Zie beenderen.)

Laat een nieuw huis bewonen: het eerste jaar door uw' vijand, het tweede jaar door uw' vriend, en het derde jaar door u zelven.7

Laat geene klappers in uw huis wonen; want zij dragen veel in en uit.8

Leen nooit uit: uw meisje, uw horologie of uw pennemes; want gij krijgt ze bedorven t' huis. (Zie horologie.)

Mal uit, mal t' huis.

Mannen en honden, Die doen de ronden (of: Honden en mannen Mogen uitspannen); Maar katten en wijven Moeten t' huis blijven. (Zie hond.)

Men bergt eer duizend mannen in een pothuis, dan twee vrouwen kunnen leven in een groot huis.

Men brengt niemand t' huis, dat men niet weet, of hij het begeert.

Menigeen gaat om wol, en komt geschoren t' huis (of: Die om wol komt, wordt zelf wel geschoren).9

Men kan al lagchende geen' huis-raad houden.10

Men kan het niet altijd hebben als bij moeder t' huis.

Men komt ook wel te laat in zijn huis.11

Men mag hem noch huizen noch hoven. (Zie hof.)

Men mag ten zijnen huize 't gat niet boren. (Zie gaten.)

Men moet een huis kiezen, dat in orde is, en eene vrouw, die men naar zijne hand kan zetten. (Zie hand.)

Men moet leeren, de handen t' huis houden. (Zie hand.)

Men moet maken, dat het schuurtje bij het huisje (of: het huisje bij het schuurtje) blijft.12

Men moet, om het huis te reinigen, den vloer niet met de vuiligheid uitvagen.13

Men moet van het heilige huisje af blijven.14

Men vraagt niet, waar der schoone lieden huis staat, maar waar de goede lieden wonen.15

Men zal daar zijn' man t' huis vinden.16

Men zegt wel Koppen binnen's huis, maar dat moet Jakob zijn op straat.

Men zou hem een huis vol gemalen goud toevertrouwen. (Zie goud.)

Men zou huizen (of: kerken, ook wel: torens) op hem gebouwd hebben.17

Met de minste kosten houdt men het langst huis (of: blijft men het langst te zamen).18

Met den koek op het hoofd t' huis komen. (Zie hoofd.)

Met drie dingen is men in huis verlegen: Met rook, een kwaad wijf en met regen; Maar 't vierde is nog het grootste kruis: Veel kinders en geen brood in huis. (Zie brood.)

Met een' dikken buik t' huis komen. (Zie buik.)

Met geld in den zak is men overal t' huis. (Zie geld.)

Met bangende wieken t' huis komen.

Met veel houdt men huis; met weinig komt men toe.19

Met water komen, als het huis verbrand is.

Min eene van goeden huize.20

Moddekevuil ligt daar t' huis.21

Nergens beter dan t' huis.22

Nergens woont tusschen de huizen.23

Niemand ligt er beter dan t' huis op zijn eigen bed. (Zie bed.)

Niets dan dat op 't huis wast.24

[Dat is: hij wil niets dan uit eigen keuken en kelder, om secuur te weten, dat hij 't goed heeft. Men zegt dit van een' lekkerbek.]

Niets ligt daar t' huis dan pogchen en snorken.25

Nimmer blijft er vleesch in het vleeschhuis, hoe slecht het ook is.26

Om een haverstroo een huis overeind zetten. (Zie einde.)

Onder een hoerhuis, boven eene kerk. (Zie hoer.)

Ongehavende wijven zijn goede huishaarden. (Zie haard.)

Oost, west: t' Huis best.27

Op den huisman liggen pannekoeken.

[Als er moeite verbonden is aan de zaak, om welke de man zich van huis moet begeven, dan zoekt hij allerlei uitvlugten, om t' huis te blijven. Het spreekwoord bevat eene toespeling op het huis en de dak-pannen.]

Rijke lieden zijn allezins t' huis.1

Rook, stank en een kwaad wijf drijven den man uit zijn huis.2 (Zie de Bijlage.)

Salomo is wel bij hem t' huis.3

Schipper met uw huiskruis, Voor dat het spookt in huis.

Schoone vrouwen binden de huiszorg aan de kniën.

Spaarmond koopt Smeermond zijn huis en land af.

Spotters huis brandt ook wel.4

Staan uw tanden als de huizen In de veenen van Benthuizen? (Zie benthuizen.)

Te huis prijzen maken; van huis verkoopen, naar de markt is.5

Te huis ziet men dikwijls op vreemden haard. (Zie haard.)

Tot pogehers huis Ligt niemand t' huis.6 (Zie de Bijlage.)

Twee gelooven in één huis: Dat is een groot kruis. (Zie geloof.)

Twee hanen in één huis, De kat met de muis, Een oud man en een jong wijf Geeft eeuwig gekijf. (Zie gekijf.)

Twee narren in één huis: Dat maakt te groot gedruisch. (Zie gedruisch.)

Uit een vol huis is haast de tafel gedekt.

Vaârtje! zie toe, hier zijn dieven in huis. (Zie dief.)

Vader en moeder zijn (of: De baas is) van huis (of: honk). (Zie baas.)

Van dezen hebt gij uwen dank en uw profijt al t' huis. (Zie dank.)

Van ééne vonk brandt een geheel huis af.7

Van een fraai huis kan men niet eten.

Veeg eerst uw eigen huisje schoon.

Veeg uws buurmans kind den aars (of: neus), en neem het in huis. (Zie aars.)

Ver van huis (of: van zijn goed), digt bij zijne schade. (Zie goed.)

Vloek nimmer het huis uws buurmans: ligt valt er eene sprank op 't uwe. (Zie buurman.)

Voor alle mans deur (of: huis) staat geene beduidenis. (Zie beduidenis.)

Vrede koopen en een volmaakt huis.8

Vreemden of vrienden behooren zonder spreken niet in huis te komen.9

Vroeg ter vischmarkt en spade in het vleeschhuis.10

Vrouwen en hennen, als zij ver van huis gaan, dolen ligt. (Zie hen.)

Vrouw! houd je kat t' huis; want het gaat regenen.

Vrouw! neem je kat in huis; want er is donder aan de lucht. (Zie donder.)

Waar de zuinigheid huishoudt, groeit spek aan den balk. (Zie balk.)

Waar Dina t' huis gebleven, Zij ware kuisch gebleven. (Zie dina.)

Waar een ondeugend kind in huis is, komt de vloek in langs alle deuren. (Zie deur.)

Waar men zich wendt of keert, Eigen huis wordt meest begeerd.11

Wanneer het rookt, zorg, dat de rook binnen 's huis blijft.12

Wanneer iemand een nieuw huis bouwt, dan geven de vrienden de vensterglazen. (Zie glas.)

Wat beter is dan eene luis, Neem dat mede naar huis.

Wat het huis verliest, brengt het huis terug.

Weg met hen, die de huishuur niet betalen.

Wel nu zal ik je krijgen, zei de man, en hij was alleen in huis.

Wel onthaalde vrouwen is een huis vol vreugde.13

Wie brengt er water tot zijns buurmans huis, als zijn eigen huis brandt? (Zie buurman.)

Wie een' getrouwen dienaar heeft, die heeft een' schat in zijn huis. (Zie dienaar.)

Wie een oud huis heeft te greijen, En een jong wijf heeft te vleijen, En de klok moet gadeslaan, Zeg, wanneer heeft die gedaan?14

Wie het kwade in praktijk brengt, dien komt het t' huis.

Wie zijn huis zuiver wil houden, moet het alleen waarnemen.

Wie zijn huis zuiver wil houden, zette daar geen paap of duif in. (Zie duif.)

Wijfje, kom in huis, of ik zoen je op de stoep.

Wijsheid in mans, geduld in vrouwen: Dat kan het huis in ruste houën. (Zie geduld.)

Zachtzinnigheid is een huiselijk juweel.

Zedig ter strate, aandachtig in de kerk, blijde in huis, vriendelijk te bed. (Zie bed.)

Zend de kat naar Engeland, en ze zegt miau, als ze t' huis komt. (Zie engeland.)

Zend een' ezel naar Lijfland, hij zal giegagen, als hij t' huis komt. (Zie ezel.)

Zij houden huis Als de kat met de muis.15

Zij is eene hel in huis. (Zie hel.)

Zij is eene huishen (huisduif, of: huismusch). (Zie duif.)

Zij koopen goedkoop, die niet t' huis brengen.

Zijne zinnen zijn van huis.16

Zijn huis heeft een' hoogen drempel. (Zie drempel.)

Zijn kussen is hem t' huis gestuurd.17

Zij plagen hem om de huishuur.

Zij slacht des pijpers hond (of: paard), en is nergens nooder dan t' huis. (Zie hond.)

Zilverwerk is zoo goed als geld in huis. (Zie geld.)

Zoek u zelven in uw eigen huis.

Zonder hem was een gansch blok huizen afgebrand. (Zie blok.)

Zooveel huizen, zooveel daken; Zooveel monden, zooveel smaken. (Zie dak.)

Zuinigheid met vlijt bouwt huizen als kasteelen.18

Huishouden.

Daar behoort meer tot eene huishouding dan vier beenen onder eene tafel. (Zie beenen.)

Dat helpt in het huishouden.

Dat is het huishouden op rollen.1

Dat is het huishouden van Jan Steen.2

Dat is het huishouden van Kéa.

[Een huishouden van Kéa is, volgens de Navorscher V. bl. 203, ‘letterlijk een Chineesch huishouden, waar orde, netheid en tucht doorgaans in ontbreken. De spreekwijs is door Janmaat overgebragt, die de Maleijers op Java den Chinees orang-kee, orang-kea hoorde noemen, en daarom ook gewoon is elken Chinees met den naam kee aan te spreken.’]

De man bestuurt het huishouden, en de vrouw gaat loopen.3

Eens vrijers huishouding maakt niet rijk, al regende het ook goud door het dak. (Zie dak.)

Het geld is een groot gemak in eene huishouding. (Zie geld.)

Het huishouden is goedertieren: het laat zich van ieder op zijne manier behandelen.4

Het huishouden kan om zeep loopen.

Het huishouden kost veel.5

Het is daar geen kippen-huishouden.6

Het is eene Zweedsche huishouding.

[Dat wil zeggen: men leeft er daar goed van. Men hecht in Zweden over het algemeen eene groote waarde aan eten en drinken, geneugten, die alle ander zinnelijk genot vervangen, welke men daar buiten staat is te genieten.]

Vroeg gehuld, dat bewijst gaauwigheid in het huishouden. (Zie gaauwigheid.)

Huishouder.

Een goed huishouder moet zorgen voor vijf B's. (Zie b.)

Een vlijtig huishouder maakt vaardig volk.

Goede gezellen zijn kwade leidslieden (of: huishouders). (Zie gezel.)

Huishouders moeten meer dan twee oogen hebben.7

Straatslijpers zijn geene huishouders.8

Wenschers en wouders Zijn arme huishouders.9

Huisraad.

Eene goede vrouw is het beste huisraad.10

Een kwaad wijf is het slechtste huisraad.11

Het ingebragte huisraad staat voor de huur ten onderpand.12

Huisvesting.

Wonderlijke huisvesting, zei Trui, en zij vond een rattennest in haren klomp.13

Huitemetuit.

Huitemetuit, Hoed u voor den weêromstuit.14 (Zie de Bijlage.)

Hul.

Hij heeft het in de hul.15

[Men zegt dit van den dronkaard.]

Hulde.

Nering en heeren-gunst (of: hulde) is geen erf (of: vaste bezitting). (Zie bezitting.)

Hulk.

Hij zendt ze met hulken naar Noorwegen.

Hij zoude eer eene hulk verteren, dan dat hij eene boot zoude winnen. (Zie boot.)

Meer ellende, dan men met zeven hulken ontzeilen kan. (Zie ellende.)

Hulp.

Als de angst hoogst is, dan is Gods hulp allernaast. (Zie angst.)

Dat komt hem zooveel te hulp als twee kakbielen.

Die den ander wat geeft, behoeft zijne hulp.16

Gebrek zoekt hulp. (Zie gebrek.)

Goed regt behoeft dikwijls goede hulp.17 (Zie de Bijlage.)

Groote zaken hebben groote hulp van nooden.18

Hij moeit vriend en maag om hulp.19

Hij ziet zijne hulp in de poort.20

[Dit spreekwoord is genomen uit Job xxxi: 21.]

Ik zal mijne vrouw wel te hulp komen, zei Gerrit, en hij likte den schotel uit. (Zie gerrit.)

Na de bataille hulp zoeken. (Zie bataille.)

Nu roept hij al de wereld te hulp.21

Roep God om hulp, maar roer de hand. (Zie god.)

Roep luid, zoo krijgt gij hulp.22

Tot Gods hulp behoort arbeid. (Zie arbeid.)

Vraag geene hulp van een kind, en trouw geene weduwe.23 (Zie de Bijlage).

Waar wilt gij om meerder hulp uit?24

Wat gij alleen kunt doen, roep daar geene hulp van anderen bij.25

Wat helpt het zeggen: God helpe u! als de hand geene hulp toebrengt? (Zie god.)

Wie op hulp van anderen zich verlaat, die rust tegen een' zwakken muur zonder grondvest. (Zie grondvest.)

Hulsappel.

Hij is nog gekker dan Hulsappel: die was te gek, om bij het vuur te zitten.

Humeur.

De humeuren zijn verscheiden.26

Hussen.

Hussen, Met je neus er tusschen.

Hussen met prikken, Daar mag je eens aan likken (ook wel: als ze drijven, dan zijn ze gaar).27

Hussen met sukenurie en wat water erover.

Hussen met zinkhorens.

[Alle deze uitdrukkingen bezigt men als antwoord op de nieuwsgierige vraag: wat zullen wij eten?]

Hut.

Als het in de kajuit regent, dan druipt het in de hut.1

Orde in de hut.

Wie zou hem uit de hut in het galjoen durven zetten? (Zie galjoen.)

Zij dringen malkander uit de hut.

Hutspot.

Al de hutspot is weg.2

Daar is maar een greintje saffraan van noode, om een' geheelen hutspot geel te maken. (Zie grein.)

Daar zijn te veel penen bij den hutspot.3

Dat is ter goeder meening, zei Filippijntje, en zij roerde den hutspot met de tang om. (Zie filippijntje.)

Het is opgewarmde hutspot (of: kool).4

Hij ontdekt den geheelen hutspot.

Hij slaat al den hutspot in een.5

Iets tot hutspot kappen.6

Men kan er wel hutspot van snijden.7

[Men bedoelt de hangende lip van een pruilend kind.]

Van pierstekige wortelen kookt men nooit smakelijken hutspot (of: Van wormstekige penen kan men geen' lekkeren hutspot koken).

Huur.

Daar zal hij huishuur en brand om niet hebben. (Zie brand.)

Dat geldt hem de wagenhuur.8

De koop drijft de koe uit hare huur.9

De leeuwerik zingt vrolijk, omdat hij op meidag geene huishuur te betalen heeft. (Zie dag.)

Die dient en niet voldient, verliest zijne huur.10

Die van den kwade scheidt, doet eene goede daghuur (of: heeft een goed daggeld). (Zie dag.)

Die zijne huishuur ontziet, ontziet zijn welvaren. (Zie huis.)

Er zijn bovenkamers te huur.

[Men zegt dit van iemand met een klein verstand.]

Het huis is te huur. (Zie huis.)

Het huurtje zou haast verteerd wezen.

Het ingebragte huisraad staat voor de huur ten onderpand. (Zie huisraad.)

Hij heeft zijn' kost eerlijk betaald, als een paard zijne stalhuur.11

Hij speelt bankeroet, en laat het bedstroo voor de huishuur. (Zie bankeroet.)

Hij wilde wel op 't ijzer bijten, om een daghuurtje te verdienen. (Zie dag.)

Huishuur slaapt niet (of: Rent en huur Slaapt geen uur, ook wel: Of wij slapen of waken, altijd loopen de renten). (Zie huis.)

Huur gaat vóór koop.12

Iemand in zijne huur brengen.

Iemand zijne huishuur betalen. (Zie huis.)

Ik zal je in je Engelsche huur brengen. (Zie engeland.)

Koop breekt geene huur.13

[Dit spreekwoord, dat in beteekenis geheel overeenkomt met: Huur gaat vóór koop, gold algemeen in Holland, en wel zonder eenige uitzondering. In andere provinciën, ingevolge het Romeinsche regt, waren enkele uitzonderingen, waarin men het spreekwoord: Koop breekt huur, volgde. De Fransche regtspleging stond geene uitzondering toe, indien de huurceêl was geregistreerd, en de dagteekening daarin duidelijk aangewezen. Zie Codes Français, art. 1743. Thans wordt door verkoop van het verhuurde eene te voren aangegane huur niet verbroken, en is alzoo het spreekwoord: Koop breekt huur, geheel vervallen. Zie ons Burgerlijk Wetboek, art. 1612.]

Koop breekt huur.14

[Voor de geschiedenis der spreekwoorden, verdient dit spreekwoord, dat vroeger als regtsspreekwoord gold, bewaard te blijven. Dit zal mede het geval zijn met het spreekwoord: De koop drijft de koe uit hare huur.]

Sint Pieters huur neemt al het stroo weg.15

Weg methen, die de huishuur niet betalen. (Zie huis.)

Zij plagen hem om de huishuur. (Zie huis.)

Huurder.

Een nieuw huis is maar de eene helft; vele stoffen komen voor den huurder. (Zie helft.)

Huurling.

Een huurling vliedt.16

[Dit spreekwoord is genomen uit Joh. x: 13.]

Huwelijk.

Aan het einde des jaars zal men eerst 't huwelijk loven. (Zie einde.)

Aan zakken te binden en huwelijken te maken, kan men zelden eer behalen. (Zie eer.)

Als 't huwlijk is om 't gelletje, Dan wordt het vaak een helletje. (Zie geld.)

Daar behoort meer tot het huwelijk dan vier beenen op een bed. (Zie bed.)

De eerste nacht van het huwelijk is somtijds de laatste van de liefde.

De huwelijken worden in den hemel gesloten. (Zie hemel.)

Drie dingen moet men niet aan- of afraden, zei de wijsgeer: naar het beloofde land te trekken, een huwelijk aan te gaan, en oorlog te beginnen. (Zie ding.)

Eene weduwe brengt veelal hare eigene en ook eens anders gebreken ten huwelijk. (Zie gebrek.)

Een goed huwelijk zal het al betalen.17

[Eene woordspeling van een goed huwelijk, een huwelijk, dat geluk aanbrengt, met een goed-huwelijk, een huwelijk, waardoor men aardsche goederen verkrijgt.]

Een kwaad huwelijk is eene hel op aarde, zei Jochem, en hij kreeg eenige baffetoenen van zijn wijf tot een' morgen-groet. (Zie aarde.)

Een rijk huwelijk moet alles weder goed maken.

Fij van het huwelijksjuk, als het niet verguld is.

Gelijke huwelijken brengen veel vrede.18

Het huwelijk beknuppen.1

[In vroegeren tijd was het in Friesland eene stalen wet, dat een vrijer, als pand der minne, aan zijne geliefde een' trouwpenning gaf. Deze pandpenning werd in een' doek geknoopt, en aldus aan het meisje overhandigd. Zoo spreekt men daar nog heden, als zinnebeeld der verloving, van het huwelijk beknuppen, dat is: het meisje den knoopdoek aanbieden. Men noemt dit ook: den knoop leggen.]

Het huwelijk en de dood breken verder alle voorwaarden. (Zie dood.)

Het huwelijk ligt al in den band. (Zie band.)

Het huwelijk zal ons temmen, al waren wij nog zoo wild.2

Het is een gedwongen huwelijk.

Het zoet en zuur van het huwelijk moet in het huwelijk besloten blijven.3

Hij peinst, wat hij zijnen kleinkinderen mede ten huwelijk zal geven.4

Hij steekt een overspelig broodje in zijns buurmans huwelijks-oventje. (Zie brood.)

Hij wordt over het huwelijk geroepen, nadat het gesloten is.5

Houd, wil je een huwelijk aangaan.6

Huwelijksche voorwaarden dooden alle regten.7

In het huwelijk moet men van weêrszijden één oog toedoen.

Laat eens zien, wat ge meê ten huwelijk brengt.

[Dat wil zeggen: ik zou gaarne zien, wat woordeel ik geniet, door mij met u te verbinden. Men bezigt dit spreekwoord wel eens in het quadrille tot den aangeroepen heer.]

Land koopen en een goed huwelijk doen, gebeurt niet alle dagen. (Zie dag.)

Maakt eene vrouw den man zeer rijk, Zoo groeit er twist in 't huwelijk.8

Om den mond is menig huwelijk achtergebleven.9

Vrouw, zijt gij arm of rijk, Breng geen hoofd ten huwelijk. (Zie hoofd.)

Zoet en zuur is huwelijks staat.10

Huzaar.

Hij gaf hem eene looden (blaauwe, of: huzaren-) boon. (Zie boon.)

Zij was goed bij het regiment huzaren.

Hydra.

Hij heeft de hydra geveld.

Hypocriet.

Den hypocriet aan de eene zijde zetten.11

Een hypocriet lijdt geene zonde.


Vorige Volgende